Laatste nieuws
jargon

Medisch non-jargon

12 reacties

Fouten en rariteiten in de taal der geneeskunde

Een deel van de rites de passage in de opleiding tot medisch specialist gaat over het eigen maken van het vakjargon. Onderdeel van deze taal zijn standaarduitdrukkingen die geen of een onjuiste betekenis hebben: ‘de patiënt oogt suf’ of ‘hij is pijnlijk’. Meestal weet iedereen wel waarop wordt gedoeld, maar soms weerspiegelt onzorgvuldig taalgebruik de inhoud van het gedachteproces. Hieronder volgt een bloemlezing van onzinbegrippen en -uitspraken die we regelmatig tegenkomen in het ziekenhuis. Mét commentaar en verbetertips. Hopelijk geeft het u inspiratie om het vocabulaire van uzelf en uw collega’s te perfectioneren. Schaam u dan ook niet om als taalridder uw collega’s aan te spreken en elimineer zo het non-jargon. Laten we duidelijke taal spreken.

Jargon: ‘Hij is pijnlijk’
Maar: Zolang u zich niet lelijk heeft bezeerd aan een patiënt, is dit een onzinnige uitspraak. Licht toe of klachten naar voren zijn gekomen in de anamnese of dat u andere tekenen heeft waargenomen die wijzen op pijn.

Jargon: ‘Pijn in de rechteronderbuik’
Maar: Sinds wanneer hebben we twee buiken?

Jargon: ‘Patiënt imponeert anemisch’
Maar: ‘Imponeren’ wordt vaak misbruikt als ‘de indruk maken’ of ‘lijken’ wordt bedoeld. Het betekent echter ‘indruk maken op’. Dus een patiënt ‘imponeert’ enkel anemisch als hij zo bleek is dat u eerst dacht dat er een spook voor u zat.

Jargon: ‘Geen evidente focale neurologische uitval’
Maar: ‘Geen evidente’ kan om verschillende redenen gebruikt worden. Ofwel: patiënt is niet volledig neurologisch onderzocht, maar bij datgene wat onderzocht is, werden geen afwijkingen gevonden. Of: neurologisch onderzoek is niet volledig zonder afwijkingen, maar dat wat afwijkt lijkt niet van klinische betekenis. Verslaglegging van het onderzoek moet eenduidig zijn, ook voor degenen die na u de patiënt beoordelen.

Jargon: ‘Patiënt komt viraal over’
Maar: Wat doet een patiënt die viraal overkomt? Welke symptomatologie maakt dat u dit oordeel velt?

Jargon: ‘Is de patiënt goed aanspreekbaar?’
Maar: Het gevleugelde antwoord is: ‘Iedereen is aanspreekbaar, echter niet iedereen antwoordt.’ Flauw, maar nu serieus. Wat bedoelt men eigenlijk? Dat de patiënt een lage EMV-score heeft? Of dat de patiënt verward is? In situaties waarin getwijfeld wordt aan de geestvermogens van de patiënt wordt ook vaak gehoord: de patiënt is ‘niet compos mentis’, ‘wilsonbekwaam’ of ‘niet toerekeningsvatbaar’. Bedenk goed of u een medische of juridische uitspraak wilt doen.

Jargon: ‘Er zijn in het hele ziekenhuis nog maar twee bedden’
Maar: We mogen toch hopen van niet.

Jargon: ‘Patiënt is kortademig en werd op de kap genomen’
Maar: In het oosten van het land wordt ‘op de kap nemen’ mogelijk verward met ‘brommers kieken’. Als deze term gebezigd wordt, vragen we ons af of de patiënte kortademig is geworden voordat, omdat of nadat ze op de kap is genomen.

Jargon: ‘Patiënt is op de antistolling gezet’
Maar: Bij voorkeur slingert er geen antistolling in de kamer waar men bovenop kan gaan zitten.

Jargon: ‘Op mijn terrein geen afwijkingen’
Maar: Dit is een veelgehoorde kreet om een patiënt te ‘dumpen’ op een afdeling die niet iemands eigen terrein is. Andermans terrein dus. Niet meer gebruiken: het werkt afschuifpolitiek
in de hand.

Jargon: ‘U bent in remissie’
Maar: De ziekte wordt hiermee gelijkgesteld aan de gehele patiënt, die niet in zijn geheel aan het verdwijnen is, als het
goed is.

Jargon: ‘Patiënt oogt suf’
Maar: Als in suf imago? Wat doet een patiënt die suf is? Is het bewustzijn verminderd? Is de patiënt traag in zijn of haar reacties? Kan de patiënt zijn of haar ogen niet open houden? Welke symptomatologie maakt dat u dit oordeel velt? Verblijd psychiaters en neurologen en probeer deze termen te vermijden.

Jargon: ‘Het zit meer in de persoonlijkheid’ en ‘ik vind er heel veel persoonlijkheid onder zitten’.
Maar: Deze zegswijzen suggereren dat de persoonlijkheid een ding is waar iets al of niet in kan zitten. Als iets – wat eigenlijk? – in de persoonlijkheid ‘zit’, waar zit dan de persoonlijkheid zelf? Het kan stigmatiserend werken voor uw patiënt die opeens ‘iets’ in zijn persoonlijkheid heeft.

Jargon: ‘Somatisch vrijgeven’
Maar: Is er ook een psychiatrisch vrijgeven?

Jargon: ‘Deze klachten zijn niet reëel’
Maar: De etiologie van SOLK is vaak heterogeen en leent zich niet voor een eenduidige uitleg. Iedere medisch specialist zou moeten kunnen uitleggen wat patiënten met SOLK wél hebben, namelijk klachten met een biopsychosociale etiologie. Onthoud dat klachten voor een patiënt altijd echt zijn, ongeacht of ze voldoen aan ons medische verklaringsmodel.

Jargon: ‘Verdenking C2H5OH’
Maar: Hiermee wordt een verdenking op alcoholabusus bedekt genoteerd. Net als het alom bekende ‘buskruit min’: ‘hij heeft het buskruit niet uitgevonden’ (hij lijkt niet erg intelligent). Het zijn moderne versies van het vroeger gebezigde: ‘Hij heeft K’ (kanker). Verhullend taalgebruik houdt stigma’s in stand.

Jargon: ‘R.I.P.?’ op de aanvraag van beeldvormend onderzoek.
Maar: Patiënten krijgen vaak zelf het aanvraagformulier mee. Ook al is uw vraag aan de radioloog of er een ruimte-innemend proces te zien is op het MRI-cerebrum, de patiënt leest R.I.P. (rest in peace) en denkt mogelijk dat zijn doodvonnis al geveld is. Het omgekeerde kan overigens ook gebeuren als de patiënt de mededeling krijgt; ‘de foto is goed’. Technisch dan.

Jargon: ‘Patiënt heeft recht op koorts / pijn / et cetera’
Maar: Veelal wordt bedoeld dat er een aantoonbaar onderliggend lijden is dat de koorts of een ander symptoom zou kunnen veroorzaken. Patiënten hebben echter geen rechten verkregen om bepaalde symptomen te mogen hebben.

Jargon: ‘Het is organisch’
Maar: Een veelgehoorde uitspraak in een ziekenhuis. Een rondvraag wees uit dat zelfs internisten niet weten wat het betekent. Misschien iets met organen? Vaak impliceert het dat als er iets mis is met de hersenen door bijvoorbeeld encefalopathie, dit ‘organisch’ is. Maar als er iets mis is met de hersenen door bijvoorbeeld schizofrenie, dit ‘psychiatrisch’ is. Wat ons betreft wordt ‘organisch’ gedoneerd aan het slachthuis.

Jargon: ‘Heeft de oncoloog al besloten of deze patiënt in aanmerking komt voor een beleid?’
Maar: De oncoloog bepaalt in dit geval of iemand een ‘beleid’ krijgt of niet. Veelal wordt bedoeld een ‘curatief beleid’, soms telt een ‘palliatief beleid’ ook. ‘Heeft deze patiënt al een beleid?’ kan ook gaan over wel of niet reanimeren. Het is onduidelijk of het in dit geval een keuze van de patiënt of van zijn behandelaar moet zijn. Ieder ziekenhuis heeft zo zijn eigen termen: not to be reanimated (NTBR) of code rood, blauw, groen, één, twee of drie. Spannend, dunkt ons, als je als nieuweling nog niet bent ingevoerd in het lokale jargon.


Dank gaat uit naar onze inspirerende collega-taalridders die hebben geholpen veelvoorkomende taalfouten op te sporen. Heeft u ook jargon dat volgens u uitgeroeid moet worden? Mail deze naar j.tijdink@dejongepsychiater.nl. Wij lezen het graag, en wie weet volgt publicatie, bijvoorbeeld op de website van De Jonge Psychiater.


Maartje Katzenbauer, aios psychiatrie NIFP Amsterdam, GGz Centraal, Amersfoort

Lineke Tak, aios psychiatrie, Dimence, Deventer

Joeri Tijdink, psychiater, Tergooi, Blaricum en VUmc, Amsterdam


contact: m.katzenbauer@dejongepsychiater.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld



Lees ook

<b>Download dit artikel (PDF)</b>
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • ,

    Toen ik tien jaar geleden bij de algemene interne geneeskunde in het VUMC werkte, heerste er een allergie tegen het woord ‘infect’. Wanneer assistenten dit woord gebruikten, werd hier door de staf corrigerend op gereageerd. Nu, zo’n 10 jaar later, ho...or ik regelmatig dat er sprake is van een ‘infect’ in plaats van een infectie. Zelfs de infectiologen doen er aan mee. En, erger nog, het komt tegenwoordig ook op schrift te staan in de ontslagbrieven. Nu bestaat er wel een digitale nieuwsbrief van het RIVM over infectieziekten genaamd ‘Inf@ct’, maar ik neem aan dat men niet bedoeld dat de patiënt deze in de longen heeft zitten.

    Ik heb voor de zekerheid het woord opgezocht in het digitale woordenboek. En uiteraard is dit geen bestaand Nederlands woord. Door de jaren heen heb ik jonge artsen gewezen op het foutief gebruik van het woord, maar inmiddels heb ik de strijd opgegeven. Tot ik het artikel in Medisch Contact zag. Ik hoop op publicatie, zodat we weer een klein stapje dichterbij uitroeiing van dit onjuiste taalgebruik komen.

    Drs Jolanda Hoefnagel
    Arts Infectieziektenbestrijding en forensische geneeskunde

  • Arnoud van den Eerenbeemt

    auteur Pinkhof Geneeskundig woordenboe, Utrecht

    Samen met Jannes van Everdingen stel ik sinds 1995 Pinkhof Geneeskundig woordenboek samen. In mijn hoedanigheid van medisch taalkundige juich ik deze aandacht voor medisch jargon dan ook toe. Hopelijk vinden deze aanwijzingen hun weg naar studenten e...n artsen van wie de taalvaardigheid vatbaar voor verbetering is. 'Non-jargon' is wel een contaminatie (verhaspeling). Immers, ‘terminologie’ betreft officiële geldende begrippen en 'jargon' (< Italiaans garrire = kwetteren, vgl. Engels 'to twitter') is het geheel van niet-officiële begrippen op de werkvloer. De huidige, twaalfde editie van het woordenboek bevat ruim 2000 taalpragmatische aanwijzingen over onjuist of ongewenst gebruik van termen en jargonwoorden en tevens ruim 3000 termen die als 'verwarbaar in vorm of betekenis' zijn aangemerkt.

  • ,

    Leuk artikel in M.C.!
    Misschien helpt het om onder artsen een sportieve alertheid en competitie te krijgen ten aanzien van helder taalgebruik (en helder redeneren!). Want artsen zijn nog steeds allergisch voor commentaar.

    Nog een brutale opmerking o...ver jullie’ eigen taalgebruik:

    - Onder “Patiënt oogt suf”:
    “Symptomatologie” moet volgens mij zijn: welke symptomen maken dat … .
    Het gaat niet om de leer /de studie / de beschrijving van symptomen, maar gewoon om de symptomen zelf.
    Het klinkt natuurlijk wel lekker chique … .
    - Idem onder “Deze klachten zijn niet reëel”:
    “etiologie” moet volgens mij zijn: “oorzaak”.
    Het gaat niet om de leer / de studie / de beschrijving van de mogelijke oorzaken, maar gewoon om de oorzaak.

    Hartelijke groet!

    Henk van der Wiel, arts

  • ,

    In het artikel medisch non-jargon worden veel onduidelijke en/of irritante uitdrukkingen genoemd. Enkele van deze uitdrukkingen zijn echter helemaal niet, of niet helemaal, verkeerd. Bijvoorbeeld:
    Pijnlijk betekent volgens Het groot woordenboek van d...e Nederlandse taal (ofwel de dikke van Dale) onder andere blijk gevend van smart. Van een patiënt die scheel kijkt van de hoofdpijn kan dus best gezegd worden dat hij "een pijnlijke man" is.
    Rechteronderbuik: Volgens Van Dale: "Rechter- : ter aanduiding dat het in het tweede lid genoemde rechts bevindt".
    "Rechts in de onderbuik" is misschien fraaier, maar "In de rechteronderbuik" (ook wel ROB) is goed en toch ook wel volledig duidelijk.
    "Op de kap nemen" is inderdaad 100% vakjargon, en zolang het onder vakgenoten gebruikt wordt, lijkt me dat geen enkel probleem.
    En zo waren er wel meer.
    Interessant is dat mijn meest gehate uitdrukking, "Bent u bekend met astma?" niet genoemd werd. Ik denk dat 90% van de Nederlanders bekend is met astma, maar gelukkig heeft slechts ongeveer 5% van de Nederlanders het. En deze vraag kan erg goed leiden tot verwarring.
    Een ander dieptepunt in verslaglegging vind ik: Meneer X. is een getromboseerd hemorroid.
    Geen uitleg nodig, lijkt mij.

    Lizi van Vollenhoven, huisarts

  • N.A. Terpstra

    huisarts, HOOGKARSPEL

    In Engeland is het medische jargon minstens net zo bijzonder: lees bv eens:

    'Doctor slang is a dying art'


    http://news.bbc.co.uk/2/hi/3159813.stm

  • ,

    Geachte collegae Katzenbauer, Tak en Tijdink,

    Ik heb uw artikel Medisch non-jargon in Medisch Contact van 5 juni 2014, pagina 1157-8 met grote belangstelling gelezen. Ik wil u hartelijk danken voor het feit dat u aandacht besteedt aan het notoir ...slordige taalgebruik van veel van onze collega’s. Taal is een communicatiemiddel en hoe helderder het taalgebruik, hoe gemakkelijker en foutlozer de communicatie verloopt.
    Bij veel van de gewraakte uitspraken kan ik me uw ongenoegen voorstellen. Klachten bijvoorbeeld, hoe oninvoelbaar ook, zijn inderdaad altijd reëel. Aan enkele van de gegeven voorbeelden en het commentaar erbij valt echter nog wel wat af te dingen, nog afgezien van het feit dat gesproken taal, waarop hier de pijlen worden gericht, als regel veel implicieter is dan geschreven taal.
    Wat dat laatste betreft: mondelinge mededelingen moeten vaak in gedachte worden aangevuld met woorden die niet zijn uitgesproken, maar waarvan iedere luisteraar weet dat ze wel worden bedoeld. Neem de zinnen die beginnen met “Patiënt is...”. Het ontbreken van het lidwoord ‘de’ zou kunnen doen vermoeden dat ‘Patiënt’ de naam van de betrokken persoon is: ‘meneer (of mevrouw) Patiënt’. In geschreven taal mag 'de' daarbij dan ook niet ontbreken. Maar ik zou niet zo gauw vallen over het ‘jargon’ “Er zijn ... nog maar twee bedden.” Iedere goede verstaander hoort daarachter nog de toevoeging ‘vrij’.

    Bij de gegeven uitspraken zitten er echter ook meerdere die ik niet zou willen doen vallen onder de term 'non-jargon', omdat ze tot het normale Nederlandse taalgebruik mogen worden gerekend. Ik haal er de deskundigen maar bij:
    - “Hij is pijnlijk”: dat is volstrekt normaal taalgebruik. Van Dale (14e druk) geeft als eerste betekenis ‘pijn lijdende (de zieke is erg pijnlijk; een pijnlijke rug)’ en als tweede ‘blijk gevend van pijn (een pijnlijk gezicht zetten; een pijnlijk geluid; hij liep pijnlijk en stijf)’. Pas nummer 3 luidt ‘lichamelijke pijn veroorzakend’.
    - “Is de patiënt goed aanspreekbaar?”. Geen medisch jargon misschien, maar ook geen non-jargon. Van Dale: 1 ‘aangesproken kunnende worden, bereid of in staat tot een gesprek (hij is woedend en volstrekt niet aanspreekbaar; voor iedereen aanspreekbaar zijn; de patiënt is niet aanspreekbaar)’. Dat de EMV-score beter inzicht in de mate van aanspreekbaarheid geeft, geloof ik graag, maar als het er alleen om gaat of de patiënt in staat is om coherent antwoord te geven op vragen, wat is er dan mis aan deze vraag?
    - “Het is organisch”. Daar is niet veel mis mee, al zou ik ook liever een concreet orgaan aangeduid willen horen. Van Dale: 1 ‘betrekking hebbend op een orgaan of de organen (een organisch gebrek)’.
    - “U bent in remissie”. Noch uit Van Dale, noch uit Pinkhof (12e druk) kan ik afleiden dat deze uitspraak niet correct zou zijn. Remissie is volgens Pinkhof een ‘situatie waarin [...] de tumor of metastase is verdwenen [...]’. Een patiënt kan in mijn ogen (oren) best in zo’n situatie verkeren.
    - “Patiënt is op de antistolling gezet”: ik val hier alleen over de plaats van het lidwoord ‘de’. Er zijn meer vormen van antistolling. Maar ‘zetten op’ kan heel goed overdrachtelijk worden gebruikt; Van Dale geeft als voorbeelden ‘op water en brood zetten’, ‘een onderzoeksteam op een probleem zetten’, ‘iets op sterkwater zetten’, ‘iets op papier zetten’, ‘geld op rente zetten’, etc. Dus: “De patiënt is op antistolling gezet”: daar is niets mee mis.
    - “Patiënt heeft recht op ...”: op zijn best een twijfelgeval. Van Dale: ‘recht’, betekenis 8: ‘aanspraak’. ‘Aanspraak’, betekenis 5: ‘recht om te eisen; aanspraak hebben op iets (recht hebben het te bezitten of het genot ervan te hebben, het met recht kunnen eisen)’. ‘Genot’ is hier misschien een vreemde woordkeus, maar ik zou over deze uitspraak niet struikelen.

    Ik beschouw mezelf ook als een ‘taalridder’, als dat de goede term is. Ik hecht erg aan zorgvuldig taalgebruik, zowel in gesproken als (vooral) in geschreven vorm. Mijn ervaring is dat onze collega’s erg hardleers zijn en dat de enige kans die je hebt om verbetering te bereiken, 'frapper, frapper toujours' is. Maar je moet wel raak slaan.

    Frank Kneepkens, kinderarts MDL

  • ,

    Geachte collega,

    Uw moderne vertaling van R.I.P. verbaasde mij.
    Bent u, of zijn uw co-auteurs niet op de hoogte van de werkelijke herkomst?
    Requiescat in Pace betekent, toegegeven, hetzelfde.
    Maar toch!

    Met vriendelijke groet,
    Leo P ten Kate

  • ,

    Beste collega's,
    Met veel plezier las ik jullie stukje in MC van afgelopen week over medisch (non-)jargon. De voorbeelden zijn zeer herkenbaar. Wat ik miste – maar misschien is dat eerder aan de orde geweest – is de ongebreidelde vlucht die het woord...je "mild" in de gehele geneeskunde heeft genomen. Milde leukemie, mild trauma (of bedoelen ze toch milttrauma?), milde bloeding; je gaat er bijna dood aan, maar het blijft mild. Ik heb de hoop op verwijdering van dit afschuwelijk anglicisme uit medisch taalgebruik allang opgegeven. Niemand schijnt zich meer bewust te zijn van de semikwantitatieve betekenis die dit woord in het Engels heeft. In het Nederlands is "mild" een kwalitatieve aanduiding voor geheel andere zaken; mild beloop, mild klimaat, milde stemming. Daarbij nadert de betekenis naar "gematigd" terwijl het Engelse woord "licht" betekent. Dus lijkt het Engelse "mild trauma" in het Nederlands toch ernstiger geworden, want daar klinkt het als matig ernstig. Het leed is niet te overzien. Of zoals we in Twente zeggen; succes 'r mit.

    Jik Nihom, Neuroloog, Enschede

  • Jos Rensing

    huisarts, den Haag

    Ik betrap mij regelmatig op de uitspraak:" U krijgt van mij..."
    Als ik het merk zeg ik: "sorry, u krijgt niks van mij, maar ik schrijf u een recept dat u misschien zelf moet betalen".
    De meeste patiënten wekken niet de indruk deze semantische nauwke...urigheid naar waarde te schatten: " mijn dokter gaf mij een kuurtje".

  • R.J.M.G. Hameleers

    Specialist ouderengeneeskunde, MOLENHOEK LB Nederland

    Wat een prachtige bloemlezing van ons onduidelijke medisch jargon. Kromme anglicismen sluipen ook vaak in ons taalgebruik, zo is het niet "Not to be reanimated", maar "Not to be resuscitated".

  • P.E.M. Engelkes

    arts np, RODEN Nederland

    en: dokter zal wel gelijk hebben
    (betekent meestal dat het advies in de wind geslagen zal worden)

  • M.N.L.D. Ooms

    Huisarts, NIJEVEEN

    Aan de andere kant moet ik ook weleens zuchten wanneer ik van de patient antwoorden krijg waar ik niets mee kan.
    Doet dit pijn? Ja dat voel ik wel.
    Hoe lang heeft u er al last van? Ach, een tijdje. En hoe lang is een tijdje? Nou ja, toch wel een hel...e poos.
    Heeft u daar ook last van? Niet echt ( is dat niet echt, of echt niet?)
    En zo kan ik er nog wel een paar opschrijven.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.