M. Vasalis - Maaike Meijer

Schrijven als leven

Drie dichtbundels schreef M. Vasalis, pseudoniem van Margaretha Drooglever Fortuyn-Leenmans (1909-1998). Na 1954 viel ze stil – er verscheen alleen postuum nog een bundel met nagelaten werk. Toch is ze een van de meest gelezen en geprezen Nederlandse dichters van na de oorlog. Maaike Meijer publiceerde een monumentale biografie over de dichteres, die het grootste deel van haar werkzame bestaan werkte als zenuwarts en (kinder)psychiater.

Als de biografie één ding duidelijk maakt, dan is het dat ze zoveel meer heeft geschreven dan poëzie. Niet alleen essays en een korte novelle, maar vooral prachtige brieven en dagboekaantekeningen. Het meeste daarvan bleef tot op heden ongepubliceerd, maar heeft nu zijn weg naar de biografie gevonden, die vooral daarom zo volumineus is geworden.

Vasalis’ persoonlijke leven was gehuld in geheimzinnigheid; ze heeft haar privacy altijd als een leeuwin bewaakt. Nooit gaf ze interviews. Op één na: een verzonnen interview dat ze met zichzelf hield en dat in haar nalatenschap is gevonden door haar biografe – een prachtige tekst. De afscherming van haar privéleven had ook te maken met haar opvatting dat de privacy van haar patiënten (die soms ook haar vrienden waren) altijd moest worden gerespecteerd, dus ook als ze al vele jaren geleden waren overleden. Eigenlijk had ze geen ex-patiënten; mensen konden ook jaren na een behandeling altijd weer bij haar terecht. ‘Ze was’, schrijft Maaike Meijer, ‘altijd bezig anderen te helpen. Ze verdroeg het slecht als mensen geestelijk en lichamelijk leden en probeerde dat lijden steeds te verlichten.’

Volgens haar biografe kreeg Vasalis nooit helemaal ‘greep op haar eigen rol als helper en trooster’. Ze wist: ‘De noodzaak tot zelfbehoud in de omgang met patiënten maakt het begrenzen tot een basisvaardigheid.’ Toch vereenzelvigde ze zich in de loop van een therapie soms zodanig met een patiënt, ‘dat ze absoluut zeker wist hoe deze zich voelde en wat hij of zij nodig had’. Vanaf haar eerste college psychopathologie voelde ze zich verwant met mensen ‘die niet in het patroon passen’.

In het gedicht De idioot in het bad beschrijft ze hoe ‘een idioot’ opgaat in het warme badwater, zich veilig voelt, bijna als ongeboren. Ze kan zich daar volledig mee identificeren, net als met zijn verdriet als hij weer ‘uit ’t bad gehaald wordt/en stevig met een handdoek drooggewreven/ en in zijn stijve, harde kleren wordt gesjord’.

Maar identificatie kent grenzen: als haar echtgenoot Jan Drooglever Fortuyn (later hoogleraar neurologie) in 1943 een psychose krijgt, kan ze niet van binnenuit begrijpen wat hij doormaakt; dat stelt bijna onverdraaglijke grenzen aan haar empathie. Later schrijft ze in haar dagboek: ‘Toen Jan psychotisch was, had ik een gevoel van volstrekte eenzaamheid, omdat ik hem wel wou maar niet kon volgen, evenmin als een koe vliegen of water branden kan. Maar toch heeft me juist die “borderline” altijd zo angstig gemaakt.’

Schrijven moest voor haar een vorm van leven zijn, want alleen als ze verzen maakt, schrijft ze in een brief aan haar vader, bespeurt ze niets van de tweespalt ‘tussen mijn intellectuele en emotionele behoeften (...)’.

In het dagelijks leven moet ze uiterst sociaal, opgetogen, vaak verliefd en flirterig, en verzot op drank en sigaretten zijn geweest. Ze had een zeer groot talent voor debat, voor vriendschap en voor innige familiebanden. Maar ook hier was er die tweespalt: want ze was ook een uiterst sensitieve geest, met een bijna pijnlijk gevoel voor het geheimzinnige van het bestaan, Ze zonderde zich graag fysiek en mentaal af. Een gelover in transcendente werelden was ze niet, mensen die dat in haar dichtkunst lezen, hebben haar niet begrepen. Voor haar was het universum van de menselijke geest verbazingwekkend genoeg. Misschien dat ze daarom haar hele leven dogmatische systemen heeft gewantrouwd, ook in het doktersvak. Waar haar poëzie de psychiatrische praktijk (en omgekeerd) heeft geraakt, komen we uiteindelijk niet goed te weten. Dat zou een goeie vraag zijn geweest. Maar interviews gaf ze niet.

Henk Maassen

Maaike Meijer, M. Vasalis. Een biografie, Van Oorschot, 967 blz., 49,90 euro

• Rubriek Scoop