Laatste nieuws
medische keuzes

Hoe meer opties, des te groter de spijt

Een nefroloog en een hoogleraar psychologie in gesprek over spijt in de spreekkamer

3 reacties
Merlin Daleman; Ed van Rijswijk
Merlin Daleman; Ed van Rijswijk

Met de opkomst van samen beslissen komt de verantwoordelijkheid voor de behandeling ook deels bij de patiënt te liggen. Kan de dokter voorkomen dat de patiënt spijt krijgt van zijn medische beslissingen?

Nefroloog Maarten Rookmaaker bespreekt voort­durend keuzes met patiënten die in situaties van onzekerheid verkeren, bijvoorbeeld als ze eindstadium nier­falen hebben. Deze patiënten kunnen uit verschillende behandelstrategieën kiezen, zoals drie keer per week hemodialyse in het ziekenhuis of buikdialyse in de thuissituatie.

De verschillende voordelen – ‘vrijheid’ bij buikspoeling thuis versus ‘veiligheid’ bij hemodialyse in het ziekenhuis – en nadelen zoals dialysekater bij hemodialyse versus het risico op buikvliesontsteking bij buikdialyse moeten tegen elkaar worden afgewogen. Rookmaaker ziet regelmatig dat patiënten moeite hebben met de keuze in deze onzekere situatie en vraagt zich af of zij in deze spannende fase de impact van de verschillende voor- en nadelen wel goed kunnen overzien. Zo raakte Rookmaaker geïnteresseerd in de vraag hoe deze patiënten terugkijken op hun beslissing en hoe ze de argumenten voor hun keuze achteraf wegen. Rookmaaker dook in de literatuur over het thema spijt – onder meer van Marcel Zeelenberg, hoogleraar psychologie en marketing – en raakte zo begeesterd dat hij Zeelenberg uitnodigde voor een lezing op het Renal Highlights-symposium op 22 september in Utrecht. Op een ochtend half juni blikken ze via een Teams-videogesprek vooruit.

Maarten, waarom heb je Marcel uitgenodigd voor het Renal Highlights-symposium?

Maarten: ‘Van patiënten verwachten we dat zij samen met de dokter een goedgeïnformeerde keuze maken uit alle beschikbare behandel­opties. De laatste jaren is er veel aandacht geweest voor het belang van “shared decision making”. Maar leiden deze keuzes tot de gewenste uitkomst en hoe kijken patiënten terug op hun keuze? Daar waar wordt gekozen is er ook altijd een kans op beslissingsspijt, in de wetenschappelijke literatuur ook wel decisional regret genoemd. Dat is de sterk negatieve emotie die gevoeld wordt als iemand zich realiseert dat de huidige situatie beter zou zijn als hij of zij andere keuzes zou hebben gemaakt. Decisional regret is een heel functionele emotie die toekomstige keuzes beïnvloedt en zo mogelijk aanzet tot het corrigeren van suboptimale keuzes. Bij veel medische keuzes is vooraf niet altijd duidelijk welke optie leidt tot de meest gewenste uitkomst. Het is daarom te overwegen om tijdens het beslisproces ook rekening te houden met gevoelens van spijt in de toekomst. Hoewel er vanuit de psychologie en marketing best wat bekend is over factoren die spijt beïnvloeden, wordt hier nog maar weinig mee gedaan in de medische praktijk.’

Marcel: ‘Vroeger toen de arts nog besliste, kwam het niet bij de patiënt op om de arts daarop aan te spreken. Maar naarmate de keuzes explicieter worden en patiënten daarover beter worden geïnformeerd, is de verantwoordelijkheid van de arts toegenomen.’

Marcel, wat heb jij als hoogleraar economische psychologie de nefrologen te bieden?

Marcel: ‘Ik ben nu dertig jaar bezig met spijt. In het algemeen doe ik onderzoek naar hoe mensen keuzes maken, wat voor emoties daarbij een rol spelen en hoe die emoties van invloed zijn op onze keuzes. Mensen houden enorm van keuzes, maar niet van kiezen. Ze doen vaak veel moeite om alle opties open te houden, maar kiezen vinden mensen niet fijn. Ik herinner me een onderzoek waarin ze mensen vroegen of ze zelf hun behandelplan zouden willen kiezen als ze kanker krijgen, dan zegt 65 procent ja. Maar als je dat aan kankerpatiënten vraagt, is dat 12 procent. Omdat iedereen zich kan inleven dat het fijn is om veel keuzes te hebben, is het aanlokkelijk om die patiënt die te geven. Het gevolg is dat ze keuzes krijgen voorgelegd die ze misschien niet waarderen op het moment dat ze hem moeten maken. Dan willen ze misschien meer sturing van een arts.’

hoogleraar psychologie en marketing Marcel Zeelenberg: ‘Je wilt dat mensen zich niet te veel laten leiden door de angst voor spijt’

Hoe zou je behandelopties moeten aanbieden in de spreekkamer?

Marcel: ‘Het gaat er niet om dat mensen nooit spijt krijgen. Dat kun je niet voorkomen. Maar je wil dat ze een goede keuze maken en zich niet te veel laten leiden door de angst voor spijt. Spijt is een emotie en voor emoties geldt dat we voorspellingsfouten maken. We denken vooraf dat de emoties intenser zijn en langer duren dan we ze uiteindelijk blijken te ervaren. In het echt passen we ons dus sneller aan dan we tevoren dachten. Soms maken we ons te druk over een emotie. Dat is ook weer niet zo erg, want als je zou weten dat je je vrij snel aanpast aan een nieuwe situatie, dan maak je je misschien weer te weinig druk over dingen.’

Maarten: ‘Dus als een arts een patiënt voorlicht over een complicatie, dan is het maar de vraag of de patiënt een juiste inschatting kan maken van de intensiteit van de spijt die hij krijgt als die complicatie optreedt en dit vervolgens op de juiste manier kan wegen in de beslissing.’

Is het erger als iets je overkomt als je het zelf hebt gekozen dan wanneer een arts de keuze maakte?

Maarten: ‘Het is bekend dat de intensiteit van spijt groter is bij een grotere gevoelde verantwoordelijkheid voor de genomen beslissing en bij een groter aantal opties. Dit suggereert dat de intensiteit van spijt minder groot is als de arts een deel van de verantwoordelijkheid voor de beslissing op zich neemt en het aantal opties beperkt blijft. Vanuit de marketing is daar goed over nagedacht – zo beperken moderne bedrijven als Tesla en Apple bewust het aantal modellen.’

Marcel: ‘En naarmate je je keuze beter aan jezelf kunt uitleggen, heb je minder spijt.’

Om wat voor soort onderzoek vraagt dit?

Maarten: ‘Hoewel er veel onderzoek naar shared decision making wordt gedaan in de medische praktijk, is het onderdeel spijt helaas onderbelicht gebleven. Het zou interessant zijn om te onderzoeken hoe een patiënt naar het beslisproces kijkt en hoe hij zich voelt bij de uitkomsten. Complicerende factor hierbij is wel dat hoe meer invloed iemand op de beslissing heeft, hoe minder iemand bereid is zijn frustratie over een ongunstige uitkomst met anderen te delen. Wanneer we dus willen onderzoeken of patiënten tevreden zijn over hun “shared decision” zullen ze minder snel zeggen dat het een slechte beslissing was, omdat ze deze deels zelf hebben genomen.’

nefroloog Maarten Rookmaaker: ‘We hebben meer spijt van kansen die we hebben laten liggen, dan van dingen die we hebben geprobeerd’

Ligt paternalisme niet op de loer? Artsen hebben andere ethische verplichtingen dan marketeers.

Maarten: ‘Het is absoluut niet mijn bedoeling om zonder overleg keuzes voor patiënten te maken, maar ik wil ook niet weglopen voor mijn verantwoordelijkheid als dokter. Met wat bekend is over spijt, is het te overwegen het aantal opties waaruit moet worden gekozen, te beperken en de gevoelde eigen verantwoordelijkheid van een patiënt te reduceren.’

Wat betekent dit concreet voor de spreekkamer?

Maarten: ‘Soms lijken de regels van shared decision making in conflict met wat wij weten uit de psychologie en marketing. Moeten we echt alle opties aanbieden? Zadel je de patiënt dan niet op met meer spijt? Gaat het er nu om dat de patiënt heel tevreden is met zijn keuze of dat de patiënt van alle behandelingen de voor- en nadelen kent, maar misschien daardoor minder gelukkig is met zijn besluit? Vanuit de psycho­logie en de marketing zijn er handvatten hoe je mensen gelukkig maakt met hun keuze en hoe belangrijk het tevreden terugkijken op een beslissing voor mensen is. Het lijkt de moeite waard om dit verder te onderzoeken, want uit studies blijkt ook, dat we meer spijt hebben van kansen die we hebben laten liggen, dan van dingen die we hebben geprobeerd.’ 

Kijk ook

Lees ook

Wetenschap
  • Eva Nyst

    Eva Nyst werd geboren in Australië en groeide op in Middelburg. Ze studeerde filosofie en theologie aan de Universiteit van Amsterdam en werkte twee jaar als journalist bij De Volkskrant. Van 2001 tot 2022 was ze in dienst bij Medisch Contact. Sindsdien is zij werkzaam bij de KNMG als beleidsadviseur.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • M. van Burik

    Psychiater

    Ooit las ik een visie op moeilijke keuzes. Namelijk dat het niet gaat om de beste optie, als dat evident zou zijn, is er geen moeilijke keuze. Maar dat het gaat om wie ben en of wil ik zijn. Hierbij geeft het begin van het artikel een heldere afwegin...g, belang van vrijheid versus veiligheid. Mijn ervaring is dat op een dergelijk spectrum mensen vaak wel weten wat bij ze past.

  • W.J. Duits

    Bedrijfsarts, Wenen

    Het is een interessante gedachte, spijt krijgen van een beslissing. Als we als arts de beslissing maken voor de patiënt is er sprake van verwijtbare beslissing. De patiënt kan terecht klagen over het feit dat niet alle opties zijn besproken, in feite... kan de patiënt zich beroepen op het slachtoffer zijn van de beslissing van de arts. Eigenlijk is dat iets wat in deze tijd niet meer kan, we worden geacht onze eigen beslissingen te nemen als Nederlanders. Dus zitten we nu gewoon vast aan deze “shared decision making”. Het betekent wel dat de opties voor de patiënt wel op het taalniveau van de patiënt moet worden uitgelegd. De buikspoeling is een mooi voorbeeld, natuurlijk heeft het bijwerkingen, maar hemodialyse is ook niet alles. Maar het vraagt ook of de patiënt de handelingen wel goed kan uitvoeren. Want buikspoeling vergt heel hygiënisch te werk gaan. Het besluit nemen heeft overeenkomsten met marketing, maar marketing gaat over verleiden om tot een bepaalde keuze te komen. Het gaat hier over voorlichting geven om tot een juiste keuze te komen, om te komen tot een beslissing die past bij de patiënt. Bij voorlichting hoort ook de eventuele bijwerkingen of consequenties te bespreken. Het is ook te adviseren om duidelijk te maken dat een keuze gewoon consequenties heeft en dat spijt een zinloze emotie is, omdat het niet bijdraait tot een oplossing en er in meegaan eigenlijk betekent dat je de patiënt bevestigt in de slachtofferrol. Men is nooit slachtoffer van een beslissing, men kan hooguit zoeken naar een nieuwe oplossing. Onderzoeken of spijt speelt zou ik ten zeerste afraden. Beter onderzoek doen naar een passende voorlichting.

  • I.F. van Lingen

    Huisarts, Nijverdal

    Ik praktiseer al 21 jaar shared decision making. En ik presenteer evidence based medicin. Meestal is de keuze beperkt, de loodgieter hoeft mij ook niet alle mogelijkheden te vertellen maar kiest, met zijn vakkennis, de mogelijkheden die het best bij ...mijn situatie passen. Als een patiënt iets exotisch naar voren brengt, zie ik het als mijn (moeilijke) taak om numbers needed to treat in Jip en Janneke taal uit te leggen of ter overweging te geven de tijd die een misselijkmakende experimentele therapie kost versus de gemiddelde lange termijn winst. De keuze is daarna aan de patiënt. De spijt die later mogelijk komt is ook van de patiënt en daar hoort hij ook. Spijt hoort bij het leven en is in mijn ogen niet de verantwoordelijkheid van de arts.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.