Middeleeuwen in Portugal

Women on Waves vecht tegen illegale abortus

In Portugal hebben ongewenst zwangere vrouwen die geen geld hebben voor een legale abortus, geen andere keuze dan de onveilige, illegale abortus. Women on Waves besloot deze vrouwen te helpen dit toch zo veilig mogelijk te doen.

Women on Waves keerde onlangs terug uit Portugal, waar zij was op uitnodiging van vier lokale organisaties voor vrouwenrechten. De Portugese minister van Defensie verbood het schip ‘Borndiep’ de toegang tot de territoriale -wateren, waardoor de boot twaalf mijl buiten de kust moest blijven. In antwoord op Kamervragen bevestigde minister Bot van Buitenlandse Zaken dat het niet-toelaten van het schip tot de territoriale zee en havens onverenigbaar is met de bepalingen van het VN Zeerechtverdrag van 1982 betreffende de onschuldige doorvaart van schepen. Ondanks deze flagrante schending van Europese en inter-nationale conventies van vrij verkeer, deed de Nederlandse overheid niets meer dan een beleefd maar halfslachtig verzoek in-dienen om het schip toch binnen te laten. Dat dit niet het gewenste effect had, was voorspelbaar. Maar het verhinderde het medisch team van Women on Waves, dat zich in Portugal aan land bevond, niet om samen met de Portugese organisaties veel werk te verzetten. Dat in de Nederlandse media soms werd gesuggereerd dat het om een ‘mislukte missie’ ging, is onjuist en een teken van desinteresse.

Restrictieve abortuswet

Net als Ierland, Polen en Malta heeft Portugal een restrictieve abortuswet, die abortus alleen toestaat bij zwangerschap na verkrachting, ernstige gezondheidsproblemen van de zwangere, en congenitale afwijkingen. In dit laatste geval is de zwangerschapsafbreking niet gebonden aan de termijn van 24 weken. De wet is dezelfde als in Spanje. Maar daar heeft regulering van de wet het mogelijk gemaakt dat abortus op verzoek van een vrouw vrijwel altijd mogelijk is. De verklaring van een psychiater dat de vrouw psychische problemen heeft met het uitdragen van  een zwangerschap, is voldoende.

In tegenstelling tot andere Europese landen met een restrictieve abortuswetgeving kent de Portugese wet ook een bepaling die vrouwen die een illegale abortus ondergaan, strafbaar stelt, met een gevangenisstraf van maximaal drie jaar. Risico op vervolging loopt ook iedereen die betrokken is bij een illegale abortus, bijvoorbeeld de taxichauffeur die een zwangere naar een illegale abortuspraktijk vervoert, of degene die bemiddelt bij abortustoerisme naar Spanje.

Processen

Naar schatting beëindigen jaarlijks 20.000 tot 40.000 vrouwen in Portugal een ongewenste zwangerschap. Zo’n 10.000 vrouwen, vaak de beter opgeleiden en met de benodigde financiële middelen, doen dit legaal in Spanje; de meesten hebben meestal geen andere mogelijkheid dan dit illegaal in Portugal te doen.

De afgelopen jaren zijn er in Portugal diverse processen gevoerd en nog gaande tegen ten minste 24 vrouwen die een illegale abortus ondergingen, degenen die de abortus uitvoerden en degenen die erbij betrokken waren. Een aborterende vroedvrouw werd veroordeeld tot ruim zeven jaar gevangenisstraf en zeventien cliënten van haar werden publiekelijk ‘aan de schandpaal genageld’. Tijdens het bezoek van Women on Waves werd bekendgemaakt dat een 17-jarig meisje zou worden vervolgd. Een verpleegkundige had haar bij de politie aangegeven, toen zij zich bij de Spoedeisende Hulp meldde met hevig bloedverlies na een zelf geïnduceerde abortus. Enkele andere aanklachten liggen klaar om openbaar te worden gemaakt.

Het zelf induceren van abortus gebeurt steeds vaker met misoprostol, een middel dat onder meer wordt voorgeschreven om maagklachten bij het gebruik van NSAID’s te voorkomen. Sommige NSAID’s worden gecombineerd met misoprostol geproduceerd, zoals de pijnstiller Arthrotec. Vaak is het mogelijk misoprostol en Arthrotec zonder recept te verkrijgen. Soms zijn artsen bereid deze medicijnen in ruime mate voor te schrijven aan vrouwen die zich melden met maag- of gewrichtsklachten, zonder navraag te doen naar de laatste menstruatie.

Nu op grote schaal misoprostol (met als ‘bijwerking’ uteruscontracties) wordt gebruikt, is het aantal gevallen van septische abortus door het inbrengen van onsteriele voorwerpen in de baarmoeder, drastisch gedaald. Toch overlijden er jaarlijks nog steeds vrouwen aan de gevolgen van illegale abortus. Vorig jaar overleed een vrouw na het innemen van veertig tabletten misoprostol; zij verkeerde in een vergevorderde en niet-behandelbare staat van dehydratie en elektrolytstoornis na ernstige diarree. Een andere vrouw, met hevig persisterend bloedverlies na misoprostolgebruik, durfde niet naar een ziekenhuis en verbloedde. Een derde vrouw overleed nadat haar verzoek tot abortus was afgewezen, aan een septische abortus na uteriene manipulatie. Jaarlijks worden meer dan duizend vrouwen opgenomen met complicaties van een illegale abortus.

Telefonische hulplijn

Tijdens het bezoek aan Portugal van Women on Waves werd een telefonisch hulpnummer bekendgemaakt. In twee weken belden zo’n zeshonderd mensen voor informatie, onder wie bijna tweehonderd zwangeren. Women on Waves had met deze vrouwen, mits zij niet meer dan zestien dagen over tijd waren, per boot naar het schip ‘Borndiep’ in de internationale wateren kunnen varen. De sfeer was echter zo intimiderend dat de vrouwen dit niet durfden. Twee marineschepen cirkelden continu rond de ‘Borndiep’; ook was het niet ondenkbeeldig dat er politiecontrole zou zijn als de vrouwen weer aan land kwamen.

Omdat de politie waarschijnlijk de telefoon afluisterde, kon slechts weinig informatie worden verstrekt en werd er alleen naar de vrouwen geluisterd. Maar via een andere telefoonlijn was het mogelijk antwoorden te geven op hun vragen. Bijna alle vrouwen wisten over de mogelijkheid om medicamenteus een abortus op te wekken, maar niet hoe ze dit zo veilig en effectief mogelijk konden doen. Besloten werd de informatie ook via de website toegankelijk te maken

Medicamenteuze abortus

In de wetenschap dat in een land met een restrictieve wetgeving vrouwen die geen geld hebben voor een legale abortus, slechts de keuze hebben tussen een onveilige en een veel veiliger illegale abortus, besloot Women on Waves om deze vrouwen zo goed mogelijk te informeren. Dit betekent dat zij vrouwen die toegang hebben tot legale (betaalbare) abortus, uitdrukkelijk aanraadt hiervan gebruik te maken. Als een vrouw toch besluit tot een illegale abortus, dan moet dit zo veilig mogelijk. Dus níet door zelfmutilatie (met infectiegevaar), maar medicamenteus. Het risico op septische abortus is dan aanzienlijk lager. Bovendien wordt, in navolging van internationale richtlijnen, aangeraden dit alleen te doen bij een intra-uteriene zwangerschap die niet verder is gevorderd dan negen weken en die bij voorkeur echo-scopisch is bevestigd. Daarnaast wordt er duidelijke informatie gegeven over de risico’s en het moment dat er medische hulp moet worden ingeroepen, over de symptomen van een niet-complete abortus, en over de te nemen maatregelen om een persisterende zwangerschap uit te sluiten. Tevens is er informatie over de juiste dosering en toediengswijze van misoprostol en over de positie van artsen in landen waar abortus verboden is, bijvoorbeeld dat elke arts verplicht is hulp te verlenen bij complicaties. Dit om te voorkomen dat vrouwen bij koorts of hevig bloedverlies uit angst afzien van noodzakelijke medische hulp.

Medicamenteuze legale abortus gebeurt in Nederland met ‘de abortuspil’ mifepriston, gevolgd door misoprostol. Deze werkwijze, waarbij een spontane abortus wordt geïnduceerd die meestal thuis plaatsvindt, heeft in meer dan 95 procent van de gevallen succes. Met monotherapie van misoprostol is bij vaginaal gebruik een succespercentage van meer dan 90 beschreven. Bij vaginaal gebruik kunnen er vele uren later nog restanten misoprostol aanwezig zijn die, als er complicaties zijn, in een ziekenhuis kunnen worden gevonden. In landen waar criminalisering van de vrouw plaatsvindt, wordt dan ook sublinguaal of buccaal gebruik geadviseerd. Resorptie vindt plaats op vrijwel identieke wijze als bij vaginaal gebruik.

Activiteiten

In samenwerking met de Portugese lokale organisaties is een groot aantal activiteiten ontplooid. Om te wijzen op het onrechtmatig tegenhouden van het schip werd een petitie aangeboden aan de president. Ook werden er diverse discussiebijeenkomsten met Portugese politici georganiseerd, waaraan ook de Nederlandse Kamerleden Van der Laan (D66) en Arib (PvdA) deelnamen. Zij ondersteunden de komst van Women on Waves, haar legale status en de door de inspectie goedgekeurde werkwijze, maar wisten ook de Portugese abortusproblematiek in Europees perspectief te plaatsen. In het Europarlement is enkele jaren geleden de motie-Lancker aangenomen, die Europese lidstaten oproept om de reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen te waarborgen, waarbij abortus legaal, veilig en voor allen toegankelijk moet zijn. Ook worden in die motie de regeringen van de lidstaten opgeroepen ervan af te zien vrouwen die een illegale abortus hebben ondergaan, te vervolgen.

In Nederland wordt vaak cynisch gesproken van ‘neokolonialisme’. In Portugal wordt echter de Europese inmenging juist op prijs gesteld. Men is daar niet vergeten dat juist de internationale druk een belangrijke rol heeft gespeeld bij de val van het fascistisch regiem. De reis van de Nederlandse parlementariërs naar de ‘Borndiep’ in de internationale wateren en hun duidelijke uitspraken na afloop over de rol van de Europese Unie kregen dan ook veel positieve media-aandacht.

Samen met de Portugese organisaties werd er een groot aantal workshops georganiseerd, waaronder een voor werkers in de gezondheidszorg. Op deze bijeenkomst werd een organisatie van health professionals for choice opgericht. Deze ontwikkelde binnen enkele dagen al veel plannen, waaronder een conferentie in samenwerking met de Europese organisatie voor abortusartsen (FIAPAC) volgend jaar in Portugal. Ook wil zij het netwerk uitbreiden van artsen en andere hulpverleners met een pro-choice attitude om verdere actie te voeren. Ongewenst zwangere vrouwen kunnen dan worden verwezen naar leden van dit netwerk. Die leden kunnen vragen beantwoorden van medewerkers van de telefonische hulplijn, die ook na het vertrek van Women on Waves is blijven bestaan.

Mediadruk

Women on Waves zal nauw betrokken blijven bij de ontwikkelingen in Portugal. Zij zal aanwezig zijn bij de komende rechtszaken van vrouwen die een illegale abortus ondergingen, om samen met Portugese organisaties te protesteren tegen deze middeleeuwse toestanden en om deze vrouwen te steunen.

Door de continue media-aandacht is in Portugal het onderwerp ‘abortus’ op de maatschappelijke en politieke agenda gekomen. Diverse hoogleraren obstetrie en voorzitters van gynaecologenverenigingen hebben zich voor het eerst in het openbaar uitgesproken voor legalisering van abortus. Politieke partijen en hun leiders zagen en zien zich door de mediadruk genoodzaakt om duidelijke keuzen te maken. Bij de opening van het parlementaire jaar zullen de legaliteit van het tegenhouden van het schip en de proportionaliteit van het inzetten van de marineschepen onderwerp van discussie zijn. Ook de Europese Commissie heeft over dit onderwerp gedebatteerd en zal nader onderzoek instellen.

De publieke opinie keerde zich tijdens het bezoek tegen de eigen regering. Volgens een opiniepeiling was 64 procent van de Portuguse respondenten van mening dat het bezoek van het schip positief en zinnig was (Expresso 11 november 2004). Bovendien was 63 procent van de Portugese respondenten voor het zo snel mogelijk legaliseren van abortus (Publico on-line opiniepeiling).

De regerende politieke partijen hebben besloten de abortuswet niet voor de volgende verkiezingen in 2006 ter discussie te stellen. Of deze beslissing houdbaar is, zal moeten blijken. Hopelijk is het niet nodig om nogmaals vóór deze verkiezingen naar Portugal uit te varen.

dr. G. Kleiverda, gynaecoloog

drs. R. Gomperts, abortusarts, oprichter Women on Waves

correspondentieadres:

kleiverd@xs4all.nl

Voor verdere informatie:

www.womenonwaves.org

,

www.gynuity.org

en

www.ipas.org