Laatste nieuws
6 minuten leestijd
klimaatverandering

Minder CO2-uitstoot in zorg is haalbaar

1 reactie

MILIEU

Alleen al op energiegebruik kan 25 procent bespaard worden

De gezondheidszorg is niet bepaald een schone ‘industrie’; de CO2-uitstoot van de sector is aanzienlijk. In het Verenigd Koninkrijk wordt al concreet gewerkt aan reductie van deze uitstoot. Nederland zou daaraan een voorbeeld moeten nemen, zegt arts maatschappij en gezondheid Lietje Petri.

De noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen en een CO2-arme of klimaatneutrale samenleving te worden, betekent dat ook onze gezondheidszorg CO2-arm moet worden. De CO2-voetafdruk is hierbij een maat die als praktisch hulpmiddel gebruikt kan worden om te laten zien waar we staan met de CO2-uitstoot. In dit artikel worden de termen CO2 en broeikasgassen verder door elkaar gebruikt; CO2 is het belangrijkste broeikasgas.

Voetafdruk
Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) schatte de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg (care en cure) gedurende 2009 op 9 miljoen ton CO2.1 Dit is vergelijkbaar met de totale CO2-uitstoot van een middeninkomenland als Ghana in hetzelfde jaar.2 Om halverwege deze eeuw een CO2-arme gezondheidszorg te kunnen zijn, moet de jaarlijkse voetafdruk met een factor tien à twintig teruggebracht worden tot zo’n 0,5 tot 1 miljoen ton. Dit zou neerkomen op een CO2-reductie, tussen 2015 en 2050, van 6 tot 8 procent per jaar (percentage ten opzichte van het jaar ervoor).
We weten niet of de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg op dit moment groter of kleiner aan het worden is, daar zijn geen gegevens over. Ook weten we niet hoe deze voetafdruk is opgebouwd. In het algemeen bestaat een consumptie-CO2-voetafdruk deels uit de directe uitstoot die het gevolg is van het energiegebruik van gebouwen en brandstofgebruik voor transport. Met daarnaast de indirecte of verborgen uitstoot, toe te schrijven aan de dingen die we gebruiken. Zo komen broeikasgassen die zijn ontstaan tijdens de productie van apparaten of medicijnen in bijvoorbeeld Azië, en daarna tijdens transport, distributie, opslag, gebruik en afvalverwerking, op rekening van Nederland.
Voor de Engelse gezondheidszorg zijn er wel gegevens beschikbaar, daar was de CO2-voetafdruk in 2012 als volgt opgebouwd: 13 procent kwam van transport, 15 procent van het energiegebruik in gebouwen, en het grootste deel (72%) van de inkoop van goederen en diensten. Farmaceutica waren hierbij verantwoordelijk voor 16 procent van de totale voetafdruk, medisch instrumentarium en apparatuur voor 9 procent; samen meer dan het aandeel van direct energiegebruik in de gezondheidszorg.3 4
Probleem is dat een eventuele vermindering van broeikasgassenuitstoot, bijvoorbeeld door energiemaatregelen, weer ongedaan gemaakt kan worden door een verdere stijging van het volume van de zorg.

Verantwoordelijkheid
Een centrale vraag is wie verantwoordelijk is voor de gemaakte CO2-uitstoot. En dat is precies het probleem, want dat is niemand, en tegelijk ook weer iedereen. Er bestaan hierover geen afspraken, er wordt niet naar gevraagd, over CO2-emissies hoeft geen rekenschap afgelegd te worden. Een land waar deze verantwoordelijkheid wel goed geregeld is, is het Verenigd Koninkrijk. Daar is broeikasgassenreductie vastgelegd in nationale wetgeving, de ‘2008 Climate Act’. Deze wet geldt ook voor gezondheidszorg; doel is een reductie van broeikasgassenuitstoot van minimaal 80 procent in 2050, uitgewerkt in vijfjaarlijkse stappen. De speciaal hiervoor in het leven geroepen Sustainable Development Unit coördineert de uitvoering ervan. De voetafdruk is inderdaad kleiner aan het worden, zij het dat de vermindering nog niet ‘op schema’ ligt.3
Iets dergelijks, een keuze voor CO2-reductie met concrete doelen en maatregelen, zou hier ook kunnen. Het belangrijkste is dat klimaatverandering op de agenda van de zorgsector komt, en dat de ambitie wordt uitgesproken een CO2-arme gezondheidszorg te worden.

Energieneutraal
Het fors terugdringen van de CO2-uitstoot kan bereikt worden met een mix van maatregelen. Het meest eenduidig zijn energiemaatregelen. In gezondheidszorginstellingen kan, volgens onderzoek, aan energiegebruik alleen al zo’n 12 tot 25 procent bespaard worden. De klimaatorganisatie Urgenda werkt nu met zorghuizen en hun bewoners om het energiegebruik daar te verlagen.5 Ook zijn er verschillende ziekenhuizen, zoals het Radboudumc in Nijmegen, die al hebben uitgesproken per 2030 energieneutraal te willen zijn, wat betekent: alle benodigde energie uit hernieuwbare bronnen halen.
Dan zijn er de verborgen CO2-emissies van de dingen en diensten waarvan we gebruikmaken, waaronder materiaal voor gebouwen, beddengoed, eten, farmaceutica, medisch materiaal en instrumentarium. Gezien hun grote aandeel in de voetafdruk kan er op dit gebied veel verschil gemaakt worden. Er is echter maar een kleine minderheid van de verpleeg-, verzorgingshuizen en ziekenhuizen bewust bezig met duurzaam aanbesteden en inkopen.6 7 Op vele terreinen is duurzaam inkopen prima mogelijk, zoals in de bouw.5 Maar bij bijvoorbeeld farmaceutica staat duurzame, waaronder CO2-arme, productie nog in de kinderschoenen, alhoewel hier wel initiatieven toe zijn.8 Ook daarom is duurzaam aanbesteden noodzakelijk, zodat verdere ontwikkelingen in deze richting gestimuleerd worden.

Minder verspilling
Verspilling verminderen en hergebruik bevorderen verkleinen ook de voetafdruk. Gezien de relatief grote voetafdruk van farmaceutica valt hier veel te winnen door het verminderen van verspilling, wat tevens kosten bespaart.
Ten slotte en niet op de laatste plaats: ook het voedsel in instellingen en vervoer – van personeel, patiënten en bezoekers – hebben hun voetafdruk. Het bevorderen van een klimaatvriendelijke en gezonde keuken en van actief transport – lopen en fietsen – in plaats van autogebruik liggen hiermee voor de hand.
Aan hulpmiddelen geen gebrek. Zo is er onder andere de Milieuthermometer Zorg van het Milieu Platform Zorg, een praktisch systeem om met milieuzorg in intramurale instellingen aan de gang te gaan.9 Volgens directeur Adriaan van Engelen doen langzaamaan meer instellingen hieraan mee. Daarnaast zijn er genoeg andere goede voorbeelden om inspiratie uit te halen.7 9
De grootte van de CO2-voetafdruk heeft ook te maken met het handelen binnen de medische zorg. Bloedonderzoek, röntgenfoto’s, ziekenhuisbezoek, opnames, medicatie, operaties: er zit allemaal CO2-uitstoot aan vast. Dus zal het verminderen van onnodige diagnostiek en behandeling naast de voor de hand liggende andere voordelen ook de voetafdruk verkleinen. Daarnaast kunnen verschillende zorgtrajecten voor eenzelfde probleem met verschillende hoeveelheden broeikasgassen gepaard gaan. Zo kan e-health, zoals e-mail- telefonische en videoconsulten, ook meerwaarde hebben daar waar broeikasgassen – bijvoorbeeld door autogebruik – vermeden kunnen worden.

Hergebruiken medicatie
In de Engelse situatie is er flinke druk op de ketel door het wettelijke kader en de potentiële geldboetes om voor de overgebleven broeikasgassen te compenseren. Dat leidt tot onconventionele benaderingen. Zo wordt het hergebruiken van voorgeschreven maar niet gebruikte medicatie nu onderzocht als mogelijke maatregel. Ook wordt rekening gehouden met de mogelijkheid zorg te moeten rantsoeneren en behandelkeuzen afhankelijk te moeten stellen van geassocieerde CO2-emissies. Dit alles om binnen het beschikbare CO2-budget te kunnen blijven. Daarnaast wordt er gezocht naar nieuwe financiële prikkels om medisch gedrag te stimuleren dat zowel menselijke gezondheid als klimaat bevordert.10
Hoe kan ook de Nederlandse gezondheidszorg CO2-arm worden in de komende decennia? Er zijn concrete korte- en langetermijndoelen nodig die meetbaar zijn: rond energieneutraal worden, schoon transport, duurzaam inkopen en aanbesteden, minder verspillen en efficiëntere zorg. Zorgverleners, zorgverzekeraars, bedrijven en beroepsorganisaties zijn hier allemaal bij nodig.
Om onszelf geen zand in de ogen te strooien, is het ook belangrijk de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg als geheel te meten en te volgen. Niet alleen om de vraag te kunnen beantwoorden of deze groter of kleiner aan het worden is, maar ook om meer inzicht te krijgen in de bijdrage van de verschillende type organisaties en de belangrijkste bronnen van CO2-uitstoot; zo kan er gerichter aan reductie gewerkt worden.

Toekomst
De gezondheid van onze planeet is tot nu toe opvallend afwezig in discussies over de huidige zorg en de toekomst van de zorg. Als we minder vrijblijvend met het probleem van klimaatverandering en broeikasgassen zouden omgaan, zou dat ook leiden tot een efficiëntere en meer op preventie gerichte gezondheidszorg. Het kan ons alleen maar goed doen als een gezonde en CO2-arme leefstijl en CO2-arme gezondheidszorg de nieuwe norm worden.

 

Lietje Petri
arts maatschappij en gezondheid, Amsterdam

contact: lietjepetri@gmail.com; cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld


Voetnoten

1. CBS, Statistics Netherlands. Environmental accounts of the Netherlands 2012. Pagina 130. Den Haag/Heerlen.
2. U.S. Energy Information Administration. International Energie Statistics.
3. Sustainable Development Unit. Carbon Footprint update for NHS in England 2012. Cambridge, UK; 2013.
4. Sustainable Development Unit. Module: Carbon hotspots. Cambridge, UK; 2014.
5. urgenda.nl
6. Meijer F, Stiefelhagen R, Meijer E. MVO nog in de kinderschoenen. Kwaliteit in Bedrijf. 2012.
7. Meijer F, Putter R, Kal T. Ziekenhuizen langs de MVO-meetlat gelegd. Kwaliteit in Bedrijf. 2013.
8. Sustainable Development Unit. Identifying High Greenhouse Gas Intensity Prescription Items for NHS in England. Cambridge, UK; 2014.
9. milieuplatform.nl/milieu_thermometer
10. Appleby J, Colin-thomé D, Edwards N, French R, Lovel H, Thompson I, et al. Fit for the Future; Scenarios for low-carbon healthcare 2030. 2009.


Lees ook


Meer informatie

© WestEnd61 | Hollandse Hoogte
© WestEnd61 | Hollandse Hoogte
<b>PDFvan dit artikel</b>
klimaatverandering milieu
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Muriël

    huisarts

    Handen en voeten geven aan duurzaam maken van de zorg in de eerste lijn? Hieronder de link voor een e-learning voor huisartsen:
    https://www.dokh.nl/e-learnings/duurzaamheid-huisartsen

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.