Laatste nieuws
Achter het nieuws

Kind op de vlucht

77 jaar later schrijft en tekent Kees van der Sluis over zijn herinneringen aan de oorlog

1 reactie
Kees van der Sluis maakte voor het vluchtverhaal van zijn familie maar liefst achthonderd aquarellen.
Kees van der Sluis maakte voor het vluchtverhaal van zijn familie maar liefst achthonderd aquarellen.

Een gezin – ouders met drie kinderen – slaat op de vlucht als de Duitsers mei 1940 Nederland binnenvallen. Vader is namelijk Joods. 77 jaar na de oorlog heeft een van die drie kinderen, voormalig uroloog Kees van der Sluis, de vluchtjaren gereconstrueerd.

10 mei 1940, Maastricht: Kees is een paar dagen geleden 6 jaar geworden als de Duitsers Nederland binnenvallen. Zijn protestantse moeder Nel en Joodse vader Jaap, handelaar in textiel, voorzien welke ramp vooral zijn vader boven het hoofd hangt en besluiten terstond het land te ontvluchten, met hun kinderen Kees, Jacques van 8 en Rietje van 3.

Halsoverkop worden er nog wat jassen van de kapstok gerukt, waarna ze vertrekken. In België moeten ze hun auto achterlaten, in een legervrachtwagen gaat het door naar Hasselt. Dan naar Brussel, en in een overvolle trein naar Parijs, die onderweg wordt beschoten. Het is het begin van een chaotische vlucht die de hele oorlog zal duren.

Lang geaarzeld

Kees van der Sluis
Kees van der Sluis

Kees, dat is Kees van der Sluis. Na de oorlog studeerde hij geneeskunde in Amsterdam, werkte een paar jaar bij de psychiatrische dienst van het Nederlandse leger, maar wilde eigenlijk chirurg worden. Dat lukte aanvankelijk niet: vijf jaar werkte hij als huisarts in een grote praktijk in Utrecht. ‘Toch het meest boeiende medische beroep’, zegt hij nu. Toen hij als begin dertiger alsnog in opleiding tot chirurg kon komen, heeft hij dan ook naar eigen zeggen ‘lang geaarzeld’, maar daar toch voor gekozen. Later specialiseerde hij zich tot uroloog, en werkte als zodanig in Leiden en Eindhoven. Sinds 2000 is Van der Sluis gepensioneerd.

Aangespoord door zijn dochter Lies reconstrueerde hij de afgelopen jaren het vluchtverhaal van zijn familie. Van der Sluis, die ook tijdens zijn werkzame leven altijd een verwoed amateurtekenaar was – volgens hem ‘de meeste beoefende hobby naast zingen’ – maakte daarvoor maar liefst achthonderd aquarellen. Die vroegen vervolgens om een verbindende, voor jong en oud toegankelijke tekst. Ook die kwam er, zij het met wat meer moeite.

Zo ontstond de autobiografie van een klein jochie op de vlucht, opgetekend door diezelfde man, nu 88 jaar oud. Vlucht, heet zijn boek – hoe kan het ook anders – en het is dankzij de combinatie van tekeningen en een onopgesmukte vertelstijl een indrukwekkende geschiedenis geworden.

‘Mijn moeder vond dat we naar de toekomst moesten kijken’

Doodsbang

En nee, het zijn zeker niet alleen zijn eigen herinneringen die zijn verhaal schragen. Dat zou ook niet kunnen, zegt hij: ‘Ik was in de oorlog een jongetje van 6 tot 11 jaar. Ik herinner me hoe het eruitzag, ik herinner me gebeurtenissen.’ Maar het zijn overwegend gevoelens die hem zijn bijgebleven: ‘Ik weet nog dat ik doodsbang was voor de Duitse bommenwerpers die over ons heen vlogen, dat er onderweg doden vielen en dat ik heb gehuild.’

Na hun behouden thuiskomst in 1945 werd er in het gezin nauwelijks over de oorlog gesproken. ‘Mijn moeder vond dat we naar de toekomst moesten kijken. Maar op een gegeven ogenblik begonnen de kleinkinderen vragen te stellen. Toen zijn de verhalen toch gekomen. Met mijn oudste broer – ook medicus – heb ik, alweer jaren geleden, mijn moeder geïnterviewd. Dat is een belangrijke leidraad geworden bij het verhaal dat ik vertel in Vlucht. Wat ook hielp was dat mijn vader het een en ander had opgeschreven.’

Anti-Joodse maatregelen

Het gezin Van der Sluis kwam eind juni 1940 in het Nederlandse vluchtelingenkamp La Partoucie in Lessac terecht, in de buurt van Limoges, waar een paar honderd Nederlands-Joodse vluchtelingen werden opgevangen door de kunstenaar Conrad Kickert. De tekeningen van Van der Sluis laten zien hoe het er daar aan toeging. Slapen in stapelbedden in kamers van dertig tot veertig mensen. Geen water, geen elektriciteit. Later, toen zijn moeder wat geld kreeg opgestuurd van haar familie in Nederland, betrokken ze logies in een dorpshotel in het stadje Confolens. Dat lag destijds in de ‘zone libre’ van Frankrijk, waar de bejaarde, met de Duitsers collaborerende maarschalk Philippe Pétain een wapenstilstand had gesloten. Het noordelijke en het westelijke deel van Frankrijk werd bezet gebied: ‘zone occupée’.

De anti-Joodse maatregelen werden ook in Frankrijk steeds strenger. Er kwamen razzia’s: Kees’ vader werd in 1942 opgepakt en naar een interneringskamp gestuurd vanwaar gevangenen werden doorgestuurd naar vernietigingskampen in Polen. Met hulp van de lokale ondergrondse kon zijn vader ontsnappen. Toen november 1942 heel Frankrijk werd bezet, vluchtte zijn vader naar Lyon, waar hij in contact stond met de Franse en Nederlandse illegaliteit. De rest van het gezin volgde later. Na de bevrijding keerde de familie Van der Sluis vandaaruit terug naar Nederland. Van der Sluis: ‘De familie van mijn vaders kant is grotendeels vermoord. Alleen mijn vader, een oom en mijn oma hebben de oorlog overleefd.’

Zwaar zieke vader

Vooral aan zijn tekeningen zie je de herinnerde emoties, hoopt hij. Pas bij het tekenen kwamen die namelijk weer terug. ‘Maar’, haast hij zich daaraan toe te voegen’, je ziet ook dat er niet alleen angst en kommer en kwel was. Het leven ging ook gewoon door in de ogen van het jongetje dat ik toen was.’

Op een van de tekeningen ligt zijn zwaar zieke vader in bed, met een dokter ernaast. Zijn vader en zusje kregen beiden tyfus. Lang zouden ze niet meer leven, had de arts gezegd. Om zijn moeder te ontlasten, werd de kleine Kees intussen ondergebracht bij nonnen in de buurt. Lachend constateert hij nu: ‘Ik ontwikkelde mij daar tot een streng katholiek. Terwijl mijn ouders in het geheel niet godsdienstig waren en ik dus ook niet met het geloof werd opgevoed. Mijn vader en mijn zusje hebben het gelukkig gered. Tegen mijn moeder heb ik toen gezegd dat mijn lijden en het lijden van al onze familie­leden niets te betekenen had in vergelijking met het lijden dat Jezus, voor ons, zondige mensen, aan het kruis had moeten doorstaan. Dat had ik geleerd tijdens mijn verblijf bij die nonnen.’

Barre ellende

Al met al een ingrijpende ervaring. Of die en andere soortgelijke ervaringen met ziekte en zorg tijdens deze jaren een rol hebben gespeeld bij zijn latere keuze dokter te worden, weet hij niet. ‘Ik vond het gewoon een mooi vak’, zegt hij, ‘maar enige onbewuste invloed valt vast niet te ontkennen.’

Zoals hij eigenlijk ook niet goed weet of de oorlogservaringen bij hem traumatische sporen hebben nagelaten. ‘Iedereen die dit soort ervaringen heeft, zal wel gevolgen ondervinden. Maar je verdringt ze meestal, en dat is misschien maar goed ook,’ constateert hij nuchter. Van der Sluis denkt ook niet dat hij met dit boek herinneringen boven water heeft gehaald die beter verborgen waren gebleven: ‘Sommigen zullen daar gevoelig voor zijn, anderen niet; daarbij speelt je karakter toch ook een belangrijke rol.’

Wat Kees van der Sluis het meest is bijgebleven is de gruwel en de verschrikking van de oorlog zelf, de barre ellende. Juist dat beïnvloedt ook sterk zijn kijk op de actualiteit. Hij ziet en herkent de gevoelens van benarde, angstige Oekraïense kinderen. Het maakt hem mismoedig: ‘We zijn maar een stap verwijderd van een derde wereldoorlog. Mensen hebben niets geleerd van de geschiedenis.’ 

Vlucht, Kees van der Sluis, Boom, 384 blz, 34,90 euro

bestellen

Lees ook:

Achter het nieuws geschiedenis oorlog
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.