Heranalyse studie naar antidepressiva: waar het mis ging
2 reactiesHet antidepressivum paroxetine blijkt noch veilig noch effectief bij de behandeling van adolescenten die lijden aan een depressie. Dit blijkt uit een heranalyse van de originele documenten van de beruchte ‘Study 329’.
Joanna Le Noury e.a., een onafhankelijk groep onderzoekers, analyseerden de oorspronkelijke onderzoeksgegevens opnieuw. De resultaten, die gepubliceerd zijn in The British Medical Journal, staan haaks op de resultaten van de originele studie, gepubliceerd in 2001. Dit onderzoek van Martin Keller e.a. claimde dat paroxetine effectief was bij jongeren, zonder veel bijwerkingen.
Dit lijkt oud nieuws, maar is volgens Anton Loonen, hoogleraar farmacotherapie bij psychiatrische patiënten aan de Rijksuniversiteit Groningen, wel van belang. Niet vanwege de uitkomst, want daar handelen de artsen in Nederland al naar, maar vanwege de opzet van Le Noury’s onderzoek. In de studie is gekeken naar de documenten van de originele studie, maar nu is de conclusie volledig anders. Er kan daardoor heel helder worden gemaakt waar het de vorige keer mis is gegaan, wat belangrijk is voor de wetenschap.
Het aantal bijwerkingen dat in de originele publicatie werd gerapporteerd, was veel lager dan het aantal bijwerkingen dat deze onderzoekers vaststelden. De onderzoekers van Study 329 namen bijwerkingen alleen mee als meer dan 5 procent van alle patiënten deze bijwerking rapporteerde. Zo werden er veel bijwerkingen buiten beschouwing gelaten. Angst, nervositeit, hyperkinesie en emotionele labiliteit kwam bij meer dan 10 procent van de patiënten voor. Maar in plaats van ze allemaal onder de bijwerking ‘agitatie’ te plaatsen, maakten de onderzoekers er allemaal losse groepen van en kwam geen van deze bijwerkingen boven de 5-procentgrens uit. In de heranalyse namen de onderzoekers alle bijwerkingen mee. Door een andere manier van categoriseren, kunnen onderzoekers een medicijn dus veiliger later lijken dan het eigenlijk is.
Schokkend? Loonen zegt dat je er bij elk klinisch onderzoek van uit moet gaan dat er sprake is van commerciële belangen. Er worden bijna nooit conclusies getrokken op basis van alle gegevens, maar de gegevens die een positieve uitkomst geven worden uitgekozen. Study 329, die gefinancierd werd door de producent van paroxetine, is hier alleen maar een voorbeeld van.
SSRI’s worden in Nederland nog wel voorgeschreven aan jongeren, maar volgens Loonen niet op basis van Study 329. ‘Artsen zijn zich er over het algemeen goed van bewust dat jongeren niet hetzelfde op antidepressiva reageren als volwassenen. Toch kan het gebruik geïndiceerd zijn. Er moeten goede argumenten voor zijn en je moet de patiënten goed volgen, maar dat is eigenlijk voor volwassenen ook zo.’ Loonen denkt dus niet dat deze publicatie gevolgen heeft voor de praktijk. In het Farmacotherapeutisch Kompas staat al het advies om paroxetine niet voor te schrijven aan jongeren onder de 18, vanwege meer kans op suïcidaal gedrag en vijandigheid, terwijl de werkzaamheid niet voldoende is aangetoond. Hij hoopt wel dat artsen zich realiseren dat behandelingsrichtlijnen worden opgesteld op basis van dit soort onderzoeken. Hij roept op om altijd kritisch te blijven en ook te vertrouwen op eigen inzicht, wat veel minder verstoord wordt door commerciële belangen.
Peter Doshi, een redacteur van The BMJ, beschrijft in een begeleidend artikel alle kanttekeningen die geplaatst zijn bij Study 329: de financiële belangen van de eerste auteur, de schrijver van het artikel die voor het farmaceutisch bedrijf werkte, de beroepsorganisatie van de Amerikaanse kinderpsychiaters die per jaar 500 duizend tot 1 miljoen dollar ontvangt van de farmaceutische industrie. Doshi benaderde degenen die betrokken waren bij het publiceren van het artikel en vroeg waarom het nooit is gecorrigeerd of teruggetrokken, maar de auteurs, de universiteit en de beroepsorganisatie wilden geen commentaar geven. Doshi stelt dat de wetenschap zichzelf vaak corrigeert, maar dat in het geval van Study 329 het systeem ernstig heeft gefaald.
Ella Walstock
Restoring Study 329: efficacy and harms of paroxetine and imipramine in treatment of major depression in adolescence (The BMJ, doi: 10.1136/bmj.h4320)
Lees ook
- Zwanger met SSRI’s: weinig geboortedefecten (9 juli 2015)
- Effect SSRI’s bij angststoornis overschat (25 maart 2015)
- Antidepressiva SSRI's en SNRI's niet voor jongeren (15 december 2004)
M.D. Oosterhoff
psychiater, THESINGE Nederland
Anton Loonen hoopt dat artsen zich realiseren dat behandelingsrichtlijnen worden opgesteld op basis van dit soort onderzoeken. Hij roept op om altijd kritisch te blijven en ook te vertrouwen op eigen inzicht.
Op zich ben ik het daarmee helemaal eens,... maar Loonen denkt wel erg makkelijk over wat er nodig is om tegen de stroom in te roeien van de behandelrichtlijn , van wat als wetenschappelijk bewezen wordt gepresenteerd etc. Ik ben er erg voor kritisch te blijven, maar het is voor een gewone clinicus niet altijd eenvoudig te bepalen waarin je nog kunt geloven.
H. van der Linde
huisarts, BURGH HAAMSTEDE Nederland
Journalistieke ophef afgelopen week in o.a. NRC, Volkskrant en Trouw over Seroxat. De Correspondent stelt vandaag terecht dat het nieuws echter niet is dat Seroxat niet werkt en leidt tot zelfmoord bij jongeren. Het nieuws is dat twintig jaar strijd... nodig was om onderzoeksgegevens in handen te krijgen die bewijzen dat sprake was van misdadige manipulatie en bedrog door het farmaceutisch bedrijf GSK.
Dat nieuws kan niet los worden gezien van de ernstige belangenverstrengelingen die bestaan binnen de gremia die toezicht houden, zoals FDA, EMA en CBG. Deze toezichthouders zijn verantwoordelijk voor het niet vrijgeven van onderzoeksgegevens. Levensgevaarlijke geneesmiddelen als Vioxx en Avandia werden daardoor pas met jaren vertraging van de markt gehaald en met Seroxat is dat om die reden nog steeds niet gebeurd.
De New York Times berichtte eergisteren dat Obama voornemens is om een extreem belangenverstrengelde cardioloog Robert Califf tot hoogste baas van de FDA te benomen. Enkele citaten uit het artikel:
“ultimate industry insider”, “a renowned clinical researcher who has deep respect for the system in which he works, and no one who knows him thinks he wants to weaken the regulatory agency he has been chosen to lead”, “deeper ties to the pharmaceutical industry than any F.D.A. commissioner in recent memory”, “ran a multimillion-dollar clinical research center at Duke University that received more than 60 percent of its funding from industry”. “ has written scientific papers with pharmaceutical company researchers, and declared financial support from more than 20 companies”.
The New York Times laat Califf’s goede en geschikte eigenschappen voor de functie niet onvermeld maar dat deze man de conflicterende belangen binnen de FDA zal saneren, is niet goed denkbaar.