In de strijd tegen corruptie kijkt de FIOD ook naar de medische wereld

De artsen worden er volgens bronnen van de Volkskrant van verdacht zich jarenlang te hebben laten omkopen door het bedrijf dat wereldwijd niet-commercieel en commercieel hart- en bloedvatenonderzoek en ICT-diensten levert. In ruil voor miljoenen aan steekpenningen kreeg Diagram de voorkeur bij aanbestedingen. Naar aanleiding van de zaak hebben meerdere Tweede Kamerleden, onder leiding van de PvdA, Kamervragen gesteld aan minister Kuipers van VWS en staatssecretaris De Vries van Financiën.

500 miljard euro gaat verloren aan corruptie

Zorgcowboys

Corruptie binnen de medisch wereld komt vaker voor. Zo is er al een aantal jaar veel te doen rondom zogenoemde zorgcowboys, zorgondernemers die grote bedragen bedoeld voor zorg aan zichzelf uitkeren. In 2020 moest fabrikant Johnson & Johnson, na lang slepende rechtszaken, 344 miljoen boete betalen aan gedupeerde patiënten die ernstige klachten overhielden aan ingrepen waarin door hun geleverde bekkenbodemmatjes (mesh) werden geplaatst. Het wetenschappelijk bewijs achter de matjes rammelde en ook nam de rechter Johnson & Johnson de agressieve marketing naar artsen kwalijk. En in de VS troffen Novartis, Stryker en Medtronic voor miljoenen schikkingen voor het betalen van steekpenningen.

Nadat de OESO Nederland op de vingers tikte omdat het te weinig deed aan corruptiebestrijding, werd vijf jaar geleden het Anti-Corruptie Centrum opgericht als onderdeel van de FIOD. Desirée van der Hoorn is projectmanager van het ACC en overziet lopende onderzoeken. Dat corruptie ook in Nederland voorkomt binnen de zorg is aannemelijk. Uit een rapport van Transparency International uit 2019 blijkt dat zo’n 7 procent van al het geld dat over de hele wereld aan zorg wordt besteed, verloren gaat aan corruptie. Dit komt neer op een wereldwijd verlies van 500 miljard euro per jaar. Volgens Van der Hoorn is het niet aannemelijk dat deze corruptie ophoudt bij de landsgrenzen.

De meeste artsen deugen

‘In Nederland gaat veel geld om in de zorg, publiek geld’, zegt Van der Hoorn. ‘Het is dus belangrijk dat dat geld goed terechtkomt. Gezien de grote financiële en maatschappelijke belangen is het van belang dat we ook naar de zorg kijken. Ons uitgangspunt is natuurlijk dat de meeste artsen deugen, maar artsen hebben het druk, zij zijn bezig met zorg en missen misschien belangrijke signalen die kunnen wijzen op corruptie.’

Bij de FIOD zijn zo’n 1700 mensen in dienst, van wie er zestig bij het ACC werken en daarvan doet niet iedereen opsporingswerk. Er is geen tijd om alle jaarverslagen door te pluizen van elke bv die in een maatschap zit. ‘Wij werken aan de hand van signalen die wij zien of binnenkrijgen door tips. Het is niet zo dat er een taskforce medische zorg is opgetuigd bij het ACC. We werken met aandachtsgebieden, waarvan de medische wereld er één is.’

Transparantie

Hoe groot corruptie binnen de Nederlandse medische wereld eigenlijk is, weet ook Van der Hoorn niet precies. Voor het ACC is het namelijk onduidelijke hoe alle geldstromen binnen de zorg lopen. ‘We hebben weinig zicht op het inkoopbeleid, hoe onderzoeken gefinancierd worden, hoe de contracten tussen artsen en leveranciers of van het ziekenhuis met de zorgverzekeraars geregeld zijn. Die lijntjes willen we in kaart brengen. Waar we vooral benieuwd naar zijn is hoe wetenschappelijk onderzoek gefinancierd wordt, wie profiteert van bepaalde ontwikkelingen in het ziekenhuis, welke geldstromen brengen corruptierisico’s met zich mee?’

Dit wil de dienst allereerst doen door meer tipgevers te vinden binnen de medische sector, die zijn er namelijk weinig. Daarom willen ze het gesprek aangaan en bewust­wording creëren. ‘Kijk eens op een andere manier naar wat er gebeurt op de werkvloer. Waarom wordt er altijd ingekocht bij leverancier A of B? En maak het bespreekbaar, transparantie is de tegenhanger van corruptie.’ Aan de hand van meldingen kan het ACC een onderzoek beginnen. ‘Met verdachte zaken of tips kun je bij het ACC terecht. Maar als een melder liever anoniem wil blijven en niet met naam in het dossier wil komen, moet je naar het Team Criminele Inlichtingen (TCI).’ Contactgegevens van het ACC en het TCI staan op de site van de FIOD.

Maar wat is corruptie dan precies? En hoe wordt dat gemeten? Van der Hoorn: ‘Corruptie is een containerbegrip, waar wij ons vooral op richten zijn omkopingen en steekpenningen, denk bijvoorbeeld aan een leverancier van medische hulpmiddelen of een farmaceut die een gift doet en daar een wederdienst voor terugverwacht. Dat hoeft geen directe gift te zijn, er kan ook betaald worden voor onderzoek, of met een omweg aan de instelling waar het onderzoek plaatsvindt. Er hoeft ook geen directe tegenprestatie van de arts tegenover te staan. Waar het om gaat is dat er een speciale relatie ontstaat met een voorkeursbehandeling tussen twee partijen – díé verwevenheid is wat we corruptie noemen.’

Inkoopbeleid kritisch bekijken

‘Soms is bijvoorbeeld een consultancy prima geregeld op papier, ziet het contract er goed uit, maar welke activiteiten zitten daar eigenlijk achter? Hetzelfde geldt voor wetenschappelijke onderzoeken. Als arts moet je eigenlijk de schijn van belangenverstrengeling vermijden.’

Het ACC is niet alleen bezig met recherchewerk. ‘Na de onthullingen over Isala kregen we een vraag van een arts die erg geschrokken was en zich afvroeg wat ze zelf kon doen, ook met dat soort algemene vragen kun je bij ons terecht. We snappen dat mensen zich na de onthullingen bij Isala dingen afvragen als “hoe kan dit gebeuren?” of juist het idee hebben dat de puzzelstukjes nu op z’n plek vallen. Dat zien we graag, kaart dit vooral ook binnen de organisatie aan.’

Inmiddels heeft Isala aangegeven dat ze hun inkoopbeleid nog eens kritisch gaan bekijken. Een goede ontwikkeling volgens Van der Hoorn: ‘Dat Isala haar inkoopbeleid onder de loep neemt is mooi, maar dat mag breder, over de hele sector. Wij doen natuurlijk strafrechtelijk onderzoek, maar zulk zelfreinigend vermogen is mooi meegenomen.’