Mismatch maakt derde wereld ‘welvaartsziek’
Plaats een reactieEr dreigt in ontwikkelingslanden een explosie van welvaartsziekten, zoals hart- en vaatziekten, kanker, chronische aandoeningen van de luchtwegen en suikerziekte. Verwacht wordt dat het aantal sterfgevallen in ontwikkelingslanden als gevolg van deze ‘niet-overdraagbare ziekten’ in 2030 maar liefst 71 procent van alle sterfgevallen bedraagt en ruim viermaal hoger ligt dan in westerse landen. Oorzaak is, aldus Bart Koopman (LUMC) e.a. in The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, ‘een drievoudige evolutionaire mismatch’.
Tropen- en huisarts Steven van de Vijver wees vorig jaar al op het probleem in Medisch Contact toen hij constateerde dat steeds meer Afrikanen de westerse, urbane leefstijl overnemen. In een sloppenwijk in Nairobi heeft hij een programma opgezet om hoge bloeddruk te ontdekken en te behandelen, want ‘als je nu niets aan preventie doet, heb je over vijftien jaar een heel groot probleem. Dat zie je in Zuid-Afrikaanse sloppenwijken, waar het al erger is dan in Kenia, en al een kwart van de bewoners suikerziekte heeft’.
Het is niet langer voldoende in deze delen van de wereld de aandacht uitsluitend te richten op preventie en behandeling van infectieziekten, stellen ook Koopman e.a. Ook zij pleiten voor het stimuleren van een gezonde levensstijl en bestrijding van chronische ziekten. Zij constateren dat welvaartsziekten in Afrika nu al meer sterfgevallen veroorzaken dan ‘traditionele’ ziekten zoals malaria en longontsteking.
Overgang
Volgens dr. David van Bodegom van Leyden Academy on Vitality and Ageing, een van de auteurs van het artikel, maken veel ontwikkelingslanden de overgang van schaarste naar meer welvaart vaak binnen één generatie – in tegenstelling tot de westerse bevolking die daar veel langer over deed. ‘Dat heeft een drievoudige evolutionaire mismatch tot gevolg; in genetisch, cultureel en epigenetisch opzicht,’ zegt hij.
Zijn redenering klinkt bekend: tientallen millennia leefden onze voorouders in een omgeving waarin ondervoeding en infectieziekten hun overlevingskansen nadelig beïnvloedden. Daardoor is langs de weg van natuurlijke selectie ons genoom nog altijd gevuld met genen die op die vijandige omgeving zijn afgestemd. Dus met genen die coderen voor pro-inflammatoire mechanismen en die onze voorkeur voor zoet en calorierijk voedsel bepalen. Die genetische mismatch wreekt zich in westerse populaties, maar des te meer in ontwikkelingslanden, waar natuurlijke selectie door de snelle invoering van een westerste leefstijl nog minder tijd heeft gehad om die genen te substitueren voor beter aangepaste varianten.
Er is ook een culturele component: volgens Van Bodegom geldt in ontwikkelingslanden vaak nog het ideaal van corpulentie en fysieke inactiviteit, wat bij mannen wordt geassocieerd met status en bij vrouwen met vruchtbaarheid. Terwijl slankheid in verband wordt gebracht met ondervoeding en infectieziekten als aids en tbc. Inmiddels is in het westen ‘actief en slank’ het ideaalbeeld. ‘Een goede ontwikkeling’, vindt hij, ‘mits het niet “slank in extremis” wordt. Traditionele gemeenschappen hebben wat dat betreft nog een lange weg te gaan.’
In epigenetisch opzicht ten slotte zijn veel Afrikanen die vandaag leven, geboren in armoede. ‘Hun lichamen zijn in hun jeugd geprogrammeerd om maximaal calorieën in vetreserves op te slaan, ter voorbereiding op tijden van schaarste. Die programmering draagt nu bij aan zwaarlijvigheid, suikerziekte en hart- en vaatziekten in snel uitdijende stedelijke populaties.’ Van Bodegom geeft toe dat op dit terrein nog veel onderzoek nodig is, bijvoorbeeld naar het voorbeeld van de fameuze Hongerwinter-studie: mensen die toen (1944-1945) werden geboren, bleken uitgerust met epigenetische aanpassingen die onder die omstandigheden van pas kwamen, maar die in de naoorlogse welvaartssamenleving een averechts effect hadden, wat de kans op niet-overdraagbare ziekten verhoogde.
Preventie
Als gevolg van de drievoudige mismatch verwacht Van Bodegom dat ontwikkelingslanden veel harder getroffen zullen worden door welvaartsziekten dan westerse landen. ‘Organisaties actief op het gebied van volksgezondheid zullen dan ook een hogere prioriteit moeten geven aan de preventie en behandeling van deze ziekten.’
Henk Maassen
The American Journal of Tropical Medicine and Hygiëne: DOI: 10.4269/ajtmh.15-0715
- Er zijn nog geen reacties
