‘Het beste is gewoon zelf koken’

De jongste loot aan hun boom is een kookboek met ‘wetenschappelijk verantwoorde recepten’ met cholesterol als middelpunt. Hoe kun je cholesterol – met name de ‘slechte’ LDL – onder controle houden met smakelijk eten? En passant delen ze voedselweetjes en weerspreken ze hardnekkige fabels.

Hun werkverdeling is als volgt. ‘Annemieke doet research en werkt en dat is meer dan genoeg’, zegt Janine, die verder ‘eigenlijk alles doet wat daar omheen zit, inclusief de foto’s, het schrijven van de krantenstukjes en de recepten’.

Janine maakt een recept en stuurt dat naar Annemieke, die het ook proeft. Soms stuurt die iets terug. Annemieke: ‘In het begin kwam ze soms aan met een gerecht dat alleen in naam mediterraan was. “Het zal zalig zijn”, zei ik dan, “maar het kan niet”.’

Janine: ‘Dan zat er veel kaas in, ik hou nogal van kaas. Of room.’

Annemieke: ‘Met room doen we weinig, we hebben dat omgezet. We doen nu eigenlijk alles met olijfolie.’

Janine: ‘Uiteindelijk leer je ook te bakken met een olie. Van ons mag bakken en frituren ook gewoon.’

Fan geworden

Het begon er allemaal mee dat cardioloog Annemieke hartpatiënten in de spreekkamer zag die ze voedingsadviezen wilde geven. Of nee, verbetert ze zichzelf, de interesse voor gezonde voeding begon eigenlijk toen ze tien jaar terug last had van haar buik. ‘Ik dacht dat ik goed bezig was, at meer vezels. Daarom nam ik bijvoorbeeld ontbijtkoek, maar dat bleek bij nader inzien helemaal niet gezond. Dat plakje ontbijtkoek bevat toch al 11 gram suiker.’

Janine kookte altijd al. Tijdens een familievakantie in Italië ontdekten ze de zegeningen van olijfolie en de mediterrane keuken. Hun vader, die een streng vetarm dieet had, bleek ‘het goed te doen’ op olijfolie. En het eten bleek lekker, vanaf dat moment waren ze ‘fan’.

Daarna volgden de hartpatiënten in de spreekkamer van Annemieke. ‘Zij moeten na een infarct of een andere aandoening toch anders gaan eten; ik wilde ze advies geven.’

‘De recepten van Ottolenghi zijn niet zo uitgebalanceerd’

Vette vis

Het rare is, zegt Annemieke: ‘In mijn geneeskundeopleiding kreeg ik weinig tot niks over voeding, of over leefstijl te horen. Dat begint nu meer te leven, bijvoorbeeld door vereniging Arts en Leefstijl, waarbij ik me vorig jaar heb aangesloten.’ Als cardioloog ziet ze met tevredenheid dat steeds meer collega’s het belang van leefstijl en voeding onderkennen. ‘Ook het afgelopen najaarscongres stond in het teken van leefstijl en voeding.’ Toch is onder artsen en zorgverleners nog weinig kennis over hoe ze ‘gezonde voeding’ kunnen adviseren aan patiënten die er baat bij hebben, zegt ze.

Annemieke: ‘Van de authentieke mediterrane keuken – dus níet de keuken van pizza en pasta – is bekend dat die gezond is. Maar hoe pas je dat toe als arts? Meer groente, beetje noten, meer vezels. Daarmee houdt de kennis meestal op. Hoe zit het werkelijk met het effect op cholesterol en dan met name de “slechte” LDL?’ Ze dook in de wetenschappelijke studies om erachter te komen.

Het leverde haar nieuwe inzichten op. In het boek staat het zo: ‘Het gehalte LDL kun je dankzij een “mediterrane leefwijze” (inclusief regelmatig bewegen, sociale contacten, genoeg slaap en zo min mogelijk stress) gaandeweg met zo’n 40 procent verlagen.’ Uitsluitend gezonder eten geeft een verlaging van 25 à 30 procent.’ Dit moet wel langdurig worden volgehouden.

‘Dat is toch enorm?’ zegt Annemieke. ‘De afgelopen jaren zijn er meerdere studies uitgekomen naar het effect van leefstijl en voeding. Met name dat mediterrane dieet doet het goed (zie kader).’ Hun vierde kookboek is dan ook in eerste instantie bedoeld voor hartpatiënten die aanvullend op hun medicatie gezonder kunnen eten. ‘Maar het is ook zeker preventief bedoeld.’

Streng zijn

Het accent op de mediterrane keuken lees je ook elders in kookboeken, bijvoorbeeld bij Yotam Ottolenghi. Is die markt dan niet voorzien? ‘Nee, Ottolenghi heeft vaak heel lekkere recepten en veel ervan zijn goed’, vindt Annemieke, ‘maar ze zijn niet zo uitgebalanceerd’.

Janine: ‘Hij gebruikt veel suiker en room. Het is veel vetter dan bij ons.’

Annemieke: ‘Als je alles mag gebruiken, is koken hartstikke makkelijk. Maar als je moet reduceren en werkelijk poogt je cholesterolgehalte omlaag te krijgen of te houden, dan moet je streng zijn. Ons boek is voor die groep mensen die dat wil, en toch iets smakelijks op tafel wil zetten. We zeggen niet dat je géén pillen, statines, moet slikken. Maar na een infarct is het sowieso goed om dat cholesterol omlaag te brengen: hoe lager hoe beter. En mensen zonder hartklachten kunnen voorkomen dat hun cholesterol te hoog wordt; denk bijvoorbeeld aan vrouwen in de overgang. Na de menopauze gaat de cholesterol dikwijls omhoog. Anders eten, dat helpt alvast.’

‘Ik bleek 26 pakjes boter per jaar weg te branden’

Instinkers

Behalve de recepten staan er weetjes in over voeding. Janine: ‘Er zijn zoveel instinkers, waar ook goedopgeleide mensen geen weet van hebben. Bijna overal zit te veel zout in. Dat meest donkere brood? Dat zit bomvol suiker. En suiker in ahornsiroop, honing of dadels? Dat is net zo goed slecht.’

Annemieke: ‘Het is allemaal suiker, en wij willen naar minder suiker toe. Of het nou vruchtensuikers zijn, zoals in sap, of witte suiker. Qua suikergehalte doet het er niet toe. Een teleurstellende boodschap, maar ja.’

Janine: ‘Nu doen we gewoon suiker in de recepten – maar niet te veel.’

En zo zijn er meer nieuwe inzichten. Janine: ‘Tien jaar geleden kocht ik nog weleens een pizzabodem om hem zelf te beleggen. Dan was ik redelijk goed bezig, dacht ik. Onzin, weet ik nu. Kant-en-klare halffabricaten bevatten veel bewerkte spullen, met relatief veel transvetten.

Annemieke: ‘Die transvetten, dat is een lastige. Het is een fraai product voor de fabrikant om iets lang houdbaar te maken. Maar het is gewoon superslecht. Eenmalig een pizzabodem verorberen is geen ramp, maar eet je veel van dat soort producten, dan is dat niet gezond.’

Janine: ‘Kook zelf, dan weet je wat erin gaat. Juist met kleine dingen kun je zoveel verschil maken. Ik bakte altijd aardappels in boter. Toen ik ging uit­rekenen hoeveel pakjes boter je dan per jaar wegbrandt, bleek ik op 26 pakjes te zitten. Als je dat vervangt door olijfolie, dan heb je al verschil gemaakt.’

Zelf hebben ze in de loop der tijd bijgeleerd, mede dankzij de soms kritische reacties van Trouw-lezers (‘Hoezo boontjes in januari?’ en ‘Is gekweekte vis wel net zo gezond als wilde vis?’) Ook zijn ze ‘anders gaan nadenken over vlees’, stelt Annemieke vast. ‘We moeten echt minder vlees eten, en ook erop letten waar dat beestje heeft gestaan. Lekker in een wei? Heeft hij genoten van het leven? Bepaalde vleessoorten die meer dooraderd zijn, zijn gezonder dan andere, vooral als de dieren met gras zijn gevoerd en voldoende beweging hebben gehad. Black Angus, Herefordshire hebben dat – en dat zeggen we niet alleen omdat onze broer die koeien fokt.’ 

Cholesterol: In 5 stappen en 50 gerechten naar een gezonde cholesterolbalans, Annemieke Jansen & Janine Jansen, uitgeverij Fontaine, 160 blz., 22,99.

bestellen