Macht in de geneeskunde
Plaats een reactie
‘In dit boek gaat het over de ruimte, de taal en de dood; het gaat over de blik.’ Wie met deze zin een voorwoord begint, zal weinig Nederlandse artsen in vervoering brengen. Aldus introduceert de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) zijn boek Naissance de la clinique (1963), waarvan nu de volledig herziene uitgave is verschenen in een Nederlandse vertaling.
Titel: Geboorte van de kliniek. Uit de ondertitel (Een archeologie van de medische blik) blijkt welke kijk de auteur voor ogen heeft. De openingszin van het eerste hoofdstuk geeft nog meer duidelijkheid: ‘Voor onze reeds afgestompte blik is het vanzelfsprekend dat het menselijk lichaam de ruimte vormt waar de ziekte ontstaat (...)’.
Foucault wil met ‘archeologisch onderzoek’ onze visie op ziekte ontdoen van datgene wat wij als vanzelfsprekend ervaren en gaat daarom op zoek naar de oorsprong hiervan. Als een archeoloog ontleedt hij de abrupte overgang, die zich aan het einde van de achttiende eeuw voordeed. Voordien was de patiënt ‘de ziekte die met haar schaduwen en reliëf, modulaties, nuances en diepgang individuele trekken heeft gekregen’.
De arts diende door de ‘ruis’, die door de eigenheid van elke patiënt werd veroorzaakt, op zoek te gaan naar een objectief ziektebeeld dat in een classificatiesysteem was vastgelegd. Nadien werd de klinische geneeskunde geboren, waarin juist het accent kwam te liggen op de individuele ziektegeschiedenis van de patiënt.
De verleiding is levensgroot om deze ontwikkeling als een vooruitgang te bestempelen. De kracht van Foucault zit echter in het instrumentarium, zoals zijn woordkeuze waarmee hij achterdocht zaait: is die uiterlijke schijn van vooruitgang juist geen verfijning van een machtsstreven? Het is de verdienste van de Nijmeegse hoogleraar Hub Zwart om in een helder nawoord Geboorte van de kliniek een plaats te geven in het oeuvre van Michel Foucault, waarbij wordt gewezen op dit belangrijke aspect, dat pas later tot zijn recht kwam. Wie niet vertrouwd is met het werk van deze filosoof kan dan ook het beste met Zwarts beschouwing beginnen.
Hoe gedetailleerd de ‘breuklijn’ ook wordt beschreven en onderbouwd met citaten, toch kan men zich afvragen of deze abrupte overgang zich daadwerkelijk zo heeft voorgedaan. Zeker is dat het niet om een kentering ging die zich tot de geneeskunde beperkte. Welke plaats moet in dit kader worden toegekend aan ‘de geboorte van de polikliniek’, waarvan de ontwikkeling teruggaat tot in de zeventiende eeuw?
Het is echter veel interessanter om met het instrumentarium van Foucault de huidige, alom bejubelde ontwikkelingen binnen de geneeskunde te beschouwen: betekent ‘de geboorte van de protocollaire geneeskunde’ opnieuw een breuk – nu met de klinische geneeskunde – en gaat ook achter deze ontwikkeling een nog subtielere vorm van machtsstreven schuil? Ignace Schretlen
Michel Foucault, Geboorte van de kliniek. Een archeologie van de medische blik, Boom, 268 blz., 34,50 euro.
- Er zijn nog geen reacties
