Laatste nieuws
Pieter Jan Stallen Michiel Marlet
5 minuten leestijd
levenseinde

Invoelbare euthanasiewens kan arts helpen

10 reacties


Ethiek

Chronisch psychisch lijden maakt verzoek om euthanasie invoelbaar

Ondraaglijk lijden van een patiënt is voor een arts beter invoelbaar als hij oog heeft voor de psychische last die er al was vóór de ongeneeslijke aan­doening, zegt SCEN-arts Michiel Marlet. Hij spreekt uit ervaring.

Na een twintigjarige periode als huisarts (gestopt in 2008) ben ik vertrouwensarts geworden bij het toenmalige Advies- en Meldpunt Kindermishandeling. Sinds 2002 verricht ik SCEN-consultaties en sinds 2014 werk ik ook als arts voor de Levenseindekliniek. Als vertrouwensarts werden mij in uitgebreide gesprekken kinderlevens zichtbaar met al veel psychisch leed als gevolg van onmachtige, mishandelende ouders. En ook als SCEN-arts zag ik dat leed en ander psychisch leed dat al bestond voordat de aandoening die aanleiding was voor het euthanasieverzoek zich aandiende.

Een paar van mijn patiënten vertrouwden mij toe: ‘Dokter, ik ben blij met mijn kanker, nu mag ik eindelijk dood.’ Deze patiënten met kanker kunnen met een gerust hart het euthanasietraject in, zij vinden gehoor bij hun behandelaar. Euthanasieverzoekers zonder levensbedreigende maar met ongeneeslijke aandoeningen, vinden lang niet altijd hun eigen behandelaar bereid om met hen het euthanasietraject in te gaan. Deze euthanasieverzoekers kunnen terecht bij de Levenseindekliniek.

De wet eist niet dat het ondraaglijk lijden invoelbaar is

Waarom?

Bij elk euthanasieverzoek stel ik mij de vraag: waarom wil deze patiënt dood en wel door euthanasie? Want met dezelfde aandoening(en) willen de meeste mensen niet dood en vragen al helemaal geen hulp van de dokter om te overlijden. Zeker bij de mensen die niet op korte termijn op natuurlijke wijze gaan overlijden aan hun al dan niet levensbedreigende aandoening, stel ik die vraag ook aan de patiënt. Bij deze groep euthanasieverzoekers komt vaak chronisch psychisch lijden aan het licht, wat het euthanasieverzoek voor mij invoelbaar maakt.

De Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) stelt dat er bij een euthanasieverzoek onder andere sprake moet zijn van ondraaglijk uitzichtloos lijden. De wet stelt niet de eis dat het ondraaglijk lijden invoelbaar is voor de dokter. Echter voor veel collega’s geldt dat zij alleen het euthanasieverzoek van hun patiënt honoreren als zij het lijden van hun patiënt invoelbaar ondraaglijk vinden. Aandacht voor het psychisch lijden, bestaand voorafgaand aan de ongeneeslijke aandoening die aanleiding werd om een euthanasieverzoek te doen, kan het lijden van de patiënt invoelbaar ondraaglijk maken voor de eigen behandelaar. Daarmee zullen hopelijk meer euthanasieverzoeken door de eigen behandelaar gehonoreerd gaan worden.


Casus 1

Als SCEN-arts kwam ik bij een 78-jarige dame met longkanker. Haar longarts vond het nog veel te vroeg voor euthanasie; zuurstofsaturaties waren immers nog normaal. Niet invoelbaar voor de longarts. De huisarts wilde wel meegaan in haar verzoek.

Deze dame vertrouwde me toe dat ze blij was met haar kanker, haar hele leven had ze zich minderwaardig gevoeld als gevolg van de manier waarop ze niet gezien en niet gewaardeerd werd door haar moeder. Ze kon het nooit goed doen in de ogen van haar moeder. Ze trouwde en hoewel haar partner goed voor haar was, kon ze niet genieten en voelde ze zich schuldig tegenover hem en tegenover haar enige zoon omdat ze, ondanks hun aandacht voor haar, het leven ondraaglijk vond.


Casus 2

Als arts voor de Levenseindekliniek zag ik een 56-jarige vrouw met overgewicht, diabetes type 2 met een polyneuropathie, chronische rugklachten, milde polyartrose, incontinentie voor urine en een opiaatverslaving. Haar huisarts en haar vijf specialisten konden haar klachten niet verminderen. Ze vroeg haar huisarts om euthanasie. De vrouw werd verwezen naar een psychiater en een gz-psycholoog. Er werd geen psychiatrische ziekte gediagnosticeerd. De gz-psycholoog merkte wel een hechtingsstoornis op, niet behandelbaar.

Op mijn vraag ‘waarom wilt u dood met deze klachten, de meeste mensen met uw klachten willen helemaal niet dood’, was haar antwoord: ‘Ik kan niet verder met dit lichaam, geef me een nieuw lijf en ik ga door.’ Het was niet invoelbaar voor mij en ik vroeg me af of de vrouw mij manipuleerde. Voor mij als behandelaar geldt: niet invoelbaar, geen euthanasie. Wel realiseerde ik mij dat ik met een euthanasiewens te maken had die waarschijnlijk aan de wet zou gaan voldoen: een vrouw, wilsbekwaam, met ondraaglijke klachten waarvoor de specialisten geen uitzicht op verbetering hadden kunnen geven en de afwezigheid van enige behandelbare psychiatrische stoornis. Een en ander was uitgebreid gedocumenteerd door haar specialisten.

Ik ben verder in gesprek gegaan met de vrouw om te onderzoeken of haar lijden invoelbaar kon worden voor mij. In de loop van driekwart jaar heeft de vrouw mij overtuigd van haar lijden en dat er geen andere redelijke oplossing voor haar was. Haar psychische leed in het kort: het gevoel dat ze tegenover haar ouders had gefaald, vroeg op eigen benen, bedrogen in haar eerste relatie, gescheiden van haar tweede relatie waaruit twee kinderen geboren werden, dochter van 15 vertrok, voor de vrouw onverwacht en onverklaarbaar, naar haar vader en heeft nooit meer iets van zich laten horen, derde relatie komt, met de dood door ziekte van partner, tot een eind, vierde relatie, de beste van allemaal volgens de vrouw, komt eveneens na een paar jaar door ziekte en dood van partner tot een einde.

De SCEN-arts vond inderdaad dat op grond van de onbehandelbare lichamelijke klachten het euthanasieverzoek voldeed aan de wet en de euthanasiewens van de vrouw is in vervulling gegaan. De regionale toetsingscommissie vond het euthanasietraject zorgvuldig, waarbij ik aanteken dat de commissie zowel in het modelverslag, in het SCEN-verslag, de verhandeling van de psychiater als in het verslag van de psycholoog vooral met de lichamelijke kwalen is geconfronteerd.


Casus 3

Als arts voor de Levenseindekliniek leerde ik een 82-jarige weduwe kennen die leed aan benauwdheid bij inspanning door hartfalen en aan duizeligheid, waardoor ze nog maar een paar meter kon lopen met haar rollator in haar appartement en rolstoelafhankelijk was voor buitenshuis. Een paar maanden eerder was ze gevallen, waarbij ze een drietal ribben brak en in het ziekenhuis een delier doormaakte. De vrouw wilde niet opnieuw vallen en opgenomen hoeven worden in het ziekenhuis met misschien opnieuw een delier.

Toen ik vertelde dat ik meerdere dames kende zoals zij die helemaal niet dood wilden en dat ik wilde begrijpen waarom zij wél dood wilde, vertelde ze meteen over haar slechte jeugd. Haar moeder had ze niet gekend. Ze was opgevoed door haar stiefmoeder, die al gauw twee eigen dochters kreeg. De vrouw voelde zich achtergesteld en kon niets goed doen. Als straf werd zij in een donkere kelderkast opgesloten en bij herhaling kreeg zij slaag. Ze had nu nog last van angsten en durfde nooit de deur van de toilet of badkamer dicht te doen. De vrouw maakte voor mij invoelbaar dat haar lichamelijke beperkingen plus haar chronisch psychisch lijden haar leven voor haar ondraaglijk maakten.


Michiel Marlet, arts, Warnsveld

Pieter Jan Stallen, emeritus hoogleraar psychologie, Leiden

contact:

marletmichiel@gmail.com

cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld

En ook: Dossier Dementie

Beeld: GETTY IMAGES
Beeld: GETTY IMAGES
Lees ook: <b> Pdf van dit artikel </b>
levenseinde ethiek
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Dr. J. Nihom

    neuroloog, Enschede

    Bevrijdingsdag. Dus de tijd om achterstallige MC's weg te lezen. Daarbij stuitte ik op dit artikel, waarop inmiddels de nodige reacties. Met de vorige inzender deel ik: laten we teruggaan naar de inhoud van het artikel zelf. Maar wat ik niet deel; ik... vind het knap als auteurs iets schrijven dat het tegengestelde onderbouwt van wat zij beweren. Dat ontleen ik vooral aan de beschreven casus 1 en 3. Met cynisme vat ik samen wat daar staat. Waar een arts twijfelt aan mogelijke gronden van ondraaglijkheid, helpt het belaste verleden/leven aan een zodanige invoelbaarheid dat euthanasie toegestaan kan worden. "Dat kan er dan ook nog wel bij" zou je bijna denken. Ik begrijp dat ondraaglijkheid onvermijdelijk subjectiviteit inhoudt. Maar - zoals ook wordt geschreven: de invoelbaarheid van de arts doet daarbij niet ter zake. Het helpt niet de patiënt, maar de arts zelf (zie ook reactie collega van Rijn). Zo luidt trouwens de titel van het artikel: invoelbare wens kan de ARTS helpen. Maar dat behoort niet tot het normenkader waarbinnen over euthanasie geoordeeld moet worden. Een schuivend kader, waar de auteurs geheel tegen hun bedoeling in voor argumenteren.
    Niet invoelbaar, wel zorgelijk.

  • R.R. van Valderen-Antonissen

    Huisarts, TILBURG Nederland

    Ik vind jammer dat een prachtig artikel als dit, wat betoogt om oog te hebben voor "het waarom" achter een euthanasievraag, moet verzanden in discussies over te ruime indicaties voor euthanasie en de eed van Hippocrates.

    De euthanasiewet is helder: ...ondragelijk uitzichtloos lijden met een somatische grondslag is noodzakelijk. Over terminale ziekte wordt terecht niet gerept. Sommige niet-terminale aandoeningen kunnen immers minstens zo ondragelijk en uitzichtloos zijn als sommige terminale aandoeningen. Het zwart-wit denken in welke patiënt gehonoreerd zou moeten worden in zijn euthanasiewens, maakt dat wij als artsen van het ethische dilemma af zijn met een nieuw protocolletje, maar de patiënt blijft met zijn lijden in de kou staan, als er daadwerkelijk geen behandelopties meer (wenselijk) zijn.

    Goede zorg omtrent het gekozen levenseinde moet dan ook draaien om "invoelen" in wat de patiënt beweegt en dat maakt dit artikel zo goed. We moeten invoelbaarheid dan ook vooral niet opvatten, dat we de overtuiging moeten hebben dat wij in een gelijke situatie dezelfde wens zouden hebben. Beter is om je eigen referentiekader los te laten en te proberen door de ogen van de patiënt zijn situatie te bekijken en te begrijpen waarom er voor hem geen ander mogelijkheden over blijven. Pas dan kun je werkelijk alle dimensies van de klacht en de vraag onderzoeken.

    Door naast de patiënt te staan kun je samen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn. Ook als euthanasie niet mogelijk is, is het dan nog wel mogelijk om als arts betrokken mee te blijven zoeken naar andere mogelijkheden, zoals bijvoorbeeld overdracht naar de Levenseindekliniek, of in contact brengen met Stichting De Einder. Door op die manier je te bekommeren over je patiënt (ook als je nee zegt) krijgt de belofte, zoals de meesten van ons die hebben afgelegd, pas echt gestalte.

  • GJ Bonte

    Neuroloog, Dalfsen Nederland

    @Rensing: Precies. Ik had gedacht dat dit inmiddels wel algemeen bekend zou zijn, maar dat is blijkbaar niet het geval. Bedankt voor de aanvulling.

  • Jos Rensing

    huisarts, den Haag

    van Rijn meent dat artsen in Nederland de Eed van Hippocrates afleggen. Hij vergist zich. Hieronder de tekst van de Artseneed, laatstelijk gewijzigd in 2002. De Eed van Hippocrates wordt al decennia niet meer afgelegd: een historisch interessante tek...st, maar niet bruikbaar als argument in de discussie rond euthanasie.

    De artseneed:

    "Ik zweer/beloof dat ik de geneeskunst zo goed als ik kan zal uitoefenen ten dienste van mijn medemens. Ik zal zorgen voor zieken, gezondheid bevorderen en lijden verlichten.

    Ik stel het belang van de patiënt voorop en eerbiedig zijn opvattingen. Ik zal aan de patiënt geen schade doen. Ik luister en zal hem goed inlichten. Ik zal geheim houden wat mij is toevertrouwd.

    Ik zal de geneeskundige kennis van mijzelf en anderen bevorderen. Ik erken de grenzen van mijn mogelijkheden. Ik zal mij open en toetsbaar opstellen, en ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de samenleving. Ik zal de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de gezondheidszorg bevorderen.

    Ik maak geen misbruik van mijn medische kennis, ook niet onder druk. Ik zal zo het beroep van arts in ere houden.

    Zo waarlijk helpe mij God almachtig
    of
    Dat beloof ik."

  • Jos Rensing

    huisarts, den Haag

    Bonte heeft gelijk: In tegenstelling tot wat bijna iedereen denkt bestaat er geen plicht tot het afleggen van een eed bij de ontvangst van de bul: ook zonder eed krijgt een arts na afstuderen een BIG registratie. In de wet BIG zijn de daaraan verbond...en plichten vastgelegd.
    Voor wie meer over diverse artseneden in de loop der eeuwen wil lezen:

    http://www.nfu.nl/img/pdf/Artseneed2009.pdf

  • P.J.E. van Rijn

    Huisarts n.p., RHEDEN Nederland

    ' Invoelbare euthanasiewens kan arts helpen' Waarmee?vraag ik me dan af.Met het helpen van de patiënt of met het oplossen van zijn eigen problemen? ' Euthansieverzoekers zonder levensbedreigende maar met ongeneeslijke aandoeningen vinden lang niet a...ltijd hun eigen behandelaar bereid om met hen het euthanasietraject in te gaan.' De WTL was destijds een oplossing voor terminale patiënten voor wie palliatief beleid onvoldoende was gebleken.Maar niet voor andere ongeneeslijke aandoeningen.Daar durfden weinig artsen voor die tijd hun vingers aan te branden vanwege het bestraffingsrisico.Maar met de komst van de WTL is dit risico met de steun van de wet en de toetsingscommissie verwaarloosbaar geworden.De afloop van casus 2 bevestigt dit.Een arts van de SLK vroeg aan een collega waarom hij bij een soortgelijke patient zelf geen euthanasie wilde plegen.Hijzelf vervulde namelijk altijd de wens van de patiënt, vertelde hij.Juridisch is dit oordeel terecht.Want jurisprudentie bepaalt nu dat het zelfbeschikkingsrecht prevaleert boven de in de WTL vereiste medische classificatie van oorzaken.Maar dat betekent niet dat de arts ongelimiteerd euthanasie mag plegen.Want hij is gebonden aan de door hem afgelegde eed van Hippocrates ,die het toebrengen van schade verbiedt en bij twijfel voorschrijft te abstineren.Zoals in dit geval geldt.Dit oordeel is dan ook moreel verwerpelijk.Onder welke medische classificatie van oorzaken zouden trouwens artsen vallen die zich met deze praktijken bezig houden? Want door de WTL hebben zij macht in handen gekregen, die kennelijk kan leiden tot machtsmisbruik.Maar,och,laten ze eigenlijk hun gang maar gaan.Want dan kunnen artsen die zich wel aan hun eed willen houden dit dan ook met een gerust hart blijven doen.. Peter van Rijn, huisarts gepensioneerd

  • P.J.E. van Rijn

    Huisarts n.p., RHEDEN Nederland

    ' Invoelbare euthanasiewens kan arts helpen' Waarmee?vraag ik me dan af.Met het helpen van de patiënt of met het oplossen van zijn eigen problemen? ' Euthansieverzoekers zonder levensbedreigende maar met ongeneeslijke aandoeningen vinden lang niet a...ltijd hun eigen behandelaar bereid om met hen het euthanasietraject in te gaan.' De WTL was destijds een oplossing voor terminale patiënten voor wie palliatief beleid onvoldoende was gebleken.Maar niet voor andere ongeneeslijke aandoeningen.Daar durfden weinig artsen voor die tijd hun vingers aan te branden vanwege het bestraffingsrisico.Maar met de komst van de WTL is dit risico met de steun van de wet en de toetsingscommissie verwaarloosbaar geworden.De afloop van casus 2 bevestigt dit.Een arts van de SLK vroeg aan een collega waarom hij bij een soortgelijke patient zelf geen euthanasie wilde plegen.Hijzelf vervulde namelijk altijd de wens van de patiënt, vertelde hij.Juridisch is dit oordeel terecht.Want jurisprudentie bepaalt nu dat het zelfbeschikkingsrecht prevaleert boven de in de WTL vereiste medische classificatie van oorzaken.Maar dat betekent niet dat de arts ongelimiteerd euthanasie mag plegen.Want hij is gebonden aan de door hem afgelegde eed van Hippocrates ,die het toebrengen van schade verbiedt en bij twijfel voorschrijft te abstineren.Zoals in dit geval geldt.Dit oordeel is dan ook moreel verwerpelijk.Onder welke medische classificatie van oorzaken zouden trouwens artsen vallen die zich met deze praktijken bezig houden? Want door de WTL hebben zij macht in handen gekregen, die kennelijk kan leiden tot machtsmisbruik.Maar,och,laten ze eigenlijk hun gang maar gaan.Want dan kunnen artsen die zich wel aan hun eed willen houden dit dan ook met een gerust hart blijven doen.. Peter van Rijn, huisarts gepensioneerd

  • P.J.E. van Rijn

    Huisarts n.p., RHEDEN Nederland

    ' Invoelbare euthanasiewens kan arts helpen' Waarmee?vraag ik me dan af.Met het helpen van de patiënt of met het oplossen van zijn eigen problemen? ' Euthansieverzoekers zonder levensbedreigende maar met ongeneeslijke aandoeningen vinden lang niet a...ltijd hun eigen behandelaar bereid om met hen het euthanasietraject in te gaan.' De WTL was destijds een oplossing voor terminale patiënten voor wie palliatief beleid onvoldoende was gebleken.Maar niet voor andere ongeneeslijke aandoeningen.Daar durfden weinig artsen voor die tijd hun vingers aan te branden vanwege het bestraffingsrisico.Maar met de komst van de WTL is dit risico met de steun van de wet en de toetsingscommissie verwaarloosbaar geworden.De afloop van casus 2 bevestigt dit.Een arts van de SLK vroeg aan een collega waarom hij bij een soortgelijke patient zelf geen euthanasie wilde plegen.Hijzelf vervulde namelijk altijd de wens van de patiënt, vertelde hij.Juridisch is dit oordeel terecht.Want jurisprudentie bepaalt nu dat het zelfbeschikkingsrecht prevaleert boven de in de WTL vereiste medische classificatie van oorzaken.Maar dat betekent niet dat de arts ongelimiteerd euthanasie mag plegen.Want hij is gebonden aan de door hem afgelegde eed van Hippocrates ,die het toebrengen van schade verbiedt en bij twijfel voorschrijft te abstineren.Zoals in dit geval geldt.Dit oordeel is dan ook moreel verwerpelijk.Onder welke medische classificatie van oorzaken zouden trouwens artsen vallen die zich met deze praktijken bezig houden? Want door de WTL hebben zij macht in handen gekregen, die kennelijk kan leiden tot machtsmisbruik.Maar,och,laten ze eigenlijk hun gang maar gaan.Want dan kunnen artsen die zich wel aan hun eed willen houden dit dan ook met een gerust hart blijven doen.. Peter van Rijn, huisarts gepensioneerd

  • GJ Bonte

    Neuroloog, Dalfsen Nederland

    Aangezien de helft van de mensen in de groep waarmee ik samen de bul uitgereikt kreeg zes jaar vooral de kroeg goed had bestudeerd en vooral de geneugten van het studentenleven hadden genoten, heb ik zelfs helemaal geen gelofte of eed afgelegd. Anton... Geesink zei al eens tegen mij toen ik nog 1e Kyu was bij het Judo: De kracht zit in het mannetje, niet in het bandje dat ie draagt. Hetzelfde geldt voor de eed of gelofte. Wat telt zijn je niet intenties bij en tijdens het werk, niet wat je ooit vroom met een handje omhoog formeel hebt opgelepeld.

  • H.L. Hoekstra

    SCEN arts, huisarts, niet praktiserend, APPELSCHA Nederland

    Bijzonder helder en nuttig artikel. Vooral de uitgelichte zin "De wet eist niet dat het ondraaglijk lijden invoelbaar is" (voor de arts).
    Natuurlijk helpt het voor de uitvoerende dokter, wanneer hij de situatie ook als invoelbaar beleefd. Maar het i...s goed te memoreren dat de wet er niet om vraagt.
    Het is volgens mij vooral van belang om te weten te komen, waardoor of waarom het lijden door de patiënt als ondraaglijk en uitzichtloos lijden wordt ervaren. Nogmaals mooi en heldere beschrijving van de casus. Vanzelfsprekend begrijp ik dat het traject dat er op zal volgen zwaar kan zijn, maar dan moet de uitvoerende arts zich dat realiseren en het overdragen aan een collega. Dat kan met opgeheven hoofd, want iets moeilijks doen, dat voor jou net iets te ver gaat, mag je gewoon laten weten en overdragen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.