Laatste nieuws
Achter het nieuws

‘Klachten van elektrogevoeligen moet je serieus nemen’

Leer elektrogevoelige mensen hoe ze met hun klachten kunnen omgaan

4 reacties
Christoph Hardt | anp
Christoph Hardt | anp

Sinds april wordt het 5G-netwerk over Nederland uitgerold. Volgens de Gezondheidsraad is het onwaarschijnlijk dat 5G nadelige effecten heeft voor de gezondheid. Toch maken sommige mensen zich daar zorgen over. Hoe kunnen artsen daar het best mee omgaan?

Het is onwaarschijnlijk en wetenschappelijk niet aangetoond dat 5G nadelige gezondheidseffecten heeft. Maar het is ook niet helemaal uit te sluiten. Dat stelt de Gezondheidsraad in een onderzoeksrapport over 5G en gezondheid, dat twee weken geleden verscheen. Volgens de Gezondheidsraad is ook voor bestaande telecommunicatienetwerken nooit wetenschappelijk aangetoond dat de elektromagnetische velden waar deze gebruik van maken gezondheidsschade kunnen opleveren. Toch lijkt de maatschappelijke ongerustheid over 5G groot en is de potentiële gezondheidsschade door elektromagnetische velden (EMV) niet alleen een theoretisch vraagstuk. Artsen worden geconfronteerd met patiënten die angst hebben voor EMV of zeggen dat hun gezondheidsklachten daardoor worden veroorzaakt.

Geen cijfers

De GGD in Amsterdam wordt met enige regelmaat benaderd door mensen die zeggen gezondheidsklachten te hebben door EMV, vertelt GGD’er Rob van Strien, epidemioloog. Hij is als EMV-deskundige verbonden aan de vaste commissie Elektromagnetische Velden van de Gezondheidsraad en ook betrokken bij het Kennisplatform Elektromagnetische Velden en Gezondheid, dat een samenwerkingsverband is van onder meer RIVM, TNO, GGD GHOR NL en ZonMw. Van Strien: ‘Ik waag me liever niet aan uitspraken over hoe vaak elektrogevoeligheid voorkomt in Nederland, want er zijn geen cijfers over. De aantallen zijn relatief klein, als je het bijvoorbeeld afzet tegen mensen die gezondheidsklachten hebben door schimmels in huis. Toch is het belangrijk om de klachten serieus te nemen. Er zijn mensen die vreselijk te lijden hebben door elektrogevoeligheid. Ze hebben problemen die hun leven extreem beïnvloeden. Dan kun je denken aan problemen op het werk, baanverlies, echtscheidingen en andere sociale problemen, verhuizingen en soms zelfs suïcide. Wel is elektrogevoeligheid de verklaring die patiënten zélf geven voor hun klachten, zij zijn zélf op zoek gegaan naar een oorzaak. Bij individuele patiënten kan nooit worden aangetoond dat klachten werkelijk iets met elektromagnetische velden te maken hebben.’

Rijk der fabelen

Volgens Van Strien kunnen de klachten van elektrogevoelige patiënten overigens zeer uiteenlopen, waardoor ze moeilijk objectief aan elektromagnetische velden zijn te relateren. ‘Maar het is heel belangrijk dat er aandacht is voor de klachten én dat er aanvullend diagnostisch onderzoek wordt gedaan naar de oorzaak. Wij verwijzen daarvoor door naar de huisarts. Het risico bestaat dat diagnoses worden gemist als artsen de klachten van de patiënten niet serieus nemen omdat ze de vermeende oorzaak naar het rijk der fabelen verwijzen. Het probleem is dat patiënten zélf vaak helemaal overtuigd zijn van de oorzaak van hun klachten, en daar kunnen artsen weinig mee. Vaak komt dat ook door een gebrek aan kennis bij artsen. Zij hebben vaak geen tijd om zich in de materie te verdiepen – maar ze mogen mij altijd bellen met vragen.’

Er bestaan geen specifieke richtlijnen of protocollen over hoe artsen het best kunnen omgaan met elektrogevoelige patiënten. Wel is er een handreiking voor GGD-medewerkers en staan op de website van Kennisplatform EMV&G tips voor artsen. Meestal wordt er gebruikgemaakt van en verwezen naar de NHG-richtlijn Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK). Woordvoerders van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), de Nederlandse Vereniging voor Verzekeringsgeneeskunde (NVVG) en de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) kennen in hun achterbannen geen artsen die zich in het onderwerp hebben verdiept. Wel hebben huisartsen, verzekeringsartsen en bedrijfsartsen af en toe te maken met patiënten die klachten zeggen te hebben door EMV, al is het, volgens de woordvoerders, vrij uitzonderlijk.

Hypergevoelige beeldredacteur

Een voormalig beeldredacteur ontvangt al enkele jaren een WW-uitkering als zij zich in 2017 ziek meldt bij het UWV. De vrouw zegt dat ze gevoelig is voor elektromagnetische velden en EHS heeft (elektrohypersensitiviteit). De bedrijfsarts van het UWV onderzoekt de vrouw en acht haar geschikt om weer aan de slag te gaan als beeldredacteur. De verzekeringsarts vindt de EHS-klachten van de vrouw niet objectiveerbaar en ze heeft daarom geen recht meer op ziekengeld. Als de vrouw in bezwaar gaat wordt ze onderzocht door een verzekeringsarts van het UWV, maar ook deze oordeelt dat ze weer aan het werk kan. De vrouw spant een rechtszaak aan en stelt dat haar medische situatie is verslechterd door de toename van technologische mogelijkheden en de toegenomen straling. Zij zou niet kunnen functioneren in een omgeving met elektromagnetische straling. Een Nederlandse arts en een Franse arts hebben haar verteld dat het zeer aannemelijk is dat haar klachten gerelateerd zijn aan blootstelling aan EMV en dat zij gevoelig is voor straling. Ook in hoger beroep oordeelt de rechter in augustus 2020 dat de beslissing van de verzekeringsarts van het UWV juist was.

Beeldschermen

NVAB-voorzitter Gertjan Beens: ‘Als bedrijfsartsen hebben we zo nu en dan te maken met werknemers die klachten zeggen te hebben door elektromagnetische velden. Het is een patroon dat zich vaak afspeelt bij nieuwe ontwikkelingen. We hebben het ook gezien toen mensen met beeldschermen begonnen te werken en toen de gsm werd geïntroduceerd. We hebben er geen beleid voor, want de wetenschap is altijd wat trager dan de ontwikkelingen in de maatschappij. We nemen de klachten en de subjectieve beleving van werknemers met klachten door EMV wél serieus. Maar als bedrijfsartsen werken we altijd evidencebased. We moeten werknemers erop wijzen dat de oorzaak van de klachten niet objectiveerbaar is en dan ook niet onder de dekking van de sociale zekerheid valt. Ziek melden op basis van elektrogevoeligheid levert problemen op en een financiële compensatie is onmogelijk. Als beroepsvereniging volgen we de ontwikkelingen rond 5G wel nauwgezet, omdat we denken dat bedrijfsartsen ermee te maken krijgen.’

Uren aan de telefoon

Een dispuut over het al dan niet bestaan van gezondheidsproblemen door elektromagnetische velden kun je beter vermijden, vindt Van Strien. Dat worden vaak eindeloze discussies zonder uitkomst. ‘Wij proberen patiënten wel open te laten staan voor de mogelijkheid dat de klachten misschien toch ergens anders door worden veroorzaakt, maar om daarin te slagen moet je eerst een vertrouwensband opbouwen. Dat kost veel tijd – we zitten vaak uren aan de telefoon – en het lukt vaak niet. Veel mensen willen er niet voor openstaan, omdat ze er zó van overtuigd zijn wat de oorzaak is. Het is dan vooral belangrijk te focussen op het omgaan met de klachten en niet op de oorzaak. Meestal schiet je er niets mee op om uitvoerig over de vermeende oorzaak te praten. Waar we patiënten wel altijd voor waarschuwen is dat de GGD niet kan helpen bij het aanpakken van elektromagnetische velden; we kunnen er bijvoorbeeld niet voor zorgen dat de gemeente of een bedrijf een antenne weghaalt of dat de buren hun wifi en apparatuur uitzetten. Op zich begrijp ik de maatschappelijke onrust over 5G wel. Het is iets wat door anderen is bepaald, waar je zelf vrijwel geen invloed op hebt. Maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat het kwaad kan.’ 

Wat is 5G eigenlijk? 

5G staat voor de vijfde generatie mobiele telecommunicatie die gebruikmaakt van radiogolven. Bij elke nieuwe generatie breiden de mogelijkheden van de netwerken zich uit en wordt een andere ‘taal’ gebruikt. 1G bijvoorbeeld was alleen geschikt voor gesprekken, bij 5G is sprake van een snellere uitwisseling van data. Dit netwerk is niet alleen geschikt voor mobiele telecommunicatie, maar ook voor technologische ontwikkelingen als het uitvoeren van operaties op afstand of zelfrijdende auto’s.  

Het eerste 5G-netwerk in Nederland werd op 28 april 2020 operationeel en maakt nu nog gebruik van de 1800 MHz-band, die al in gebruik was voor 4G. In de toekomst zal het 5G-netwerk gebruikmaken van verschillende hogere en lagere frequentiebanden, die nu deels nog niet in gebruik zijn. Andere frequentiebanden werden en worden bijvoorbeeld ook gebruikt door radio-omroepen, analoge tv, wifi, magnetrons en radarinstallaties.  

Gerichte bundel 

Een verschil met de oudere generaties is dat 5G ook in bundels van enkele meters doorsnede – gericht op het apparaat van de gebruiker – kan worden uitgezonden, terwijl eerder in volledige cirkels werd uitgezonden. Door die bundels zal de mate waarin mensen worden blootgesteld aan elektromagnetische velden meer variabel zijn dan tegenwoordig. Een ander verschil is dat er ook gebruikgemaakt zal worden van meer en kleinere antennes, zoals op lantaarnpalen. 

Wat deze eigenschappen van 5G betekenen voor de blootstelling van individuele personen valt op dit moment, volgens de Gezondheidsraad, niet te voorspellen. Dat komt vooral doordat niet is te voorspellen in welke mate het dataverkeer in de toekomst zal toenemen en of de totale blootstelling zal afnemen doordat bijvoorbeeld 3G stopt. Ook verandert het gebruik van mobiele telefoons: ze worden bijvoorbeeld minder vaak tegen het hoofd gehouden.  

Voor de mate waarin mensen mogen worden blootgesteld aan radiogolven is internationaal een grenswaarde vastgelegd. Boven deze grenswaarde zou de blootstelling schade aan het lichaam kunnen opleveren. Voor de zekerheid is de internationale blootstellingslimiet een factor 50 lager gesteld dan de grenswaarde. De gemeten waarden van antennes voor mobiele communicatie liggen, volgens de rijksoverheid, in Nederland allemaal onder die limiet – vaak meer dan 10 keer eronder. 

Gezondheidsricico’s 

De Gezondheidsraad heeft onderzoek gedaan naar wat tot nu toe bekend is over de potentiële gezondheidsrisico’s van 5G. In een rapport dat twee weken geleden werd gepresenteerd, stelt de raad dat het niet waarschijnlijk is dat 5G gezondheidsrisico’s oplevert, maar dat het ook niet is uit te sluiten. Over de langeretermijneffecten is bijvoorbeeld niets te zeggen, omdat 5G nog niet lang in gebruik is. En er is nog geen onderzoek gedaan naar de effecten van blootstelling aan de precieze frequenties waar 5G gebruik van gaat maken. Daarom vindt de Gezondheidsraad dat meer onderzoek moet worden gedaan. Volgens de raad is voor geen enkele ziekte of aandoening aangetoond dat er een relatie of samenhang is met radiofrequente elektromagnetische straling. Ziekten die daar mogelijk een relatie mee hebben zijn kanker, mannelijke onvruchtbaarheid en afwijkende zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten. En er lijkt wel een samenhang met elektrische activiteit in de hersenen, waarvan onduidelijk is of dat gunstig of ongunstig is. 

Achter het nieuws GGD 5G
  • Simone Paauw

    Simone Paauw deed de deeltijdopleiding journalistiek in Tilburg en werkt sinds 2008 als journalist bij Medisch Contact. Ze interviewt het liefst de ‘gewone arts’ met een bijzonder verhaal, bijvoorbeeld voor de rubriek Het Portret.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Catherine de Jong

    anesthesioloog, Amsterdam

    De door Keppel Hesselink voorgestelde experimenten, waarbij elektrohypersensitieve mensen moesten aangeven of een zender aan of uit staat, zijn wel al gedaan. De uitkomst was dat het niet werd gevoeld of de zender uit of aan stond.
    Zie: Röösli M ...(2008). Radiofrequency electromagnetic field exposure and non-specific symptoms of ill health: a systematic review. Environ. Res. 107, 277–287.
    En: Rubin GJ et al (2005). Electromagnetic hypersensitivity: a systematic review of provocation studies. Psychosomatic Medicine, 67, 224–232.
    Misschien is dit een idee voor een TV-programma waarin het onderzoek opnieuw wordt gedaan en de resultaten worden getoond.
    Veel alternatieve behandelaren verdienen overigens een aardige boterham aan de behandeling van elektrohypersesiviteit.

  • Jeroen Roor

    Klinisch neuropsycholoog, Nijmegen

    Dergelijke experimenteel onderzoek is al gedaan om de relatie tussen windmolen geluid en gezondheidsklachten te onderzoeken. Conclusie: 'results suggest psychologial expectations could explain te link between wind turbine exposure and health complain...ts'. Oftewel, nocebo-effect is het verklarinsgmechanisme, niet de blootstelling aan windmolen geluid. Het is m.i. waarschijnlijk dat dergelijke verklaring ook opgaat voor EMV blootstelling.

    Crichton et al., 2014. Can expectations produce symptoms from infrasound associated with wind turbines? Health Psychology, 33(4), 360-364.

  • Menno van Koningsveld

    psychiater, Zwolle

    Ik heb lang geaarzeld om hierop te reageren, maar ik doet het toch omdat ik vind dat Medisch Contact in deze teveel meelift op de hysterie in de maatschappij op dit moment.
    Natuurlijk moeten wij de klachten van mensen die zeggen elektrogevoelig zij...n serieus nemen, ze hebben namelijk wel degelijk klachten. Het blijft natuurlijk zéér de vraag of die klachten daadwerkelijk door straling komen en of die klachten ook niet veel meer multifactorieel bepaald zijn en ook te maken hebben met stress en inadequate copingstrategieën.
    Daarom ben ik het ook volledig eens met de suggestie van collega Keppel Hesselink: laten we niet meehuilen met de wolven (en 5G-masten in brand steken...), maar laten we vooral goed dubbelblind onderzoek doen.

  • Jan keppel hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    Nu lijkt me dat we voordat we praten over hoe klachten van electrogevoeligen moeten benaderen, we eerst moeten constateren of die klachten ook veroorzaakt zijn door '4G' of '5G' of een internet dat aanstaat.

    Ik heb daar in diverse FB groepen ui...tgebreid over van gedachten gewisseld met electrogevoeligen. Een simpel veldexperiment met een simpele scoringsmethode kan dubbelblind opgezet worden. Het hoeft vrijwel niets te kosten. Maar niemand pakte het op tot nu toe.

    Welk experiment is dat? Selecteer 20-30 electrogevoeligen die duidelijk kunnen aangeven wat hun belangrijkste electro-gevoeligheidsklacht is (bv duizeligheid). Selecteer op mensen die snel die duizeligheid voelen als bv de rauter aanstaat. of als ze bij een zendmast zich bevinden. Maak een simpele 0-10 numerieke scoringsschaal voor iedereen afzonderlijk wat betreft de belangrijkste klacht (bv duizeligheid). een score van 0 is ik merk niets, en een score van 10 staat voor: ik ben enorm duizelig.
    Huur een geblindeerde bus.
    Randomiseer de groep lege artis, groep A gaat in een geblindeerde bus naar een 4G mast en alle mensen gaan geblindeerd uit de bus en voelen wat er te voelen valt. Groep B gaat naar het bos waar geen ontvangst is. Doe het cross-over. Scoor simpel op de numerieke schaal. Evalueer. En vraag even een goede statisticus voor de power calculatie. Hoe simpel kan het zijn? Dan weten we eindelijk of er electro-gevoeligheid bestaat of niet.
    Wie voert dit een keer uit! Het kan betekenen dat 5G moet stoppen, dat dan wel weer!
    .

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.