Medische missers en mediamissers
Plaats een reactieAchter het nieuws
RTL-journalist Hester van Yperen wist het zeker: het verzwijgen van dodelijke calamiteiten door ziekenhuizen, zoals het UMC Utrecht, het Hilversumse Tergooi en het Máxima Medisch Centrum, gebeurt ‘massaal’. Maar hoogleraren Cordula Wagner en Roland Bal vinden die conclusie nogal kort door de bocht.
Na een jarenlange juridische strijd kreeg RTL Nieuws vorige week van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) de lijsten met ziekenhuisdoden in handen over de jaren 2013 tot en met 2015. In die drie jaar is van 1214 patiënten bij de inspectie gemeld dat ze zijn overleden door een calamiteit. Klopt niks van, concludeerde RTL Nieuws. Er moeten zo’n 3000 slachtoffers zijn geweest. Dus een groot deel zit in de doofpot. Deze harde stellingname ontleende het nieuwsprogramma aan een studie van onderzoeks-instituut Nivel over de potentieel vermijdbare sterfte in ziekenhuizen tussen 1 april 2011 en 31 maart 2012. ‘Voor het eerst zien we hoe vaak ziekenhuizen dodelijke missers melden en tegelijkertijd hoe massaal ziekenhuizen die missers verzwijgen’, zei Van Yperen op de website van RTL Nieuws.
Commotie
De publicatie over de dodelijke ziekenhuiscalamiteiten leidde tot de nodige commotie. Tweede Kamerleden van VVD-, PvdA- en CDA-huize vroegen een debat aan met minister Schippers. ‘Onacceptabel dat calamiteiten worden weggemoffeld’, zei PvdA-parlementariër Otwin van Dijk. ‘De nabestaanden hebben het nakijken’, vond CDA’er Hanke Bruins Slot. En VVD-Kamerlid Leendert de Lange stelde dat ‘artsen die fouten verzwijgen, geen goede artsen zijn’.
Toeval of niet, in dezelfde week maakte minister Schippers in een uitzending van tv-programma Zembla (over het UMC Utrecht) bekend dat zij de IGZ de bevoegdheid wil geven om een arts op non-actief te zetten nog voor de tuchtrechter een oordeel heeft geveld. Ook riep zij de zorginspectie op om alle calamiteitenrapporten voortaan openbaar te maken en met een betere definitie van het begrip ‘calamiteit’ te komen.
Maar is er inderdaad sprake van een doofpot gevuld met dodelijke, niet gemelde calamiteiten? Klopt de bewering van RTL Nieuws dat er ieder jaar honderden ziekenhuispatiënten om het leven komen door medische fouten die niet gemeld worden bij de IGZ? En wat is de toegevoegde waarde van de plannen van minister Schippers?
Nuance ontbreekt
Terug naar het Nivel-onderzoek, de bron waarop RTL Nieuws zich baseerde. In deze studie werden 4000 patiënten-dossiers onderzocht uit twintig ziekenhuizen. 2000 dossiers waren van mensen die in die periode overleden in het ziekenhuis. Het Nivel berekende dat in 2,6 procent van de sterfgevallen sprake was van potentieel vermijdbare sterfte. Dit percentage is vervolgens afgezet tegen het totale sterftecijfer in Nederlandse ziekenhuizen in de onderzoeksperiode: 37.249. En dus luidde de conclusie van Nivel dat in die periode bij 968 doden sprake was van potentieel vermijdbare sterfte.
‘Deze 968 doden zijn door RTL Nieuws vervolgens afgezet tegen het aantal mensen dat tussen 2013 en 2015 is overleden door een calamiteit’, zegt hoogleraar patiëntveiligheid aan het VUmc en Nivel-directeur Cordula Wagner. ‘Uit de opgevraagde cijfers bij de IGZ bleek dat er in die periode gemiddeld 405 mensen per jaar overleden door een calamiteit. In mediataal spreek je dan al snel over een doofpot. Want waar zijn die andere ruim 500 doden gebleven?’
‘Je moet heel voorzichtig zijn om mensen in het openbaar aan de schandpaal te nagelen’
Maar volgens Wagner gaat deze vergelijking mank. ‘De nuance in de bericht-geving van RTL Nieuws ontbreekt. Bij een deel van de 968 potentieel vermijdbare sterfgevallen is het heel lastig aan te tonen dat tekortkomingen van de zorgverlener of instelling geleid hebben tot zorgschade en overlijden. We vermoeden het wel, maar zeker weten doen we het niet. Dit is het grijze gebied, de zogenaamde categorie 4-gevallen. Die hebben we ook meegenomen in ons onderzoek. Daarbij staat categorie 6 voor vrijwel zeker vermijdbaar en categorie 5 voor sterke aanwijzingen voor vermijdbaarheid. Bovendien zegt ons onderzoek iets over de periode 2011-2012. In de jaren daarvoor hebben wij juist een sterke daling gezien van het aantal potentieel vermijdbare sterfgevallen (2008: 1960 patiënten, BK). Als die lijn is doorgetrokken in de afgelopen jaren, wat mogelijk is, dan valt het cijfer over vermijdbare sterfgevallen nog lager uit. RTL Nieuws kan niet zomaar de 968 potentieel vermijdbare sterfgevallen uit 2011-2012 extrapoleren naar de afgelopen drie jaar.’
Grotendeels onwaar
Hoogleraar gezondheidsbestuur aan de Erasmus Universiteit Roland Bal onderschrijft het standpunt van Wagner. ‘In NRC Next heb je de rubriek Next checkt. Als je de opbouw van die rubriek volgt, dan zou mijn conclusie zijn dat de bewering van RTL Nieuws grotendeels onwaar is. Je kunt niet zomaar een sterftecijfer uit 2011-2012 doortrekken naar daaropvolgende jaren, helemaal niet omdat in het Nivel-onderzoek ook de categorie 4-gevallen zijn meegeteld. Er zullen best dodelijke calamiteiten niet gemeld worden, de verschillende casussen in de media tonen dat ook aan, maar een doofpot zou ik dit zeker niet noemen. Ik snap ook niet zo goed waarom zowel de IGZ als de minister stelt dat er zeker sprake is van ondermelding door ziekenhuizen. Waarop baseren zij zich? Er zijn daarover geen cijfers bekend, terwijl de meldingsbereidheid de laatste jaren is toegenomen.’
Volgens Bal dreigt door alle publicaties in de media over niet gemelde dodelijke calamiteiten het beeld te ontstaan dat iedere arts bezig is een doofpot te creëren. ‘Na de laatste uitzending van Zembla heb ik anderhalf uur met mijn moeder gebeld, zij denkt dat ongeveer ieder ziekenhuis onveilig is. Iedere fout is er een te veel, maar uit het laatste Nivel-onderzoek blijkt dat het aantal potentieel vermijdbare sterfgevallen gehalveerd is. We moeten oppassen dat er een cultuur ontstaat waarin artsen geen risicovolle operaties meer durven uit te voeren, uit angst om fouten te maken en zo negatief in de publiciteit te komen.’
Aangeschoten wild
De Rotterdamse hoogleraar ziet dan ook niets in de maatregel van Schippers om de IGZ de bevoegdheid te geven een arts op non-actief te zetten, nog voor de tuchtrechter uitspraak heeft gedaan. ‘Je moet heel voorzichtig zijn om mensen in het openbaar aan de schandpaal te nagelen, nog voor er een uitspraak ligt van het tuchtcollege.’
Wagner: ‘Bij een dergelijke maatregel lijkt me niet dat de weg van het zorgvuldige proces wordt bewandeld. Het plan van Schippers bedreigt de open cultuur in ziekenhuizen. Stel een arts wordt op non-actief gesteld door de IGZ en het tuchtcollege oordeelt later dat de arts toch geen blaam treft, dan is de imagoschade voor de arts al niet meer te repareren. De dokter is onder dit soort omstandigheden aangeschoten wild.’
Eind volgend jaar publiceert Nivel een nieuw onderzoek naar potentieel vermijdbare sterfgevallen in ziekenhuizen, dan over de periode 2015-2016.
Bas Knoop
Lees ook:
- Er zijn nog geen reacties
