Helderheid nodig over rol arts bij zelfgekozen levenseinde

Interessante discussie, 19 mei van KNMG-district Amsterdam

Het zelfgekozen levenseinde staat volop in de belangstelling. Reden voor de KNMG een conceptstandpunt te formuleren waarin de stem van de leden doorklinkt. Want artsen worstelen met de grenzen van hun handelen, hun ethiek en dreigende overtreding van de wet. In districtsdebatten blijkt echter dat de arts meer handvatten en hulpmiddelen heeft dan hij soms beseft.

Wat te doen als een patiënt om hulp bij zelfdoding vraagt omdat het leven voltooid is? Wat als een patiënt boos is, omdat de SCEN-arts een negatief advies heeft gegeven? Hoe te handelen als een patiënt toevertrouwt dat hij medicatie opspaart om zichzelf te doden? Wat is nodig bij een patiënt die heeft besloten tot bewuste versterving, maar na enige dagen toch weer om een glas water vraagt? Twijfelgevallen, dilemma’s en schemergebieden. Het pad van begeleiding naar een zelfgekozen levenseinde verloopt vaak met hobbels en valkuilen.

De wet is toereikend
‘Een euthanasieverzoek is een belastende en zware vraag die de patiënt stelt aan de arts’, vertelt Eric van Wijlick, beleidsadviseur van de KNMG, tijdens de debatavond in Amsterdam. ‘Zo’n verzoek verdient altijd serieuze aandacht en een professioneel oordeel. Ook als de patiënt zegt dat zijn leven voltooid is. Als er een aanhoudende doodswens is en een medische grondslag ontbreekt, heeft de arts meer te doen dan vaak wordt gedacht. Tegelijkertijd moeten we vaststellen dat de euthanasiewet breder is dan veel artsen denken. Zo vallen ook patiënten met (beginnende) dementie en chronisch psychiatrische patiënten binnen de kaders van de wet. Heel vaak vormen somatische klachten de bron van het ondraaglijke lijden. Maar ook psychosociaal en existentieel lijden kan ondraaglijk zijn of bij ouderen kwetsbaarheid, inclusief functieverlies. Dit alles bijelkaar opgeteld kan zorgen voor een toenemende aftakeling wat ondraaglijk lijden veroorzaakt. De wet hoeft daar dus niet voor aangepast te worden, zoals waar nu stemmen in de samenleving voor opgaan.’

Versterven begaanbaar traject
De vraag werpt zich op welke mogelijkheden en rol de arts dan heeft als het lijden buiten het medische domein valt. ‘Artsen moeten meer dan tot nu toe informatie geven over humaan sterven in eigen regie’, vertelt Boudewijn Chabot, psychiater niet praktiserend. ‘Zo kan er een weloverwogen keuze worden gemaakt’.

Chabot maakt duidelijk dat een patiënt mag worden geïnformeerd over de mogelijkheden van stoppen met eten en drinken of het verzamelen van medicijnen. Het verstrekken van informatie en het voeren van gesprekken erover is helemaal niet strafbaar.

‘Je mag een patiënt informeren
over de mogelijkheden van humaan sterven’

Als patiënten stoppen met eten en drinken, hebben ze recht op medische begeleiding en behandeling van de klachten die daarbij ontstaan. Een dagelijks huisbezoek, goede mondverzorging en het verlenen van palliatieve zorg dragen bij aan waardig sterven. Ook in Amsterdam blijken veel positieve ervaringen te zijn met patiënten die deze route kiezen. Dat stoppen met eten en drinken voor ouderen een begaanbare weg kan zijn, onderschrijft mevrouw Walburg de Jong van de Nederlandse Vereniging voor Vrijwillig Levenseinde : ‘Wij zijn niet principieel tegen versterven, maar vinden wel dat het buitengewoon zorgvuldig moet worden voorbereid én begeleid.’ Veel artsen beamen dat. Het zijn voor de patiënt lange en zware dagen die zeker in een thuissituatie ingrijpend kunnen zijn. Het inschakelen van thuiszorg of een hospice kan dan een uitkomst zijn, blijkt uit de ervaringen.

Ten onrechte euthanasie weigeren
Het komt ook voor dat de arts een euthanasieverzoek niet inwilligt, terwijl wel aan de wettelijke zorgvuldigheidseisen is voldaan. Chabot vindt dat de beroepsgroep hier haar verantwoordelijkheid moet nemen. ‘Artsen zouden hierover in hun samenwerkingsverband afspraken moeten maken of bijvoorbeeld een collega-arts als buddy moeten hebben’. Deze voorstellen krijgen bijval en worden door de KNMG verder uitgewerkt.

Goede voorbereiding helpt
Burgerinitiatief Uit Vrije Wil en de NVVE hebben het onderwerp ‘zelfgekozen levenseinde’ hoog op de politieke agenda geplaatst. De arts moet daarom meer kennis op doen over de grenzen van dit handelen. Van Wijlick: ‘Reflecteer over de rol die u kunt en wilt hebben. U zult de komende jaren vaker dan nu te maken krijgen met een verzoek om levensbeëindiging, al dan niet op medische grondslag. Dat vergt een juiste kennis van mogelijkheden en onmogelijkheden. Hiermee kunt u voorkomen in een valkuil te tuimelen of in schemergebied te geraken’.

Zie ook www.knmg.nl/dossier/lijden-aan-leven.