Laatste nieuws
zomerportret

‘Ik geloof in solidariteit, je bent samen op deze wereld’

Plaats een reactie
Maurits Giesen
Maurits Giesen

Meta Roestenberg werkt aan de ontwikkeling van nieuwe vaccins tegen malaria. Ze leidt het centrum voor Controlled Human Infections. En droeg bij aan de ontwikkeling van het Janssen-vaccin tegen covid-19.

‘Nu we de coronacrisis hebben meegemaakt, snapt iedereen hoeveel invloed een infectieziekte kan hebben op je dagelijkse leven. Hoe het je leven bepaalt’, vertelt Meta Roestenberg, hoogleraar vaccinologie en internist-infectioloog bij het LUMC.

‘In gebieden waar malaria en andere parasitaire infecties endemisch zijn, zijn mensen constant bezig om niet besmet te raken. Ze sprayen hun huis met insecticide en gebruiken klamboes om zichzelf te beschermen tegen malaria.’ Door de ontwikkeling van vaccins hoopt ze mensen te beschermen tegen deze ziektes.

Dit is het vierde en laatste deel van onze serie zomerportretten. Eerder gaven we kinderarts Charlie Obihara, internist Liesbeth van Rossum en huisarts Shakib Sana een podium.

Impact

‘Vroeger wilde ik absoluut geen wetenschapper worden. Ik dacht dat ik niet kon omgaan met teleurstelling als experimenten op niets zouden uitlopen’, aldus Roestenberg. Daarom besloot ze mee te loten bij geneeskunde, met farmacie als back-up. ‘Dat zijn beide concrete opleidingen. Je weet wat je later wordt.’ Ze werd ingeloot voor de geneeskundeopleiding bij Universiteit Maastricht.

Tijdens de opleiding was het voor Roestenberg zoeken naar de juiste richting. De opleiding beviel haar goed, maar geen enkel specialisme sprong eruit. Totdat ze in haar derde jaar naar de Filipijnen ging voor een volksgezondheidstage. ‘Het was een avontuur om met enkele andere geneeskundestudenten naar de Filipijnen te gaan. Dat sprak mij aan.’ Maar ook vakinhoudelijk had Roestenberg haar plek gevonden. ‘Je komt in situaties terecht waar je het verschil kunt maken. In gebieden waar anders nooit een arts komt. Hier wilde ik meer mee doen, vanwege de impact die je daar hebt.’

Ook tijdens haar coschappen ging ze naar het buitenland. Voor een volksgezondheidsstage naar India, en een coschap gynaecologie en obstetrie naar Namibië. Om direct na haar afstuderen terug te keren naar India om daar een paar maanden te werken en te reizen. ‘Hier kwam ik erachter dat het niet bij mijn persoonlijkheid past om te werken in gebieden waar de middelen beperkt zijn. Als je twee zakken bloed tot je beschikking hebt, moet je afwegen wie er wel en wie er geen bloed ontvangt. Dat viel mij zwaar.’ Daarom besloot Roestenberg het vaccinonderzoek in te gaan. ‘Vaccins zijn namelijk dé meest kosteneffectieve manier van innoveren. Daar kun je bijvoorbeeld polio mee de wereld uit helpen.’

Malariavaccin

In oktober 2021 is het zover: de WHO keurt het eerste malaria­vaccin goed. Een ‘historisch moment’ volgens Tedros Adhanom Ghebreyesus, de directeur van de WHO. Roestenberg, die zelf niet direct betrokken was bij de ontwikkeling van het goedgekeurde vaccin, noemt het ‘écht een mijlpaal’ en ‘een kippenvelmoment’. De bescherming tegen ernstige malaria valt wat tegen, met een bescherming van 30 procent. Maar doordat er jaarlijks ongeveer 600 duizend Afrikaanse kinderen sterven aan malaria, kan het vaccin vele levens redden. ‘Universiteit Oxford is bezig met een vergelijkbaar product; we hopen dat dat zo snel mogelijk op de markt komt.’

‘We infecteren vrijwilligers in Nederland met echte ma­laria­parasieten’

Zelf werkt Roestenberg momenteel aan de volgende generatie malariavaccins, met verzwakte parasieten. ‘Ik hoop dat de volgende generatie vaccins betere bescherming biedt. Dat mensen in de toekomst niet meer dagelijks bang hoeven te zijn om malaria op te lopen. Dat deze parasiet hun leven niet meer in zijn greep heeft, en mensen zich vrijer kunnen bewegen.’

Gecontroleerde besmettingen

De weg naar een malariavaccin is niet altijd even makkelijk. Een van de eerste kandidaatvaccins waar Roestenberg aan werkte, bleek tijdens een fase-II-studie in Afrika geen bescherming te bieden. ‘Dat was een enorme teleurstelling, want je doet dan al jarenlang onderzoek naar zo’n vaccin.’ Roestenberg hield haar doel voor ogen, en zocht naar een manier om deze teleurstelling in de toekomst te voorkomen.

‘Toen realiseerde ik me dat we ditzelfde antwoord ook binnen drie maanden hadden kunnen krijgen. Door de mensen die ik tijdens het fase-I-onderzoek in Nederland had gevaccineerd bloot te stellen aan malaria, en zo te bewijzen dat zij niet beschermd waren.’ Daarom zette Roestenberg zich in voor de verdere ontwikkeling van een humaan model voor malariabesmettingen, om de ontwikkeling van vaccins te versnellen. ‘Het gaat om een model’, benadrukt Roestenberg. ‘We infecteren vrijwilligers in Nederland met echte malariaparasieten, maar de omstandigheden zijn anders dan voor een kind in Sub-Sahara-Afrika dat drie keer per jaar malaria krijgt. Dan heb je een andere omgeving, andere voedingsstaat en andere genen.’

Tijdens de gecontroleerde besmettingen worden de vrijwilligers, die een vaccin of placebo ontvingen, gestoken door vijf met malaria geïnfecteerde muggen. Daarna kunnen de proefpersonen naar huis, en moeten ze dagelijks terugkomen voor een PCR. Zodra de PCR bij een vrijwilliger malaria detecteert, gaat de behandeling direct van start. Een deel van de proefpersonen met malaria heeft volgens Roestenberg helemaal geen klachten. De meerderheid heeft een dag na de diagnose klachten. Ze zijn bijvoorbeeld rillerig, hebben hoofdpijn en spierpijn. ‘Het is nog nooit gebeurd dat iemand door een deelname aan het onderzoek opgenomen moest worden in het ziekenhuis.’

Verbonden

Wie laat zich vrijwillig besmetten? Het is de vraag die Roestenberg het vaakst gesteld krijgt. De vrijwilligers zijn een diverse groep mensen. Het zijn ‘opvallend vaak’ – maar niet uitsluitend – studenten, mensen met een achtergrond in de gezondheidszorg en mensen die gereisd hebben of gaan reizen naar de tropen. ‘De financiële vergoeding die proefpersonen krijgen, is mooi meegenomen. Wat hen vaak drijft, is de kans om anderen te helpen. Ze voelen zich – net als ik – verbonden met de mensen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika.’

Roestenberg vindt dat we in Nederland verantwoordelijkheid dragen voor de ruim half miljoen kinderen die jaarlijks overlijden aan malaria. ‘Je kunt zeggen: “Waarom? Dat is continent Afrika.” Ik geloof in solidariteit, je bent samen op deze wereld, en bent met elkaar verantwoordelijk. We moeten doen wat we kunnen om deze mensen te helpen.’ Ze hoopt dat sociale media het gevoel van verbondenheid vergroten, en dat de nieuwe generatie zich vaker inzet voor mensen over de wereld.

Helden

‘De vraag over wie er meedoet aan medisch onderzoek, wordt meestal gesteld vanuit het idee dat de deelnemers een beetje gek moeten zijn. Want waarom zou je je eigen gezondheid op het spel zetten? Nou ja, je neemt een overwogen risico. Dat doe je niet voor jezelf, dat doe je voor een ander.’ Daarom stond ze tijdens haar oratie getiteld Helden en antihelden van infectieziekten stil bij deze vrijwilligers die haar onderzoek mogelijk maken.

De helden van de maatschappij, zoals brandweermannen, nemen volgens Roestenberg risico’s voor een ander. ‘Een brandweerman stapt een brandend huis in – wetende dat hij een risico loopt – met het idee dat er iemand gered moet worden. Iemand die hij niet kent. Maar op een of andere manier zien we brandweermannen als helden en vinden we het vreemd als je meedoet aan wetenschappelijk onderzoek.’

De held van het ziekenhuis is volgens Roestenberg de chirurg die je leven redt. ‘De infectioloog die zegt dat je je handen moet wassen, die evengoed levens redt, is de antiheld.’ Dat geldt ook voor onderzoekers en internisten die volgens haar vaak een suf imago hebben. ‘Ik voldoe zelf niet aan de maatschappelijke definitie van een held. Maar of dat terecht is? Ik vind het vrij heldhaftig om te zien wat mijn collega’s, mijn team en ik over hebben voor een ander, een onbekende patiënt of mensen op andere continenten. Al blijven de vrijwilligers die meedoen aan mijn studies natuurlijk grotere helden.’

‘In plaats van te concurreren, delen we zoveel mogelijk informatie met elkaar’

Verwaarloosde ziektes

Roestenberg doet – naast malaria – ook onderzoek naar neglected tropical diseases (NTD’s). Dit zijn ziektes waar jaarlijks honderden miljoenen mensen aan lijden – met name in Afrika, Zuid-Amerika en Azië, maar waar de meerderheid van de Nederlandse bevolking nog nooit van heeft gehoord, zoals schistosomiasis en mijnworm. ‘Dit zijn ziektes waar enorme kansen liggen. Omdat er relatief weinig onderzoek naar is gedaan.’

Het onderzoek naar NTD’s gebeurt volgens Roestenberg volledig in de publieke sector, wat betekent dat er beperkte financiële middelen beschikbaar zijn. Dit maakt de sfeer tussen de paar onderzoeksgroepen die hier wél onderzoek naar doen speciaal. ‘In plaats van te concurreren, delen we zoveel mogelijk informatie met elkaar. We stemmen alles af, om te voorkomen dat we hetzelfde onderzoek uitvoeren.’

Bij deze ziektes hebben gecontroleerde besmettingen, net als bij malaria, meerwaarde. Het voorkomt dat onderzoekers tijd en geld besteden aan grootschalige fase-II-studies van vaccins die geen bescherming bieden. De besmettingen met schistosoma­parasieten en mijnwormen vinden plaats in het centrum voor Controlled Human Infections bij het LUMC. ‘Dat is de enige plek in Europa waar gecontroleerde infecties met deze parasieten worden gedaan’, vertelt Roestenberg als klinisch hoofd van het centrum enthousiast. ‘Voor schistosomiasis zijn we zelfs de enige plek ter wereld.’

Roestenberg zou graag zien dat farmaceutische bedrijven niet langer wegkijken van deze verwaarloosde ziektes. ‘Met de huidige financiering moeten we vroeg in het ontwikkelproces keuzes maken, voordat je precies weet wat de potentie van een vaccin is. Dat moet anders. Het is tijd dat sociale en maatschappelijke belangen de overhand krijgen bij beslissingen voor de ontwikkeling van nieuwe vaccins en geneesmiddelen tegen infectieziekten, en niet de winst die er te halen valt. We zouden gezamenlijk zoveel gezondheidswinst kunnen realiseren met vaccinontwikkeling.’

Covid-19

Toen in maart 2021 SARS-CoV-2 uitbrak in Nederland kwam haar onderzoek naar malaria en NTD’s stil te liggen. ‘Het was een rare tijd’, blikt Roestenberg terug. ‘Alles lag stil, en tegelijkertijd moest er van alles geregeld worden.’ Binnen het team infectiologen van het LUMC verdeelden ze taken. Terwijl collega’s zich bezighielden met de acute zorg, advisering van ic’s en infectieziektepreventie, ging Roestenberg kijken welk onderzoek ze het best konden doen. ‘We hebben toen deelgenomen aan het onderzoek van Gilead naar het gebruik van het antivirale middel remdesivir bij covid­patiënten.’

Tegelijkertijd zette ze samen met een collega een platform op voor onderzoek naar covid-19. ‘We hebben onderzoekers van verschillende disciplines aan elkaar gekoppeld, en ervoor gezorgd dat er één informed consent nodig was van de patiënt om monsters binnen verschillende studies te onderzoeken.’

Janssen-vaccin

Daarna was het tijd voor de vaccins. Samen met Ingrid de Visser van het Centre for Human Drug Research (CHDR) in Leiden nam Roestenberg deel aan het onderzoek naar het Janssen-vaccin. ‘Ingrid had al een protocol klaarliggen om gezonde vrijwilligers te includeren voor vaccinstudies, omdat we wisten dat die eraan kwamen.’ Daardoor hadden ze de vrijwilligers al klaarstaan voordat het testen van het vaccin van start kon. ‘We waren de eerste site die ging vaccineren. In de rij stonden ze.’

De implementatie van de vaccins en de overheidscampagne Dansen met Janssen gingen geheel aan de onderzoekers voorbij. ‘Alles liep via de GGD. We kregen geen eigen vaccins om mensen te vaccineren. Uiteindelijk hebben we wel patiënten met een allergie gevaccineerd, die niet bij de GGD terechtkonden.’

Het is binnen het centrum voor Controlled Human Infections een punt van discussie geweest of ze vrijwilligers zouden besmetten met covid-19. Zijn de vaccins effectief? Kunnen gevaccineerde personen het virus overdragen? Hoe verschilt dit van mensen die niet gevaccineerd zijn? Allemaal vragen waar gecontroleerde besmettingen aan kunnen bijdragen. Toch besloten Roestenberg en collega’s dat de risico’s in dit geval niet opwegen tegen de informatie die deze onderzoeken zouden opleveren. ‘Het gebrek aan een effectieve behandeling heeft de doorslag gegeven. Dit maakt het risicovol om mensen te besmetten met covid-19, omdat het kan leiden tot ernstige of langdurige covid.’ 

Maurits Giesen
Maurits Giesen

Meta Roestenberg

Meta Roestenberg (1981) studeerde geneeskunde in Maastricht. Ze promoveerde cum laude aan de afdeling Medische Micro­biologie van het Radboudumc. Daarnaast werd ze opgeleid tot internist-infectioloog. Bij het LUMC startte ze haar eigen onderzoeksgroep met behulp van een Veni-beurs en een Gisela Thier-fellowship. Ze ontving de afgelopen jaren de Boehringer Ingelheim Parasitology Award, de Bailey K. Ashford-medaille en de Heineken Young Investigator Award. In 2021 werd ze benoemd tot hoogleraar humane modellen voor vaccinontwikkeling bij het LUMC.

In haar vrije tijd brengt Roestenberg tijd door met haar gezin. ‘Ik heb twee jongens van 11 en 9 jaar. Ze zijn maatschappelijk betrokken, dat vind ik leuk om te zien. Ze maken zich bijvoorbeeld zorgen over de oorlog in Oekraïne. En vragen zich af waarom vluchtelingen uit Oekraïne anders behandeld worden dan vluchtelingen uit Syrië of Afghanistan. Dat maakt mij trots.’

Daarnaast is Roestenberg tweemaal per week te vinden op het volleybalveld. Dan heeft ze naast de bal geen enkele verantwoordelijkheid. Volleyballen kan ze naar eigen zeggen niet zo goed. ‘Mijn ambities overstijgen mijn technische vermogen – met vele maten. Dat is voor mijn teamgenoten herkenbaar, daar hebben we veel plezier mee.’

Lees ook:

malaria LUMC radboudumc covid-19
  • Laura ter Steege

    Laura ter Steege is voormalig journalist bij Medisch Contact. Haar focus lag met name op de wetenschap.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.