Laatste nieuws
Wim van den Heuvel
6 minuten leestijd
ouderen

Liever ‘happy’ dan ‘healthy’ ouder worden

Plaats een reactie

OPINIE

WHO-actieplan ‘Healthy Ageing’ focust te veel op functionele capaciteit


Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft een actieplan in de startblokken staan om de verouderende wereldbevolking zo fit en zelfredzaam mogelijk te houden. Volgens emeritus hoogleraar Wim van den Heuvel is gezondheid echter niet het enige wat het welzijn van ouderen bepaalt.

Wereldwijd veroudert de bevolking snel, ook in minder ontwikkelde landen. Dit vereist in ieder land een beleid dat gezond en actief oud worden stimuleert, vindt Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Hiervoor heeft de organisatie het actieplan ‘Healthy Ageing’ opgesteld voor de periode 2016-2020. 1  Met het ambitieuze idee dat iedereen ‘gezond oud worden’ moet kunnen ervaren. Het doet denken aan ‘Health for All’, dat de WHO in 1978 lanceerde. Tot de dag van vandaag is er geen ‘gezondheid voor allen’. Zal het zo ook gaan met ‘Healthy Ageing’?


Fit en zelfredzaam

‘Healthy Ageing’ staat omschreven als ‘het proces om functionele capaciteit die welzijn op hogere leeftijd mogelijk maakt, te ontwikkelen en vast te houden’. Dus zorgen dat mensen met het oud(er) worden fit en zelfredzaam blijven. Want dan kunnen ze ook gelukkig oud worden, het uiteindelijk doel. Waarom dan niet als titel ‘Happy Ageing’? ‘Gelukkig oud’, waarbij gelukkig niet als verzuchting is bedoeld, is natuurlijk even ambitieus, maar misschien toch een verstandigere doelstelling.

Door functionele capaciteit centraal te stellen, worden de doelen ingeperkt en dat is een gemiste kans. Immers oud worden van samenlevingen brengt heel wat meer teweeg dan zorg en afhankelijkheid en vraagt om meer dan ‘toegankelijkheid’. De belangrijkste strategische doelen in het plan zijn: ‘bevorderen van gezond oud worden in elk land’, ‘afstemmen van gezondheidszorgsystemen op behoeften van ouderen’ en ‘ontwikkeling van langdurige zorgsystemen’. Daar is niets mis mee, maar het gaat over één aspect van het menselijk leven.

Natuurlijk is ‘Healthy Ageing’ een uitdaging, maar tot nu toe begrijpen we onvoldoende hoe persoonskenmerken, sociaaleconomische factoren, leefstijl en leefomgeving de relatie tussen biologisch oud worden en welzijn beïnvloeden. 3  Tevens ontbreekt in het plan het perspectief hoe in een ‘verouderde maatschappij’ met elkaar te leven. 4  Juist zo’n perspectief kan ‘gelukkig oud worden’ dichterbij brengen. Op dit moment zijn leeftijdsdiscriminatie van ouderen en ouderenmishandeling al symptomen die wijzen op problemen in dat samenleven.


Stereotiep

‘Gelukkig oud worden’ is beter, omdat in de meeste landen de levensverwachting continu stijgt en mensen steeds ouder worden met een relatief goede gezondheid. Met de nadruk op ‘gezond oud’ wordt het stereotiepe beeld opgeroepen dat oud zijn identiek is aan ziek, gebrekkig, hulpbehoevend en afhankelijk. Het is uitdagender om op zoek te gaan naar de inhoud van een ‘verouderde maatschappij’. Hoe ziet een maatschappij met vier/vijf generaties eruit? Integratie van generaties, waarbij generatie natuurlijk meer is dan een leeftijdscategorie, is een nieuwe maatschappelijke agenda. Wat is de rol van opleiding en de betekenis van arbeidsparticipatie in zo’n maatschappij? Wat betekent die ‘verouderde maatschappij’ voor mobiliteit, consumptiepatronen, sociale zekerheid, milieu, vrijetijdsbesteding, economische groei et cetera? Hoe kan zo’n maatschappij rechtvaardig en duurzaam worden ingericht en welzijn voor iedereen brengen? Leeftijd mag geen ‘discriminerend’ kenmerk meer zijn maar een flexibel/relatief kenmerk.

‘Gelukkig oud worden’ is ook beter omdat niet alleen functionele capaciteit of gezondheid het welzijn van (oude) mensen bepaalt. Diverse andere factoren (sociaal contact, netwerk, inkomen, huisvesting, woonplaats, opleiding) hebben een grotere invloed op welzijn, ook op hogere leeftijd. Natuurlijk zijn functionele capaciteit en gezondheid belangrijk, maar dreigen met de nadruk alleen daarop die ouderen, wiens functionele capaciteit reeds (ernstig) is aangetast, niet te worden uitgesloten? Vallen die straks buiten de boot wegens te weinig functionele capaciteit?


Jong beginnen

Dan is er nog de vraag: wat precies binnen functionele capaciteit maakt welzijn (op hogere leeftijd) mogelijk? Is dat de zelfredzaamheid, terwijl men vereenzaamt? En hoe ziet het proces om die functionele capaciteit te ontwikkelen én vast te houden eruit? Is het reëel om te veronderstellen dat de(zelfde) functionele capaciteit, die bepaald wordt door interacties tussen genetische eigenschappen, leefmilieu en leefstijl, activiteiten en participatie, cultuur en sociale omgeving, vastgehouden kan worden tot op hoge leeftijd?⁵ Natuurlijk willen we dat allemaal als het kan, maar kan het? Weten we genoeg? Zo niet: gaat het plan dan de weg op van ‘gezondheid voor allen’? En wie zijn dan de klos?

En nog iets. Het is – met de huidige kennis – vreemd om de aanpak van functionele capaciteit bij oude mensen te beginnen. Sociale, biomedische en omgevingsfactoren hebben vanaf conceptie en geboorte en over generaties een langetermijninvloed op oud worden.5 Tevens maakt onderzoek duidelijk dat functionele capaciteit gekoppeld is aan chronische aandoeningen. De basis voor chronische aandoeningen wordt op jonge leeftijd gelegd door (geleerde) leefstijl. Zo zal de meerderheid van mensen van middelbare leeftijd in de westerse samenleving straks vanwege hun (vroegere) leefstijl ouderdomsdiabetes hebben met als gevolg comorbiditeit, kwetsbaarheid, afhankelijkheid. Als het dan toch functionele capaciteit moet zijn, dan kan men beter bij de jongeren beginnen. Dat is dan echt ‘Healthy Ageing’!


Vervolg

‘Healthy Ageing’ is een ambitieus plan, maar het vervolg is nog ambitieuzer. Als dit plan in 2020 ‘klaar’ is, volgt het decennium ‘Healthy Ageing 2020-2030’. De WHO wil dat in 2020 alle landen, dus ook Nederland, concrete actieplannen hebben die toegankelijk zijn voor iedereen, om functionele capaciteit te maximaliseren. Dat betekent een (nieuw of aangepast) ‘Nationaal Healthy Ageing Plan’ als onderdeel van een nationaal gezondheidsplan, waarin ieder land zijn specifieke doelen formuleert, gericht op bevorderen van functionele capaciteit. En die specifieke doelen zijn: screening op functionele capaciteit van ouderen gevolgd door een plan van aanpak, meer geriatrische en gerontologische competenties in opleidingen, beschikbaarheid van palliatieve zorg voor wie dat nodig hebben, een systeem van langdurige zorg met een rechtvaardige en duurzame regeling voor de financiering ervan, ondersteuning voor alle (formele/informele) zorgverleners, bijvoorbeeld informatiebronnen, aanbieden van trainingen, beschikbaarheid respijtzorg, en normen voor kwaliteit van zorg. Doelen waar in Nederland voor een deel al aan gewerkt wordt, maar die niet eenvoudig te realiseren zijn. En de WHO wil dit straks wereldwijd.


Wetgeving

De Wereldgezondheidsorganisatie vraagt meer: geactualiseerde nationale wetgeving en handhavingsstrategieën tegen discriminatie op basis van leeftijd en voor alle ouderen betaalbare toegang tot diensten en hulpmiddelen die hun functioneren vergemakkelijken. Dat laatste lijkt impliciet aan te geven dat men toch niet zo gerust is op de instandhouding van functionele capaciteit. Daarnaast moet er een platform beschikbaar zijn om het decennium van ‘healthy ageing’ te ondersteunen en de voortgang ervan te monitoren. Dat platform gaat ervoor zorgen dat alle oudere mensen (verder) gezond oud worden en welzijn ervaren! Ten minste tien jaar lang? Zou dat gaan lukken? Zo ja, wacht dan met oud worden tot die tijd.


Auteur:

prof. dr. Wim van den Heuvel, emeritus hoogleraar medische sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen


Contact:

heuvelwim@hotmail.com

cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld

 

Lees ook:

 


Voetnoten:

1. Draft 0: Global Strategy and Action Plan on Ageing and Health. http://who.int/ageing/consultation/en [bezocht 15 oktober 2015]

2. WHO Global Strategy and Action Plan on Ageing and Health

http://who.int/ageing/global-strategy/en/ [bezocht 25 november 2015]

3. Suzman R, Beard JR, Boerma T, Chatterji S. Health in an ageing world what do we know? Lancet 2015;385:484e486.

4. van den Heuvel WJA van den. Value reorientation and intergenerational conflicts in ageing societies. J Med Philos (2015) 40 (2): 201-220.

5. Bousquet J, Malva J , Nogues M, Mañas LR, Vellas B, Farrell J, the MACVIA Research Group Operational definition of Active and Healthy Aging (AHA): The European Innovation Partnership (EIP) on AHA. JAMDA 2015; 16: 1020-1026.

6. Barouki R, Gluckman PD, Grandjean P, et al. Developmental origins of noncommunicable disease: Implications for research and public health. Environmental Health 2012; 11: 42.


Voor meer informatie zie Ageingcommitteegeneva


Download dit artikel (PDF)

Beeld: Hollandse Hoogte
Beeld: Hollandse Hoogte
ouderen
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.