Laatste nieuws
Achter het nieuws

‘Maak de zorg duurzamer’

3 reacties
Getty Images
Getty Images

Een groep Nederlandse zorgverleners publiceert in The Lancet een reeks adviezen om de zorg klimaatvriendelijker te maken. ‘Eigenlijk moet elke zorgprofessional zich afvragen hoe de zorg op een duurzamere manier georganiseerd kan worden.’

De wereldwijde temperatuurstijging moet worden beperkt tot 1,5 °C. Dat stelt het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN in zijn rapport van oktober dit jaar. Ook om redenen van volksgezondheid. Want, zo blijkt uit de rapportage, het zou de ‘temperatuurgerelateerde’ morbiditeit verlagen, onder meer door een minder groot verspreidingsgebied van ziekteverwekkende muggen en teken (denk aan: malaria, dengue, het westnijlvirus en de ziekte van Lyme), minder hittegolven opleveren en 110 tot 190 miljoen minder premature sterfgevallen. Overigens zou ook deze opwarming nog steeds 496 miljoen mensen blootstellen aan en kwetsbaar maken voor watertekorten.

Om die temperatuurstijging te beperken, moet de CO2-uitstoot in 2030 met 45 procent zijn verminderd en in 2050 zelfs tot nul zijn teruggebracht. Een kleine week voordat de volgende grote VN-klimaatconferentie van start gaat – vanaf 3 december in het Poolse Katowice – waar de conclusies van de IPCC ongetwijfeld aan de orde komen, komt The Lancet met het lijvige, jaarlijkse rapport ‘Lancet Countdown: tracking progress on health and climate change’, opgesteld door 27 academische instituten en intergouvernementele organisaties. Het beschrijft de ontwikkelingen op het gebied van klimaatverandering en gezondheid in detail.

Green Deal

Zorgaanbieders zijn grootverbruikers van energie, water, voedsel en grondstoffen. Daarom staat duurzaamheid al enige tijd op de agenda. In oktober 2015 ondertekenden 54 partijen in de zorg, overheden en het ministerie van VWS een Green Deal waarmee ze toezegden om duurzaamheid te stimuleren. Inmiddels hebben zich meer dan 150 partijen aangesloten. Op 10 oktober van dit jaar is het vervolg gestart met de Green Deal 2.0. Doelen onder andere: CO2-reductie, circulaire bedrijfsvoering, medicijnresten uit het afvalwater, een gezondmakende leefomgeving, inkoop van milieuvriendelijke materialen. Gehoopt wordt voorts op meer ondersteuning door de koepelorganisaties in de zorg, want enige samenhang en regie in het woud van initiatieven is nodig.

Zie: milieuplatformzorg.nl/green-deal.

Zorgwekkend

Ook de belangrijkste boodschappen van dit rapport, waarvan alleen de voornaamste conclusies bij het ter perse gaan van dit nummer beschikbaar waren, zijn zorgwekkend. Klimaatverandering is een ‘onaanvaardbare bedreiging’ voor de gezondheid van grote delen van de wereldbevolking. Er is nog te weinig voortgang in de reductie van broeikasgassen en dat kan nationale zorgsystemen onder druk zetten en ontregelen; de kans is reëel dat ze zullen worden bedolven onder toenemende ziektelast. En de belangrijkste boodschap: zie klimaatverandering als een zaak van de volksgezondheid, als een ‘central public health issue’. The Lancet concludeert verder dat ‘profound changes in the way we deliver healthcare’ nodig zullen zijn.

Het rapport gaat vergezeld van een reeks ‘brieven’ van werkers in de zorg, afkomstig uit onder meer de Verenigde Staten, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en Nederland, waarin ze aanbevelingen doen aan met name hun beroepsgenoten. Voor Nederland pakte een werkgroep met onder anderen nefroloog Peter Blankestijn (UMC Utrecht) en bestuurder Cathy van Beek, namens VWS ‘kwartiermaker duurzame zorg’, de handschoen op en formuleerde een zestal adviezen (zie kader met aanbevelingen). De beroepsvereniging van verzorgenden en verpleegkundigen V&VN heeft zich inmiddels achter de voorstellen geschaard. Ook de KNMG steunt de grondgedachte van het document, zegt een woordvoerder: ‘Er is meer aandacht nodig voor de relatie tussen gezondheid en klimaatverandering, het borgen van duurzaamheid in de zorg en de omslag naar “groen denken”.’

Zes aanbevelingen

1. Lokale, regionale en nationale overheden moeten in al hun beleidsvoornemens de gevolgen voor de gezondheid meewegen. Naar analogie van de milieueffectrapportage zou je dat een gezondheidseffectrapportage kunnen noemen. De Gezondheidsraad heeft al eerder voorstellen in die richting gedaan; Blankestijn e.a. verwijzen daar ook naar.

2. Het onderwerp klimaatverandering en gezondheid moet snel een plaats krijgen in het curriculum van alle medische en verpleegkundige opleidingen.

3. Er moeten methoden komen die systematisch de ecologische voetafdruk, in termen van CO2-uitstoot, waterverbruik en afvalproductie van alle zorginstellingen meten.

4. De Nederlandse overheid moet, zoals ook het voornemen is, daadwerkelijk alle kolencentrales hebben gesloten in 2030. Die doelstelling verdient brede ondersteuning van de medische beroepsgroepen en het publiek, vinden Blankestijn e.a. Al was het maar omdat data van The Lancet Countdown laten zien dat fijnstof hier elk jaar meer dan achtduizend sterfgevallen tot gevolg heeft, waarvan bijna achthonderd door kolencentrales.

5. Bevorder een gezonde, duurzame manier van vervoer, opdat luchtvervuiling en uitstoot van broeikasgassen verminderen. Dat betekent meer elektrisch vervoer, meer fietsen, en meer lopen. Bereken tevens hoeveel dat oplevert in termen van verminderde kosten van gezondheidszorg en neem dat steeds mee in de besluitvorming op dit gebied.

6. Breid in stedelijke gebieden de groenvoorziening uit, zodat er meer mogelijkheden zijn voor recreatie in het groen en verlaag zo tevens de kans dat in (extreem) hete zomers urbane gebieden een soort hitte-eilanden worden. Verbeter de volksgezondheid tijdens hittegolven. Ook dit gaat terug op voorstellen van de Gezondheidsraad.

Milieubelastend

Peter Blankestijn, nefroloog, legt uit hoe het denken daarover in zijn eigen beroepsgroep zich heeft ontwikkeld. ‘Als Europese beroepsvereniging hebben we besloten dat duurzaamheid van de zorg een topic is voor de komende vele jaren. Om een voorbeeld te noemen: hemodialyse is tamelijk milieubelastend. We hebben in het umc een nulmeting gedaan om te bepalen wat de impact voor het milieu is van deze behandeling, en dat blijkt vooral te zitten in het gebruik van disposables, water en energie. We hebben als Europese beroepsvereniging gesproken met de fabrikanten van deze dialysebenodigdheden. Sommigen van hen zijn ook beheerders van grote aantallen dialysecentra en bleken daar al besparingen op energie, water en disposables te hebben doorgevoerd – in een paar jaar wisten ze tot 30 procent reductie te bereiken. Wij waren positief verrast. Volgend jaar komt er een sustainable nephrology care- conferentie met die grote producenten om een actieplan te maken.’

Blankestijn beseft dat niet elk medisch vakgebied een even grote bijdrage zal kunnen leveren. ‘Maar’, zegt hij, ‘ook op bijvoorbeeld ok’s, en bij hartkatheterisatie worden veel disposables gebruikt.’ Inmiddels, zo weet hij, denken daarom internationaal ook cardiologen en longartsen na over maatregelen. ‘Ander aansprekend voorbeeld is medicatie: daar is heel veel verbetering mogelijk. Denk maar aan de aanzienlijke hoeveelheden ongebruikte medicatie die worden teruggebracht naar de apotheek, of erger nog, worden weggegooid.’

Niet schaden

Toch leeft het onderwerp klimaat en gezondheid nog te weinig onder zijn beroepsgenoten, meent Blankestijn. Hij snapt dat wel: ‘Ik was zelf helemaal geen traditionele milieuactivist. Maar als je goed nadenkt over wat er aan de hand is, dan word je dat vanzelf. Centraal in de geneeskunde staat primum non nocere; in de eerste plaats niet schaden. Uiteraard is dat principe vooral van toepassing op de individuele patiënt, maar je mag het best wat abstracter bekijken, want wie geen oog heeft voor milieubelastende activiteiten of voor zijn ecologische voetafdruk draagt eigenlijk bij aan gezondheidsproblemen. Daarom moet elke zorgprofessional zich afvragen hoe zijn bijdrage aan de zorg op een duurzamere manier georganiseerd kan worden.’

Complex probleem

Volgens Pim Martens, hoogleraar duurzame ontwikkeling aan Maastricht University, is er al sinds de jaren negentig wereldwijd, maar ook in Nederland, door verschillende onderzoekscentra gekeken naar de gevolgen van klimaatverandering, inclusief adaptatie- en mitigatieopties. ‘Professionals uit de gezondheidszorg zijn nog maar relatief kort bezig met deze uitdaging; de ‘Lancet Countdown Policy Brief: The Netherlands in 2018’ is daar een goed voorbeeld van. Gelukkig staan veel van de genoemde aanbevelingen al geruime tijd in de steigers, maar is er nog volop discussie over andere. Zo zullen ‘groene gebieden’ zeker mogelijke effecten van hittestress kunnen verminderen, maar de vraag is in hoeverre het risico’s op vectorgebonden ziekten doet veranderen. Zaak bij een complex probleem als de gevolgen van klimaatverandering op onze gezondheid, is dit telkens weer op een integrale manier te blijven bekijken, niet vanuit een enkele discipline of beroepsgroep, en rekening te houden met verschillende ruimtelijke en temporele schaalniveaus. Zo is klimaatverandering onlosmakelijk verbonden met verlies van biodiversiteit, zijn ziekten van mensen verbonden met ziekten van dieren (zoönosen), en gevolgen voor Nederland met de gevolgen voor de rest van de wereld. Het – verder – vergroten van het bewustzijn onder medisch en verplegend professionals zie ik als een eerste stap in de goede richting.’

Zie ook: www.pimmartens.info.

Bronnen:

Watts N, Ammann M, Arnell N, Ayeb-Karlsson S, Belesova K, al. e. The 2018 Report of The Lancet Countdown on Health and Climate Change. The Lancet. 2018

http://www.who.int/globalchange/181008_the_1_5_healthreport.pdf

http://www.pbl.nl/publicaties/balans-van-de-leefomgeving-2018

https://www.ntvg.nl/system/files/publications/a1420.pdf

lees ook: Download dit artikel (pdf)
Achter het nieuws milieu
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Jelle Koster

    Huisarts, Duiven

    Een beperking van "Flying Doctors" zou een logische keuze zijn bij de bewustwording van de klimaatverandering.
    Ter illustratie wordt op de website van het cardiologie ESC Congress 2019 vermeld dat er meer dan 30.000 professionals uit 150 landen dit... congres komen bezoeken. Bij een capaciteit van 500 inzittenden komt dit neer op 60 vliegtuigen heen en 60 vliegtuigen terug.
    In de tijd dat de farmaceutische industrie nog de nascholing voor huisartsen mocht financieren, was het voor huisartsen ook gangbaar om jaarlijks op buitenlandse nascholing te gaan. Bij het wegvallen van de financiering is dit fenomeen zo goed als verdwenen.
    Voor de medisch specialist wordt een jaarlijks budget voor nascholing beschikbaar gesteld. Indien men geen gebruik hiervan maakt, komt dit vaak te vervallen. Het willen opmaken van dit nascholingsbudget zou een prikkel kunnen zijn om voor een duurdere buitenlandse nascholing te kiezen?

  • Joke Baars

    Internist-oncoloog, Amsterdam

    Ee bijdrage aan het milieu kan ook geleverd worden door de zeer grote internationale congressen anders te organiseren. Gerichte bijscholing/educatie kan nationaal geregeld worden: het lerend effect is groter in kleine groepen met interactie en actiev...e inbreng dan op de zeer grote congressen met duizenden deelnemers. Het opzetten van studies, uitwisselen van gegevens voor wetenschappelijk onderzoek kan via skype en andere IT media. Persoonlijk contact is nodig, maar kan hierdoor beperkt worden. Interacties met andere partijen (b.v. farmaceutische industrie) zouden geregeld kunnen worden via een beurs-achtige opzet waarbij iedereen zijn eigen bijdrage betaalt. Dit vermindert het aantal vliegreizen aanzienlijk en geeft minder milieubelasting.

  • Jedidja Fortuijn

    Aios psychiatrie , Haarlem

    Wat een fantastisch initiatief! Goedwaar ontwikkelt momenteel een tool om zaken als de ecologische voetafdruk te meten. En op soortgelijke wijze, maar net een ander gebied hebben UMC Utrecht en het LUMC al afspraken hebben gemaakt met Electronic Watc...h om bij de inkoop van hun ICT meer op duurzaamheid te letten. Praktisch uitgewerkt kiezen zij die merken uit die het meest hun best doen goede arbeidsomstandigheden in de computerfabriek handhaven, met directe gezondheidswinst voor de arbeiders. Public health in the global village. En ja, ik weet dit omdat mijn man zich hiervoor inzet (dislaimer wb belangen)

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.