‘Ik koos voor de M van maatschappij’

Vanaf februari staat Anja Schreijer, en de hele GGD, in de crisisstand. Opeens lagen GGD en infectiebestrijding onder een vergrootglas, met alle positieve en minder positieve gevolgen van dien, constateert Schreijer in een gesprek dat videobellend plaatsvindt.

Anja Schreijer

Anja Schreijer (Hengevelde, 1976) is sinds 2018 hoofd algemene infectieziekten van de GGD Amsterdam. Daarvoor was ze adviseur infectiebestrijding, onder meer van de RIVM, de GGD GHOR NL en de WHO.

Ze studeerde geneeskunde in Amsterdam (AMC), en na haar promotieonderzoek bij de klinische epidemiologie van het LUMC vervolgde ze haar studie in Utrecht, waar ze zich uiteindelijk specialiseerde tot arts maatschappij + gezondheid infectieziektebestrijding (2014). Als voorzitter van het Landelijk Overleg Infectieziektebestrijding (LOI) is ze lid van het Outbreak Management Team (OMT). Daarnaast maakt ze deel uit van meerdere commissies, zoals de ZonMw-commissies Gezondheidsbescherming en Antibioticaresistentie.

Terugkijkend op de laatste maanden, zegt Schreijer: ‘We doen het in Nederland gewoon best goed. Er mag wel wat meer vertrouwen zijn in het beleid. Kijk naar de cijfers: het aantal ziekenhuisopnamen is nog steeds laag. Nederland was in maart een van de eerste landen met een R onder de 1. Natuurlijk hebben we zorgen, maar we zitten nu (eind augustus 2020, red.) nog niet in de tweede golf.’

Hoe gaat het nu?

‘We gaan vooralsnog gewoon door met opschalen, maar daar zit een grens aan. Voor de crisis deden we de infectieziektebestrijding bij onze GGD met ongeveer 20 fte, nu is er een heel apart team opgezet met grofweg zo’n 200 fte. Die mensen werken in de teststraat, vormen belteams voor burgers en professionals, of doen bron- en contactonderzoek (BCO). Daarnaast krijgen we nog extra hulp via GGD GHOR Nederland van andere GGD’s, bijvoorbeeld Drenthe, en externe partijen. We kunnen vooralsnog weer voldoen aan de vraag, ook met BCO. Maar het blijft een uitdaging. We hebben tot nu toe het merendeel van de mensen met een positieve uitslag binnen 24 uur kunnen bellen, en heel zorgvuldig met hen het gesprek kunnen voeren en daarmee bronnen en contacten in kaart blijven brengen.’

Heeft u eigenlijk de corona-app gedownload?

‘Inmiddels wel. Ik was wat terughoudend aanvankelijk, maar ik geloof dat dit ons kan helpen, ter aanvulling op het bestaande BCO. De app kan contacten opsporen die je normaal gesproken niet kunt traceren. Ook kan die mogelijk mensen over een bepaalde schroom helpen als het testen anoniem kan. Dus ik zie er wel heil in.’

U bent sinds april lid van het OMT, wat is uw rol?

‘Ik ben een van de vaste leden, omdat ik de voorzitter ben van het LOI, en ook arts maatschappij + gezondheid ben. Mijn belangrijkste rol is dat ik, naast de andere artsen, het geluid van de public health vertegenwoordig. Iedereen heeft zijn eigen vak, en ik redeneer vanuit de kennis van infectieziektebestrijding.’

Uw werk ligt onder een vergrootglas, zegt u.

‘Ja, wat we doen heeft meer aandacht gekregen. Dat heeft positieve effecten. Neem de meldplicht voor een aantal ziekten, waaronder dus A-ziekte covid-19. We merkten in het verleden dat artsen en laboratoria zich niet altijd bewust zijn van die plicht. Wat dat betreft heeft deze crisis een positief effect gehad: covid-19 heeft op dat vlak alle artsen wakker geschud.’

Maar er kwam ook bemoeienis van buiten de medische wereld.

‘Dat we zichtbaar zijn vind ik goed, maar het is soms ook lastig, omdat je minder goed met inhoudsdeskundigen kunt overleggen over wat nodig is en wat proportioneel. Want: de pers vindt er wat van, de maatschappij, en dan is er nog de politiek. Als Diederik Gommers op de ic-afdeling het inhoudelijk beleid aanpast, dan krijgt hij niet met pers- en Kamervragen te maken. Wij wel. Laat ons gewoon ons werk doen, denk ik dan. Bovendien zijn er deskundigen opgedoken uit alle hoeken en gaten. Heel begrijpelijk, maar dat alles heeft consequenties. Dat krachtenveld waarbinnen je opereert, daar moet je je bewust van zijn.’

‘Wat wij doen, wordt pas duidelijk als er iets misgaat’

Hoe gaat u om met de extra aandacht voor het werk van het OMT en de GGD’s?

‘Blijf met elkaar praten, dat is het belangrijkste. Wat mij betreft is het thema van deze crisis: laten we ons zo goed mogelijk houden aan de afspraken die we hebben gemaakt vóór de crisis. Iedereen heeft rollen, taken en verantwoordelijkheden: in het OMT, het bestuurdersafstemmingsoverleg, vervolgens in de advisering aan het ministerie. In het begin was er kritiek dat de inhoudsprofessionals te veel op de stoel gingen zitten van de bestuurders – nu moeten we ervoor waken dat de bestuurders gaan zitten op de stoel van de inhoudsprofessional.’

Eerder pleitte u voor een chief medical officer als medisch adviseur voor de regering.

‘Het aantal artsen op het ministerie is beperkt, zeker in de top van VWS. Het ontbreekt aan iemand met een status die bijvoorbeeld Sally Davies had als CMO in Engeland. Zij kon de premier direct inhoudelijke adviezen geven, bijvoorbeeld op het gebied van antibioticaresistentie, en scherp zijn op consequenties van politieke keuzes voor de gezondheid. Ik denk dat de komst van een CMO de volksgezondheid uiteindelijk ten goede zou komen.’

Hoe belangrijk is het geluid van de arts M+G in het coronadebat?

‘De sociale geneeskunde is zó relevant nu. Wat we doen is vrij onzichtbaar en wordt pas duidelijk als er iets misgaat. Als de richtlijnen werken, dan hebben mensen soms het idee dat wat we doen een overreactie is. Er is wat dat aangaat een treffende Winnie de Pooh-cartoon in omloop, waarin Piglet constateert: dus ook als we het goed doen, denkt iedereen dat we het fout doen? ‘Welcome to public health’, zegt Pooh dan.

Dat de arts M+G onderbelicht is, zie je al in de opleiding. Maar ook nu in de crisis waarin we opereren, merk je dat je nog vaak moet uitleggen wat je doet. Die onbekendheid staat in schril contrast met de realiteit dat bijna élke arts met aspecten van sociale geneeskunde – neem jeugdgezondheid, infectiebestrijding, forensische geneeskunde – te maken heeft.’

Wat was destijds voor u de aanleiding om deze richting te kiezen?

‘Dat is wat mij betreft de M in de titel: maatschappij. Ik vind het heel interessant om op macroniveau mee te denken over gezondheid in de samenleving en het beleid daarvoor. Sommige van mijn studiegenoten die nu in het ziekenhuis werken, snapten dat niet. Maar ik heb er lang over nagedacht. Ik concludeerde na mijn promotietijd dat ik de infectieziekten ontzettend fascinerend vind. De dynamiek, hoe snel het kan gaan – je ziet bij de coronapandemie dat het exponentieel uit de hand kan lopen. En het maatschappelijke belang daarbij, het element van gedrag van mensen. Dat speelveld van maatschappij en gezondheid is me trouwens ook met de paplepel ingegoten: mijn moeder is politica (CDA-Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik, red.)’

Die kant had u óók kunnen opgaan. Of, dat kan nog.

‘Ik wil het vooralsnog bij de inhoud laten. Ik hou ervan om vanuit mijn expertise adviezen te geven over het maatschappelijke belang en beleid. Dus op macroniveau bezig zijn met gezondheid, dat trekt mij aan. Ik heb het al eens eerder gezegd: het levert je geen fles wijn op met kerst. Niemand zal zeggen: “Ik ben blij dat ik niet ziek geworden ben, bedankt!”’

Als het gaat over gedrag, heeft u zich verbaasd over de veranderende houding tegenover de maatregelen?

‘Ik snap best dat het lastig is voor mensen om de anderhalve meter vast te houden. Maar wat me wel heeft verwonderd is dat mensen niet meer wilden meewerken aan bron- en contactonderzoek. Er zijn mensen die hun contacten niet willen opgeven. Soms uit schaamte: ‘Tja, ik heb me niet zo netjes aan de regels gehouden.’ Iets dergelijks kennen we uit de soa-zorg, en die schaamte kan ik nog snappen. Maar dat je dan vervolgens níet in quarantaine gaat, dat je gewoon naar je werk gaat of een bruiloft geeft terwijl je bewezen positief bent, dat vind ik zorgelijk. Of dat er werkgevers zijn die hun personeel laten werken terwijl ze klachten hebben – daar heb ik me wel over verbaasd. Misschien ben ik naïef. Maar, en dat heb ik ook eerder in media gezegd, als het zo gaat, dan kunnen we er net zo goed mee ophouden.’

‘De waardering moet omhoog, want de salariëring ligt behoorlijk achter’

Wat zou een manier zijn om mensen te overreden?

‘Meer dwingende maatregelen lijken me bijna ondoenlijk. Waar ik meer in geloof, is op korte termijn het gesprek aangaan en goed gedragswetenschappelijk onderzoek doen. Wat zijn de barrières en motivators van mensen. Waarom houden mensen zich aan de richtlijnen, waarom anderen juist niet? Dat kan van alles zijn: schaamte, onwetendheid, lichtzinnigheid, financiële redenen. En sommige mensen zijn alles gewoon beu. Er is geen one size fits all, dat is de realiteit. Bij een interventie in een crisissituatie is dat uiteraard lastig – je hebt de tijd niet om uitvoerig onderzoek te doen. Toch proberen we wel iets dergelijks te doen. Zo hebben we in Amsterdam een wijkgerichte aanpak waarbij we het gesprek aangaan met sleutelfiguren in de islamitische gemeenschap. Iets vergelijkbaars doen we met studentengroepen.’

U zat in de crisisstand, vertelde u, wat betekende dat in de praktijk?

‘Van meet af aan hebben we met onderbezetting qua artsen en verpleegkundigen infectieziekten moeten werken. Daar is al vaker aandacht voor gevraagd door de GGD GHOR NL en door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. De landelijke infectiebestrijding is op orde, maar door die onderbezetting ook kwetsbaar. De personele capaciteit is nét aan. Dat betekent dat in dit soort crisissituaties, je het moet doen met een beperkt aantal mensen.’

Heeft u eigenlijk zelf ook gewerkt als arts?

‘Ja, ik draai ook nog steeds mee in de avond- en nachtdiensten. Dat vind ik belangrijk, ook om feeling te houden met de andere dagelijkse casuïstiek.’

Maakt u zich zorgen over de personele capaciteit op de langere termijn?

‘Er worden volop artsen infectieziektebestrijding opgeleid, er komt een hele bups aan. Maar of het genoeg is? Ik denk dat we ernaartoe moeten dat we overcapaciteit creëren, zoals de brandweer en de landmacht die heeft. Dan ben je tenminste snel op oorlogssterkte als er weer een pandemie aankomt. We zullen de landelijke capaciteit in de infectiebestrijding echt omhoog moeten brengen: artsen, verpleegkundigen, onderzoekers en epidemiologen. Daarnaast kun je werken aan bredere opleiding en uitwisselbaarheid van artsen en verpleegkundigen in de publieke gezondheid. En ja, de waardering moet omhoog, want de salariëring ligt behoorlijk achter.’