Het R-getal van de ‘TikTok-tic’
Tics delen met TikTok-filmpjes: echt of nep?
Plaats een reactie
‘TikTok-tics’ verspreiden zich met de snelheid van het coronavirus. In deze korte video’s op het socialmediaplatform TikTok zijn jongeren met tics zichtbaar. Ze zijn ontzettend populair. Maar is dit het openhartig delen of het belachelijk maken van tics?
De filmpjes die jongeren delen, met bijvoorbeeld fluitende geluiden of schokkerige bewegingen, zijn vooral erg populair sinds het begin van de coronapandemie. De pandemie speelt vermoedelijk dan ook een rol in de toename van het aantal ‘TikTok-tics’, maar ook kenmerken van generatie Z – ook wel zoomers of digital natives genoemd – lijken een aandeel te hebben.
Generatie Z is geboren tussen 1995 en 2010, heeft een account op Snapchat, en is opgegroeid met Instastories voor het slapen gaan.
Buitenlandse artsen trekken al enige tijd aan de bel. Zij zien in plaats van één jongere per maand sinds het begin van de coronapandemie ongeveer tien jongeren per maand met tics in hun (poli)klinieken. Het aantal volgers per TikTok-filmpje loopt uiteen van duizenden in Nederland, tot miljoenen in het Verenigd Koninkrijk. Hoe moeten we de filmpjes zien, en moeten we de duizenden volgers van de TikTok-tics toejuichen?
Gillesdelatourettesyndroom
Amerikaanse onderzoekers beschrijven de expansieve groei in het aantal TikTok-tics tijdens de coronapandemie in hun artikel ‘TikTok Tics: A Pandemic Within a Pandemic’, van juli 2021.1 Ze analyseerden en vergeleken de meest populaire TikTok-tics met ticstoornissen die zij als typisch zien bij patiënten. Hun conclusie luidt dat TikTok-tics veelal verschillen van tics zoals we die zien bij patiënten met tourettesyndroom. Coprolalie bijvoorbeeld, het dwangmatig vieze woorden of vloekwoorden zeggen, komt voor bij een kleine minderheid van de mensen met tourette. In de TikTok-filmpjes echter, is het percentage jongeren met dit verschijnsel oververtegenwoordigd. Ook andere complexe, niet-typische tics, als het gooien met spullen, worden relatief vaker gezien in de TikTok-filmpjes.
Koketteren
Kinder- en jeugdpsychiater Chaim Huijser ziet deze verschillen ook terug in de Nederlandse TikTok-filmpjes. Zo legt hij in een podcastaflevering van het NPO Radio 1-collectief Alicante uit dat de adolescenten in de filmpjes een stuk ouder zijn dan de leeftijd waarop tics veelal voor het eerst ontdekt worden, namelijk in de kindertijd.2 Bovendien verdwijnen de meeste tics bij kinderen binnen een jaar.
De heterogene groep jongeren die op de TikTok-filmpjes te zien is, lijkt grofweg uiteen te vallen in twee groepen. Enerzijds jongeren die er een sport van lijken te maken om te koketteren met een psychische aandoening (#tourette), ook wel illness appropriation genoemd. Anderzijds jongeren met een ticstoornis, of een kwetsbaarheid daarvoor, bij wie een toename van hun tics zichtbaar is. De TikTok-filmpjes van de laatste categorie kunnen op basis van diagnostische criteria ook weer onderverdeeld worden. Een deel van de makers lijkt te voldoen aan de geldende DSM-5-criteria – in de DSM-5 wordt de stoornis aangeduid als stoornis van Gilles de la Tourette. In andere filmpjes zien we met name motorische of vocale tics, die volgens de DSM-5 te classificeren zijn als ‘persisterende motorische of vocale ticstoornissen’.
Terughoudendheid in ‘TikTok-diagnostiek’ is dan ook op zijn plaats
Op basis van een TikTok-filmpje een onderscheid maken tussen het tourettesyndroom, een ticstoornis, óf het koketteren ermee, is echter geen gedegen diagnostiek. Terughoudendheid in ‘TikTok-diagnostiek’ is dan ook op zijn plaats.
Diverse stoornissen
Er zijn ook filmpjes met hashtags als #adhd en #anxiety. Tics hangen inderdaad vaak samen met, of gaan gepaard met, diverse psychiatrische stoornissen. Denk hierbij aan ADHD, een obsessief-compulsieve stoornis, angst- en depressieve stoornissen, disruptieve gedragsstoornissen (woede-
uitbarstingen en gedragsproblemen), een autismespectrumstoornis, maar ook aan slaapstoornissen en specifieke leerstoornissen. Of dat bij de filmmakers speelt, blijft de vraag: deze stoornissen zijn niet vast te stellen in filmpjes van dertig seconden tot een paar minuten.
Vervolgens dient de kanttekening gemaakt te worden dat de classificatie van het gillesdelatourettesyndroom veelal gebaseerd is op onderzoek bij jongens. Uit recent onderzoek blijkt echter dat deze stoornis zich bij meisjes anders kan manifesteren: vaak met een latere start, met meer complexe tics gepaard gaand en vaker met comorbide angst- en depressieve klachten dan met ADHD.3 Dit is te vergelijken met de autismespectrumstoornis, die zich bij meisjes ook anders kan uiten dan bij jongens. Op de TikTok-filmpjes zijn inderdaad meer meisjes, in de leeftijdscategorie tussen de 13 en 15 jaar, zichtbaar. Mogelijk is dit ook nog een verklaring voor de minder ‘typische’ presentatie van de tics in de filmpjes; wellicht kijken we hier naar een andere categorie ‘patiënten’.
Het zien van tics kan bij anderen leiden tot het uitlokken van tics
Etiologie
Qua etiologie kennen tics een erfelijke component, maar kunnen ook omstandigheden rond de zwangerschap en geboorte een rol spelen, evenals immunologische factoren en psychosociale stress. Tics kunnen uitgelokt of versterkt worden door stress, vermoeidheid of opwinding. Er daar komt het C-woord dan toch weer om de hoek: corona veroorzaakt stress en kan op die manier tics versterken of uitlokken. Verder kan het zien van tics bij anderen leiden tot het uitlokken van tics. Dit is goed voorstelbaar: als er iemand voor u zit die continu met zijn arm zwaait, neigt u zelf ook eerder tot bewegingsonrust. Dus als jongeren en masse naar deze filmpjes kijken, kan dat kopieergedrag uitlokken. Zeker bij degenen die al gevoelig zijn voor het ontwikkelen van tics.
De gevolgen van tics zijn al even divers als de etiologische factoren. Deze zijn niet alleen gekoppeld aan de ernst van de tics, maar ook aan comorbiditeit, pesterijen, onzekerheid, schaamte en fysieke gevolgen (ten gevolge van de tics, of ten gevolge van zelfdestructief gedrag).
Positieve invloed
Openheid en destigmatisering van psychiatrische aandoeningen moedig ik, onder meer gezien de gevolgen die tics kunnen hebben, van harte aan. Ik betwijfel echter of de TikTok-tics tot een genuanceerde, positieve kijk en zelfverzekerdheid over een psychiatrische diagnose leiden. Alleen al vanwege de oververtegenwoordiging van het fenomeen coprolalie in de filmpjes vraag ik me af of het hier om echte openheid over psychiatrische aandoeningen gaat, of dat er toch de spot mee gedreven wordt.
Nu.nl meldt begin maart 2022 dat openbaar aanklagers uit acht Amerikaanse staten een onderzoek begonnen zijn naar welke mogelijke schadelijke gevolgen TikTok op kinderen heeft. Het onderzoek moet uitwijzen of functies van TikTok zodanig zijn ontworpen dat ze geestelijke problemen als angsten of depressie versterken.
Positieve invloed via social media kán wel bewerkstelligd worden. Bij anorexia nervosa bijvoorbeeld, verdringen helpende initiatieven als Proud2Bme steeds meer de negatieve invloed van ‘pro-ana’
(pro-anorexia)-sites. Op het vlak van tics bestaat er al een actieve patiëntenvereniging, Stichting Gilles de la Tourette. In hun ‘Tourette Magazine’ schreven zij nog niet zo lang geleden een artikel over het onderwerp. Hierin tipt expert op het gebied van tics dr. Tara Murphy om te proberen stress te verminderen via de ‘Guided Relaxation for Tics’.4 Wellicht kan de vereniging digitaal nog meer winst boeken, bijvoorbeeld door via Instastories informatie en tips rondom het fenomeen TikTok-tics te verspreiden.
En tot slot, voor wie helemaal klaar is met de digitale media: er bestaan gelukkig ook boeken over dit thema. De Gilles de la Tourette-survivalgids is bijvoorbeeld een aanrader, of het Handboek Gilles de la Tourette.
auteur
Louise Smallenburg, psychiater, i.o. tot kinder- en jeugdpsychiater, Erasmus MC, Sophia Kinderziekenhuis en Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie
contact
l.smallenburg@erasmusmc.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten
1. https://movementdisorders.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/mdc3.13316
3. Garris J, Quigg M. The female Tourette patient: Sex differences in Tourette Disorder. Neurosci Biobehav Rev. 2021 Oct;129:261-268. doi: 10.1016/j.neubiorev.2021.08.001. PMID: 34364945
4. Latest news on TS - (tourettes-action.org.uk)
Lees ook- Er zijn nog geen reacties
