Medische wetenschap rond covid-19 moet meer evidencebased
Expert opinion voert vaak de boventoon in crisistijd
20 reacties
Ondanks de toenemende wetenschappelijke kennis over covid-19 wordt nog veel belang gehecht aan meningen van experts. Het is hoog tijd om adviezen te baseren op wetenschappelijke data, met peerreview. Dat komt de geloofwaardigheid van de medische wetenschap ten goede.
De covid-19-pandemie heeft een probleem zichtbaar gemaakt waar we binnen de medische wetenschap al langere tijd mee worstelen: door technologische ontwikkelingen worden we blootgesteld aan een overvloed aan informatie, waarbij fakenieuws sneller kan verspreiden dan echte data.
Nadat positieve resultaten van grootschalige covid-19-vaccinatiestudies bekend werden, circuleerde binnen een maand de onjuistheid dat deze vaccins DNA onomkeerbaar zouden veranderen. En toen in Noorwegen 33 kwetsbare ouderen na covid-19-vaccinatie waren overleden, was dit direct wereldnieuws. Later concludeerden gezondheidsautoriteiten dat deze doden niet gerelateerd waren aan het vaccin. Medici en andere experts wordt direct gevraagd om hun mening en advies, waarbij het antwoord ‘dat moeten we nog verder uitzoeken’ vaak niet geaccepteerd of verkeerd geïnterpreteerd wordt.
In het begin van de covid-19-pandemie was snelheid cruciaal om het nieuwe virus onder controle te krijgen. Terecht werd prioriteit aan snelheid gegeven, boven degelijkheid en grondigheid. Ondertussen zijn we een jaar verder, een jaar met veel leed maar ook een jaar waarin de medische wereld veel bereikt heeft, zoals we recentelijk zien met de razendsnelle ontwikkelingen rondom vaccinaties. Na de aanvankelijke crisissituatie zijn we in een stadium beland waar we een nieuwe balans moeten creëren. Het is hierbij dringend nodig dat we de afbreuk aan medische wetenschap ongedaan maken, en onze medische standaard weer verhogen.
Zonder peerreview
Begin 2020 was de behoefte aan kennis over het nieuwe SARS-CoV-2-virus groot. Gezien de snelle verspreiding van het virus was het ongewenst en onmogelijk om rigoureuze peerreview af te wachten. Dit leidde ertoe dat manuscripten op verschillende ‘preprintsites’ werden geplaatst, zoals medRxiv. Deze websites controleren weliswaar vluchtig op inhoud en plagiaat, maar peerreview ontbreekt. Hoewel medRxiv heeft bijgedragen aan de snelle verspreiding van wetenschappelijke informatie, kent het ook een groot nadeel: vanwege het gebrek aan peerreview is de variatie in kwaliteit enorm. Veel manuscripten op deze website zullen de test van peerreview niet doorstaan en zijn daarmee vergelijkbaar met manuscripten gepubliceerd door predatory publishers, de ‘uitgevers’ die al jaren tegen betaling wetenschappelijke artikelen publiceren, zonder peerreview. Andere manuscripten ondergaan meestal aanzienlijke wijzigingen na peerreview voordat ze gepubliceerd worden in vooraanstaande medische tijdschriften. Dit maakt dat we conclusies uit publicaties op medRxiv met een korrel zout moeten nemen. Echter, in recente publicaties in tijdschriften als Science wordt medRxiv net zo gretig geciteerd als in tijdschriften met peerreview.1 Het RIVM onderbouwt zijn richtlijnen en adviezen ook met literatuur uit medRxiv.2 Daar hoeft niets mis mee te zijn, mits de kwaliteit van medRxiv-artikelen zeer kritisch beoordeeld wordt.
Het is de vraag of we medRxiv überhaupt nog nodig hebben. Het laaghangende fruit is grotendeels geplukt, diepgaande studies zijn hard nodig. Een aantal medische tijdschriften heeft gereageerd op de noodzaak om nieuwe covid-19-data snel te publiceren, en heeft zogenoemde fast tracks geopend, waardoor belangrijke data snel (binnen 48 uur bij The Lancet) gepeerreviewd kunnen worden.3 Het is onwaarschijnlijk dat nieuwe, urgente data over covid-19 deze versnelde peerreviewprocessen niet halen.
Het blijft voor wetenschappers aantrekkelijk om manuscripten zonder peerreview te publiceren. Iedere wetenschapper kent de frustratie van een manuscript dat keer op keer geweigerd wordt, waarbij peerreviewers uitgebreide veranderingen eisen, terwijl een andere onderzoeksgroep je de loef afsteekt door dezelfde conclusies eerder te publiceren. Toch moeten we ons realiseren dat de spanning tussen degelijk onderzoek en snelheid onoverkomelijk is: publicatie van degelijke data kost tijd, onder andere door de onafhankelijke peerreview.
Hebben we medRxiv überhaupt nog nodig?
Dun bewijs
Vanwege het gebrek aan empirische data over covid-19 werd in 2020 voornamelijk op data van voorspellende modellen gevaren, zowel van nationale als van internationale studies. Al snel concludeerde een systematische review dat de kwaliteit van al deze buitenlandse modellen laag was.4 Het RIVM waarschuwt ook dat modellen voorzichtig geïnterpreteerd moeten worden.5 Een goed opgebouwd model, zoals dat van het RIVM, brengt veel onzekerheden met zich mee, want het is bijvoorbeeld moeilijk in te schatten hoe goed de bevolking een nieuwe maatregel zal gaan naleven. Dit leidt tot ruime betrouwbaarheidsintervallen. Desondanks worden veel besluiten genomen op basis van gemiddelden van modellen, en worden beperkingen van modellen vaak slechts summier besproken. Met de toename aan empirische data kunnen modellen steeds beter worden, maar een model zal een vereenvoudigde benadering van de complexe realiteit blijven, met ruime marges.
Daarnaast wordt opvallend weinig waarde gehecht aan betrouwbaarheidsintervallen. Een fundament van de huidige medische wetenschap is dat een nulhypothese verworpen wordt als de nul buiten het 95%-betrouwbaarheidsinterval valt. Bij de invoering van de avondklok in Nederland eind januari 2021 werd gesuggereerd dat deze maatregel de gemiddelde R-waarde met 13 procent zou kunnen verminderen. Hoewel de media het hierbij hadden over een ‘flink effect’, was het advies van het Outbreak Management Team (OMT) hier genuanceerder in. Maar ook het OMT gaf aan dat een avondklok tot een reductie van 8-13 procent van de gemiddelde R-waarde zou kunnen leiden.6
Het genoemde percentage is terug te vinden in een studie uit Oxford, waarin op basis van empirische data van de eerste golf in verschillende landen geconcludeerd werd dat na het beperken van sociale bijeenkomsten en het sluiten van bepaalde winkels, scholen en universiteiten, additionele thuisblijfmaatregelen zoals de avondklok of een volledige lockdown de R met 13 procent kon verminderen.7 Het belangrijkste euvel hierbij was dat 0 procent, dus geen effect, binnen het 95%-betrouwbaarheidsinterval viel. De onderzoekers waren terughoudend in hun conclusies: als er een effect was van dit soort thuisblijfmaatregelen, dan was dit effect klein ten opzichte van de andere maatregelen. Een onafhankelijke studie van Stanford kwam tot dezelfde conclusie: zware vrijheidsbeperkende maatregelen zoals een avondklok hadden in de eerste golf geen significante effecten.8
Als het hierbij om een vergelijking medicijn versus placebo was gegaan, dan had geen enkele gezondheidsautoriteit op basis van dit bewijs geoordeeld dat dit medicijn effectief is. Hoewel er andere redenen waren om alsnog de avondklok in te voeren, zou het passend geweest zijn om te oordelen dat het wetenschappelijke bewijs op z’n best dun was. Recentelijk is aangegeven dat de combinatie van de avondklok en het beperken van bezoek tot één persoon de R naar schatting met 10 procent verlaagd heeft, dus lijkt de invoering van deze maatregelen geholpen te hebben. Anderzijds blijft het individuele effect van de avondklok onbekend, en is deze schatting van 10 procent wederom gebaseerd op modellen. In hoeverre was deze daling het gevolg van de avondklok en niet van gedragsveranderingen door de media-aandacht rond de Britse variant en/of het sterk veranderende weer in februari? Daarom zullen deze modellen weer ruime betrouwbaarheidsintervallen gehad hebben.
Een model blijft eenvereenvoudigde benadering van de complexe realiteit
Expert opinions
In de medische wetenschap streven we naar de hoogste bewijslast, zoals systematische reviews en meta-analyses. In het begin van de coronapandemie ontkwamen we er niet aan dat beleid gevoerd werd op grond van expert opinions, vanwege het gebrek aan wetenschappelijke data. Ondanks de toename aan data valt op dat meningen van experts nog steeds zwaar meegewogen worden. Zo werd in januari 2021 de noodklok geluid over het toegenomen aantal kinderen op de ic in Nederland na een suïcidepoging als gevolg van psychosociale problemen door de covid-19-pandemie. Dit nieuws werd niet gebaseerd op cijfers maar op signalen van de ic-hoofden van Nederlandse ziekenhuizen. Uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat in 2020 geen significante toename van suïcides is waargenomen.9 Hoewel de constatering van ic-hoofden een zeer serieus signaal is dat waar kan zijn, kun je je afvragen waarom ervoor gekozen werd de media te benaderen zonder ondersteuning van cijfers en zonder kanttekening dat in de literatuur geen aanwijzingen zijn voor zo’n toename.
Dat er veel waarde wordt gehecht aan expert opinions, terwijl er wel degelijk wetenschappelijk bewijs voorhanden is, bleek ook uit de discussie over het effect van mondkapjes. In september 2020 hadden vrijwel alle westerse landen een mondmaskeradvies of -verplichting, maar Nederland nog niet. Algemeen gebruik van mondmaskers zou geen meerwaarde hebben en kon mogelijk verspreiding verergeren: mensen zouden met masker lakser worden en vaker aan hun gezicht zitten. Dit laatste was een hypothese. De Amerikaanse immunoloog Anthony Fauci adviseerde Nederland om de data opnieuw te bestuderen gezien het overtuigende wetenschappelijke bewijs over de effectiviteit van de mondmaskers. Inderdaad was op dat moment in vooraanstaande medische tijdschriften als The New England Journal of Medicine besproken waarom mondmaskers effectief waren bij covid-19.10 Ook als de mondmaskers geen volledige bescherming bieden, zoals door verkeerd gebruik, zouden mondmaskers de blootstelling aan het aantal virusdeeltjes en daarmee (ernstige) ziekte verminderen.
Kritisch beoordelen
Het is niet mijn bedoeling het coronabeleid in Nederland, het OMT of het RIVM te bekritiseren. Als aios kan ik enigszins ervaren hoe ontzettend complex deze afwegingen zijn, waarbij niet alleen op wetenschap gevaren kan worden en waarbij wetenschappelijke publicaties regelmatig tegenstrijdige bevindingen bevatten. Maar het zou een positieve ontwikkeling zijn als beleidsmakers en -adviseurs hun beleid of advies continu onderbouwen en aanpassen op basis van de best beschikbare evidencebased medicine. Expert opinions zullen cruciaal blijven – want eigenschappen van het virus veranderen continu zoals we recentelijk ook met de nieuwe varianten zien – maar moeten wel zoveel mogelijk ondersteund worden door empirische data, de kern van evidencebased medicine.
Met de stortvloed aan informatie en snelle verspreiding van fakenieuws bestaat continu de druk voor medische experts om zo snel mogelijk uitspraken te doen. Betrouwbaarheid is hierbij essentieel voor onze geloofwaardigheid. Nu de eerste shock van covid-19 voorbij is, moeten we zo snel mogelijk weer terugvallen op evidencebased medicine. Daarom moeten we data van websites zonder peerreview zeer kritisch beoordelen, betrouwbaarheidsintervallen en beperkingen van wetenschappelijke modellen accepteren en uitleggen, en onze adviezen baseren op wetenschappelijke data met de beste bewijslast. Wetenschap is niet alwetend, maar bij verbeterd gebruik kan het voor onze beroepsgroep – en uiteindelijk de samenleving – veel toegevoegde waarde hebben.
auteur
Michel Wissing, aios infectieziektebestrijding
contact
michel.wissing@mcgill.ca
cc: redactie@medischcontact.nl
download dit artikel (in pdf) Meer over covid-19-
Bekijk het dossier dossier Covid-19
voetnoten
1. Brauner JM, Mindermann S, Sharma M, et al. Inferring the effectiveness of government interventions against COVID-19. Science. 2021;371(6531):eabd9338.
2. RIVM. Aerogene verspreiding SARS-CoV-2 en ventilatiesystemen: Onderbouwing en achtergrond bij LCI-richtlijn COVID-19, 28 juli 2020.
3. The Lancet. 10+10: rapid decisions and fast track publication for RCTs. Lancet. 2015;385(9968):578.
4. Wynants L, Van Calster B, Collins G S, et al. Prediction models for diagnosis and prognosis of covid-19: systematic review and critical appraisal. BMJ 2020; 369:m1328
5. RIVM. Hoe rekenmodellen bijdragen aan de bestrijding van COVID-19. Gewijzigd 24 februari 2021.
6. Rijksoverheid. Advies 96e OMT over COVID-19 (deel 2). 19 januari 2021.
7. Brauner JM, Mindermann S, Sharma M, et al. Inferring the effectiveness of government interventions against COVID-19. Science. 2021;371(6531):eabd9338.
8. Bendavid E, Oh C, Bhattacharya J, Ioannidis JPA. Assessing mandatory stay-at-home and business closure effects on the spread of COVID-19. Eur J Clin Invest. 2021;51(4):e13484.
9. John A, Pirkis J, Gunnell D, Appleby L, Morrissey J. Trends in suicide during the covid-19 pandemic. BMJ. 2020;371:m4352
10. Gandhi M, Rutherford GW. Facial Masking for Covid-19 - Potential for "Variolation" as We Await a Vaccine. N Engl J Med. 2020;383(18):e101.
Els van Veen
huisarts
Dr. No, beste Henk van der Pol,
Dr. No refereert aan een 'artikel' in het Algemeen Dagblad. Mijn naam wordt daarin ook genoemd. Er wordt ook gesuggereerd dat ik een complotdenker ben. Dat is hoe journalisten helaas te werk gaan het afgelopen jaar. I...k heb een interview met deze journalist afgehouden.
Dr. No, wat er met mij gebeurt in dat artikel, is dat ik in diskrediet wordt gebracht. Ik weet niet wie u bent, maar heb een vermoeden dat u ook huisarts bent. Een huisarts die andere (huis)artsen met welke kritiek op het Covid-beleid dan ook vervelend bejegend.
Laster is gif. Vandaag heeft het platform Huisarts Vandaag het artikel uit het AD al overgenomen. Daarin word ik ook genoemd als gevaarlijke huisarts. Ik ben een gewone huisarts. Ik heb geen belang bij publiciteit. Ik ben kostwinner. Ik ben moeder. Ik maak mij grote zorgen:
Ik ben er kapot van dat journalisten dit doen, huisartsen hun goede naam aantasten. Maar nog meer raakt het me, dat collega's zoals u hierin meegaan. Moeten wij niet zonder vooringenomenheid naar patiënten luisteren?
Mijn kritiek en zorgen over het covidbeleid heb ik hier, op medischcontact.nl meerdere keren met open vizier genoemd. Omdat ik mij niet gehoord voel door de artsenorganisaties, heb ik me in december tot de BPOC gewend.
Ik hoop dat u uzelf eens in de spiegel wilt aankijken. Huisartsen zijn namelijk ook mensen.
Ik neem hierbij afscheid van dit forum. Henk, bedankt voor je support!
Daniël de Haan
radioloog, Groningen
@Sikkema:
Ik zie niet waarom 70% van Zuid-Afrika besmet zou moeten zijn geweest. Er is hier tot nu toe pas zo'n 25% in aanraking geweest en daar hebben we een jaar over gedaan. Ook hier was het zomaar vanzelf weg in de zomer, net als elke seizoensgr...iep. Zonder lockdown in de huidige onzinnige mate. En tsja, als u daadwerkelijk gelooft dat die maatregelen in de buitenlucht enig effect op transmissie kunnen hebben gehad, dan heb ik weinig meer toe te voegen vrees ik. Bovendien, als het daar zelfs al met die beperkte maatregelen rap naar beneden gaat met besmettingen, dan zou het hier allang weg moeten zijn, nietwaar? Oh nee, want het werkt niet.
@Dr. No:
Ik heb reeds bewijs van noneffectiviteit aangevoerd, daar heb ik nog geen zinnig woord van u over gezien. Nee, uw punt is "ja maar Telegraaf" en "ik denk dat het zorgt voor minder besmettingen want dat lijkt me logisch". Echt, fantastische onderbouwing om even maandenlang het land naar de galemiezen te lockdownen. Lees de titel van dit artikel nog eens.
Het basisprincipe van public health is dat er bewijs van effectiviteit moet zijn voor beleid, en al helemaal voor huidige extreem ingrijpende maatregelen. Kom maar op met dat bewijs. Met publicaties.
Nog maar een keertje. Lockdown werkt niet. Integendeel. Lezen.
https://www.hartgroup.org/wp-content/uploads/2021/03/HART-COVID-EVIDENCE-REVIEW.pdf
https://thefloridachannel.org/videos/3-18-21-roundtable-discussion-on-public-health/
Gaan al die lockdown-religieuzen en paniekzaaiers straks ook even de rekening betalen voor hun bewezen niet-effectieve maar wel uitermate schadelijke hobby's? Of mag dat weer door de volgende generatie belastingvee worden opgehoest? Gaan ze het de komende jaren ook even aan de familie van de duizenden onnodige doden door niet geleverde zorg uitleggen?
Dr. No
Arts
Zuid-Afrika als voorbeeld nemen om te bewijzen dat lockdowns niet werken snijdt geen hout. Vooral niet met een verwijzing naar een artikel in de Belgische Telegraaf. Dan kan ik ook Nieuw-Zeeland noemen waar met een ultra-strenge lockdown mensen weer ...terug kunnen naar normaal. Punt blijft dat er zeer veel factoren van invloed zijn op het verloop van de pandemie, zeker als er verwezen wordt naar een land aan de andere kant van de wereld. Daarom is het ook bijzonder lastig om met onderzoek aan te tonen of lockdowns werkzaam zijn. Maar wie een beetje logisch nadenkt snapt dat minder bewegingen en minder contacten zorgen voor minder besmettingen.
J.R. Sikkema
Specialist ouderengeneeskunde, IJmuiden
@de Haan:
Ik ben het toch niet met u eens. Om er van uit te gaan dat het beloop van de tweede golf een natuurlijk beloop was dan zou circa 70% van de bevolking besmet geweest moeten zijn. Er zijn 1.5 miljoen besmettingen geconstateerd op 57 miljoen ...inwoners, dat is ongeveer 2.6% van de bevolking. Dit percentage ligt natuurlijk hoger omdat nooit iedere besmette persoon getest kan zijn. In Nederland kom je om ongeveer 6.9%. Wat wij hier in Nederland hebben voor een betere schatting is het onderzoek van Sanguin dat aangeeft dat begin jan ongeveer 13% antistoffen tegen het coronavirus had. Dit ligt nog steeds ver van 70%. Zo ver, dat het mij erg onwaarschijnlijk lijkt.
Ook de timing van het dalen van de besmettingen past bij het effect hebben van de maatregelen. Twaalf dagen na het afkondigen ervan.
Het zijn inderdaad minder strenge maatregelen dan wij nu hier hebben. Echter, dat is ook de verwachting aangezien het daar zomer is met vergelijkbaar zomerweer als wij hier in de zomer hebben (ik heb het nog nagekeken en het weer was in december 2020 en januari 2021 vrij stabiel in Zuid-Afrika, dus de daling van de infecties kan ik niet aan het weer toeschrijven). Met hogere temperaturen en hogere luchtvochtigheid verspreid het virus zich minder snel en ligt de R-waarde lager. Derhalve zijn er minder maatregelen nodig om naar 1 of lager te gaan. Mooi om dit verband te zien dat hun eerste golf een hoogtepunt in juli had.
Als het weer bij ons bijtrekt dan zullen ook zeker mildere maatregelen volstaan om de R-waarde te drukken.
Een andere factor is het naleven van de maatregelen, deze wordt in veel onderzoeken niet meegenomen. Dit verschilt per land waarschijnlijk aanzienlijk. Sinds het huwelijk van Grapperhaus is dit hier m.i. dramatisch.
Niet dat ik het er mee eens ben dat kinderen massaal getest worden, maar ik ben het er ook niet mee eens dat alle maatregelen als zinloos worden bestempeld. Al zullen ze niet allemaal even zinvol zijn.
Daniël de Haan
radioloog, Groningen
@Sikkema:
ZA: een "partiële lockdown" werd het genoemd. Geen evenementen, alcoholverkoop, en wat publieke buitenruimtes gesloten. Een avondklokverscherping. Oh ja, en een mondkapjesverplichting BUITEN, binnen gold dat al. Horeca, winkels, andere bed...rijven etc. bleven open. Niet te vergelijken met lockdown hier.
Wie denkt dat dit soort buitenmaatregelen ook maar enige zin hebben, en dus denkt dat er überhaupt meetbare transmissie plaatsvindt in de buitenlucht heeft het niet helemaal begrepen.
https://www.hln.be/buitenland/experts-staan-voor-raadsel-besmettingscijfers-in-zuid-afrika-spectaculair-gedaald-zonder-strenge-lockdown~a29b7f3d/?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign=socialsharing_web
"Experts staan voor raadsel: besmettingscijfers in Zuid-Afrika spectaculair gedaald zonder strenge lockdown"
Dus ja, dit is wel een buitengewoon mooi voorbeeld, maar dan van een natuurlijk verlopende infectiegolf. Die was zonder die zinloze buitenmaatregelen exact hetzelfde geweest. Wat een raadsel.
Maar zoals gezegd is dat dus geen lockdown geweest zoals hier.
Lockdown werkt niet, integendeel, zie eerdere link. De "experts" laten het nu opnieuw verlengen op basis van contextloze absolute PCR-aantallen die momenteel alleen bestaan door meer dan honderdduizend kinderen te testen en te traumatiseren.
Totale waanzin. Zowel de gecreëerde aanleiding als de getrokken conclusie en de daaropvolgende besluitvorming.
J.R. Sikkema
Specialist ouderengeneeskunde, IJmuiden
@de Haan,
Ik citeer u:
"Ondertussen gaat in bijvoorbeeld Zuid-Afrika de curve razendsnel omlaag. En dat zonder lockdowns, avondklokken en zonder vaccinaties. Maar over dit alles geen aandacht bij de NOS en de Volkskrant. Die gaan rustig door met... paniekzaaien. Onderzoeksjournalistiek is dood in dit land."
Dit klonk mij nogal kort door de bocht. Na een korte zoektocht:
-Op 28 december werd een lockdown afgekondigd door de president van Zuid-Africa met onder andere een avondklok, sluiten van publieke aangelegenheden en verplichte mondkapjes.
-Op 9 januari is het aantal besmettingen op zijn hoogtepunt en daalt het daarna sterk.
Eigenlijk dus een buitengewoon mooi voorbeeld hoe maatregelen de verspreiding kunnen laten afnemen.
https://en.wikipedia.org/wiki/COVID-19_pandemic_in_South_Africa
https://g.co/kgs/948DLL
Henk van der Pol
psychiater, Heerenveen
Dr. No, maak u bekend! Als aanhanger van het reguliere verhaal in dezen hebt u voor uw reputatie niets te vrezen toch?
Uw verwijst naar een uitermate tendentieus artikel in het AD waarin een aantal collega's wordt weggezet wordt als gevaarlijk en, j...a eigenlijk komt het daarop neer: gek. Ik meen qua inhoud en stijl van dit artikel een sterke invloed van de NvtdK te bespeuren.
Als dit het spelletje 'Wie ben ik?' zou zijn, zou mijn gok zijn dat u dokter N(ic)o bent. Indien ik me vergis hoor ik van u graag het juiste antwoord.
Dr. No
Arts
https://www.ad.nl/gezond/mrs-covid-is-huisarts-en-ziet-corona-niet-als-gevaar-en-zo-zijn-er-meer~ae46de18/
Spijker op z’n kop
Frans Rampen
oud-dermatoloog, Wijchen
Trombose na AstraZeneca-vaccin
Na vaccinatie met het AstraZeneca-vaccin treden in een beperkt aantal gevallen trombose en bloedingen op. Ofschoon een oorzakelijk verband niet is bewezen, dient met de volgende trapsgewijze stimulatie van het immuun...apparaat, met uiteindelijk trombosevorming, rekening te worden gehouden.
Onder de gevaccineerden bevinden zich altijd personen die vlak daarvoor besmet zijn geraakt maar nog geen klachten hebben. Wel is inmiddels hun immuunreactie volop geactiveerd. Daar komt de immuunrespons op de vaccinatie bovenop. Het kort na elkaar aanjagen van het immuunapparaat door de natuurlijke infectie, gevolgd door het vaccin, heeft in extreme gevallen een cytokinestorm tot gevolg, vergelijkbaar met die bij de gewone covid-19-infectie. Ook deze gaat gepaard met thrombusvorming en een verbruikscoagulopathie.
Dat de vaccins van Pfizer en Moderna deze bijwerking niet hebben, komt mogelijk door het gebruik van m-RNA in plaats van DNA als genetische instructie. En dat het aantal personen met trombose en bloedingen tot nog toe relatief beperkt is gebleven, heeft wellicht te maken met het gegeven dat vooral personen jonger dan 65 zijn gevaccineerd.
Indien na toediening van het AstraZeneca-vaccin een ernstige systemische reactie optreedt, dient een ontremde activatie van de stollingscascade te worden overwogen en dient prompt laboratoriumonderzoek naar een diffuse intravasale stollingsstoornis te worden ingezet.
Jan Vosters
arts maatschappij en gezondheid, niet praktiserend, Den Haag
Juist in de publieke gezondheidszorg moeten de maatregelen om een levensbedreigende pandemie te bezweren bewezen effectief zijn. Bij grote, acute dreiging en onzekerheid is het begrijpelijk dat de overheid teruggrijpt op meningen van experts.
Inmid...dels zijn we een jaar verder en moeten we constateren dat de effecten van de maatregelen nauwelijks te beoordelen zijn in het licht van een mogelijk natuurlijk beloop van de pandemie.
Na de acute fase is het niet meer te verdedigen om niet effectief bewezen maatregelen aan de hele bevolking op te leggen. De door het RIVM gehanteerde modellen zijn niet toetsbaar, de aannames onbekend. Hoe kunnen we dan beoordelen of die goed zijn opgebouwd? Voorzichtig interpreteren betekent in dubio abstinens.
De indruk wordt gewekt dat er nu eindelijk bewijs is voor de effectiviteit van massaal gebruik van mondmaskers (effectief is dat daardoor de sterfte afneemt). In het ge-peer-reviewd artikel in de NEJM van 29 oktober 2020, waar naar gerefereerd wordt, wordt na een brede beschouwing aangedrongen op meer onderzoek.
De algemene beperkende maatregelen waren niet bewezen effectief in het voorkomen van sterfte. Mogelijk hebben ze wel bijgedragen in flatten the curve, maar met als bijeffect dat we nu met meerdere golven te maken hebben gekregen..... en een gigantische nevenschade.
Laten we alles inzetten op bescherming van kwetsbare personen.
Els van Veen
huisarts
Dr. No, als u nu eens begint om op te houden met termen als 'complottheorieën' en dergelijke. Ik ben voor een dialoog over de inhoud. En inderdaad is daar één jaar na dato nog niet een begin mee gemaakt. Dat is zo erg schadelijk voor mijn huisartsenv...ak. Ik kan het door de maatregelen niet meer naar behoren uitvoeren.
Puntsgewijs mijn reactie (persoonlijke titel) wat u aanvoert:
Tegen de PCR-test; ik maak als arts bezwaar om de PCR test als diagnosticum te gebruiken. Daarvoor is de PCR test niet geschikt. Bovendien kost zo'n test geld. Dus; afschaffen voor het doel om 'besmettingen' aan te tonen. Voorstel; gewoon naar ziekenhuisopnames kijken.
Tegen de maatregelen; ik neem aan dat u mondkapjes en de 1,5 meter maatregel bedoelt. Ik ben er tegen om die in de hele samenleving toe te passen, maar ik ben ervoor om patiënten met Covid-19 met beschermende maatregelen te verplegen.
Tegen lockdowns; ben ik tegen. Leveren elke dag dat ze langer duren nog meer (dan er nu al is) gigantische (im)materiële schade op.
Tegen vaccinaties; op de huidige manier, ik vind dat ze onzorgvuldig worden ingevoerd en niet zorgvuldig worden gemonitord, ben ik er tegen. Ik ben er voor om risicogroepen VRIJWILLIG met informed consent te vaccineren. NB Lange termijn effecten zijn niet bekend.
Tegen vaccinatiepaspoort; daar ben ik op tegen.
Tegen het OMT; ik ben voor per direct opheffen van het OMT in deze vorm en vóór een groep deskundigen die enkel advies geeft op hun eigen vakgebied.
Tegen het RIVM; ik vind het RIVM evident afhankelijk van VWS, waar het ONAFHANKELIJK zou moeten zijn.
Tegen de overheid; de overheid is onbetrouwbaar en draagt geen zorg voor veiligheid van de burgers. De overheid zou onze grondrechten moeten beschermen en doet dat niet.
Daniël de Haan
radioloog, Groningen
@Dr. No, Arts
Het is nog verwonderlijker dat moreel verhevenen zoals u daar nog niet het begin van een inhoudelijk antwoord op kunnen formuleren.
Dr. No
Arts
Het blijft verwonderlijk dat de standpunten van het artsencollectief zo veel raakvlakken hebben met complotgroepen als viruswaanzin en extreem-rechts bewegingen als FvD, alleen dan verpakt in pseudowetenschap.
Tegen de PCR-test
Tegen de maatregel...en
Tegen lockdowns
Tegen vaccinaties
Tegen vaccinatiepaspoort
Tegen het OMT
Tegen het RIVM
Tegen de overheid
Jaap Dito
Arts, Limmen
Laten we het er maar op houden dat No Dr. Zijn bronnen vergaard van Bert en Ernie en nu met een banaan in z’n oor gaat beweren dat influenza verdwenen is door de maatregelen en Corona er nog is “omdat mensen zich niet aan de maatregelen houden”. Volg...ende wordt dan dat gevaccineerden besmet kunnen worden door ongevaccineerden.
https://youtu.be/K_8vCovrmag
Els van Veen
huisarts
Dr. No; het begrip 'desinformatie' heeft het afgelopen jaar een andere invulling gekregen. Evenals het begrip 'pandemie' en het begrip 'corona' (wordt daarmee het virus, een besmetting of het ziektebeeld bedoeld?)
U hakt nogal op het artsencollect...ief. Dat is een zeer diverse groep van medici. Ik heb me er ook bij aangesloten omdat ik me erg grote zorgen maak over de Covid-aanpak, meteen al vanaf maart 2020. En vooral over het venijnige, giftige klimaat wat het afgelopen jaar ontstaan is. Waardoor het niet veilig meer is om eerlijk, met open vizier, te bespreken wat een goede aanpak is van de bestrijding van de infectieziekte die Covid-19 is.
Ik zou het fijner vinden als u met open vizier uw kritiek op het artsencollectief geeft. Wat is uw identiteit? Wat zijn uw redenen om zo pro lockdown en vaccinaties te zijn?
Daniël de Haan
radioloog, Groningen
@Dr. No, Arts
Met dezelfde redenering enerzijds uw eigen ongelijk kracht bijzetten en anderzijds iemands vraag om bewijs als "desinformatie" wegzetten vergt wel een heel stompzinnige vorm van logica.
https://www.hartgroup.org/wp-content/uploads/2...021/03/HART-COVID-EVIDENCE-REVIEW.pdf
Een samenvatting van het uitgebreide bewijs o.a. tegen de effectiviteit van lockdowns, mondhorren en het idiote kindertestcircus van Kluytmans en Hugo de clown.
https://thefloridachannel.org/videos/3-18-21-roundtable-discussion-on-public-health/
Een daadwerkelijk open discussie over het bewijs, die wij hier niet kunnen voeren door gedemoniseer van types zoals u, over het hoe en waarom Florida (zonder lockdowns) het in alle opzichten beter doet dan andere staten met lockdowns etc.
"The biggest public health fiasco in history."
Ondertussen gaat in bijvoorbeeld Zuid-Afrika de curve razendsnel omlaag. En dat zonder lockdowns, avondklokken en zonder vaccinaties. Maar over dit alles geen aandacht bij de NOS en de Volkskrant. Die gaan rustig door met paniekzaaien. Onderzoeksjournalistiek is dood in dit land.
Waar zijn we hier ook alweer mee bezig?
Dr. No
Arts
Jaap Dito bevestigt met zijn bericht de desinformatie die de wereld in wordt geholpen door bewegingen als het artsencollectief. De WHO zegt over lockdowns nl het volgende:
“ Large scale physical distancing measures and movement restrictions, ofte...n referred to as ‘lockdowns’, can slow COVID-19 transmission by limiting contact between people“
De kanttekening die zij maken is dat men moet oppassen voor de negatieve effecten hiervan.
Hetzelfde geldt over het effect van vaccinaties: de afname in het aantal opnames van ouderen is wereldwijd duidelijk zichtbaar, zelfs al in Nederland. Het feit dat dhr Dito dit ontkent zegt veel over de ongefundeerde sceptische houding tegenover vaccinatie. De nadruk die het artsencollectief legt op het inzetten van (onbewezen) vroegmedicatie en natuurlijke manieren om het immuunsysteem te bevorderen druisen in tegen de huidige wetenschappelijke inzichten.
Dan nog het punt over evidence voor de maatregelen: die is er simpelweg niet omdat dit niet goed kan worden getoetst. Dit betekent echter niet dat de maatregelen niet werkzaam zijn. De publicaties hierover zijn allemaal epidemiologische studies met hoge mate van onzekerheid en bias. RCTs zijn er niet en zullen er ook nooit komen.
Jaap Dito
Arts, Limmen
Dr No haalt de WHO aan wat betreft lockdowns en avondklok. De WHO geeft nu juist aan dat daar geen enkele evidence voor is. En passant zet hij artsen collectief.nl nog eens in een kwaad daglicht terwijl zij juist om evidence vragen wat betreft beleid..., medicatie en injectie therapieën. Dank collega Wissink en ik zie graag snel het bewijs dat vaccinaties ernstige complicaties van Covid tegen gaan omdat de nu experimentele helaas geen controle groep kennen.
Daniël de Haan
radioloog, Groningen
Een zeer terecht punt, was het maar zo. Wat er in het laatste half jaar aan beperkende maatregelen is ingesteld en gehandhaafd heeft bijzonder weinig met EBM te maken, integendeel. Ondanks opstapelend bewijs van non-effectiviteit durft men ze nog te ...verlengen ook. Met alle schadelijke gevolgen voor de samenleving vandien. U noemt het expert opinion, maar de eerste helft van die term is gelet op de opeenstapeling van fouten, misleiding en ongefundeerde paniekzaaierij inmiddels allang niet meer van toepassing. Laat staan de dubieuze belangenverstrengelingen binnen het OMT.
Dr No
Arts
Collega Wissing haalt een belangrijk punt aan, namelijk om meer op EBM te varen bij COVID beleid. Met name bij (vroeg)medicatie worden er vaak beweringen gedaan die gebaseerd zijn op matige evidence of expert opinion. Het is dan ook cruciaal dat arts...en en wetenschappers zich baseren op gepubliceerde, peer-reviewed data. Een jammerlijk voorbeeld zijn de ongefundeerde standpunten van het Artsen COVID collectief.
Wat betreft de maatregelen zoals lockdowns en een avondklok is de situatie mijns inziens wezenlijk anders. Hierbij kan men niet varen op level 1 evidence omdat er simpelweg geen gerandomiseerde studies voorhanden zijn of zullen verschijnen. Men zal dus op basis van modellen moeten werken ook al is de evidence dun. De adviezen van de WHO zijn op dit moment leidend en zijn zo veel mogelijk gebaseerd op EBM. Ook het RIVM zal haar beleid hier grotendeels op baseren.