In de lorum

Is in de lorum zijn, dronken zijn, een ziekte? Ik ben niet competent om daarover een uitspraak te doen, maar de oorsprong van deze uitdrukking is zo aardig dat het gerechtigd is er in deze rubriek aandacht aan te besteden.

De lorum uit in de lorum zijn is ontstaan uit delirium, een Latijns leenwoord waarin de ten onrechte als het Nederlandse lidwoord werd opgevat. De vorm de lorum is verbasterd (je hóórt het iemand met dikke tong zeggen) onder invloed van dol. Zo is in 1577 doliorum aangetroffen als ‘vertaling’ van delirium, en noemde de beroemde lexicograaf Cornelis Kiliaan het in 1599 dotelore. Voorts bestaan er gewestelijke varianten zoals in dolore, daljooren, dollejorum, dollejoris.

In oudere literatuur en in het Utrechts zegt men: Hij het ze eige ‘t lirium gedronke (‘Hij heeft zich een delirium gedronken’). Dit is een aardige ontwikkeling: eerst is delirium abusievelijk opgevat als de lirium, en vervolgens heeft het overgebleven lirium een ander geslacht gekregen (toch weer onder invloed van het delirium?), zodat we uitkomen op het lirium. In soldaten­taal sprak men van het lieremannetje of een tak van het lirium krijgen (een attaque van het delirium tremens).

Kortom, het vreemde delirium heeft de volksfantasie geprikkeld tot een groot aantal nieuwe vormen. Delirium ten slotte is afgeleid van het Latijnse delirare ‘krankzinnig zijn’, eigenlijk ‘de weg kwijt zijn’, want het is een samenstelling van de ‘weg ... van’ en lira ‘vore’ (insnijding in de akker).

Taalkundige Nicoline van der Sijs laat wekelijks de oorsprong zien van een bekende medische term.