Laatste nieuws
onderzoek

Griepprik voor zorgverleners wel degelijk nuttig

Ondanks weinig wetenschappelijk bewijs

6 reacties
Flip Franssen / hollandse hoogte
Flip Franssen / hollandse hoogte

Met het griepseizoen gaat ook de discussie over het nut van vaccinatie bij zorgpersoneel weer van start. Internisten uit Nijmegen zijn vóór. Want, zeggen zij, bij gebrek aan krachtig bewijs moet het gezond verstand leidend zijn.

In tegenstelling tot Luc Bonneux, die zich onlangs in Medisch Contact een fel tegenstander betoonde, pleiten wij vóór griepvaccinatie van ziekenhuispersoneel. Want ondanks het gebrekkige bewijs, bestaat er een goede biologische verklaring voor het gunstige effect ervan (hoe meer personen zijn gevaccineerd des te kleiner de kans op een grote uitbraak). Bovendien zijn de bijwerkingen zeer beperkt.

In de literatuur verschijnen jaarlijks reviews over de effectiviteit van vaccinatie van verpleeghuispersoneel ter voorkoming van influenza-infecties bij verpleeghuisbewoners. Zoals dr. Luc Bonneux schreef is er weinig evidence voor het nut van griepvaccinatie in verpleeghuizen (MC 44/2016: 13). Dat komt vooral door de beperkte kwaliteit van de data. Veelal wordt op basis van vier gepubliceerde gerandomiseerde studies geconcludeerd dat vaccinatie van zorgverleners geen significant effect heeft op het voorkómen van influenza en bijbehorende complicaties, behoudens een mogelijke reductie in het aantal longontstekingen.1

Toch sterven jaarlijks circa tweeduizend mensen in Nederland aan de complicaties van een influenza-infectie. Een deel van hen loopt het influenzavirus op in het
ziekenhuis, waar de mogelijke bronnen van besmetting bezoekers, andere patiënten en het ziekenhuispersoneel zijn. Om het risico te verminderen dat zorgverleners kwetsbare groepen patiënten met influenza infecteren adviseert de Gezondheidsraad sinds 2007 gezondheidszorgpersoneel met patiëntencontact te vaccineren.

Bijwerkingen bij vaccinatie zijn zeer beperkt

Weinig beschreven

De ziekenhuissituatie laat zich moeilijk vergelijken met verpleeghuizen. In het ziekenhuis zijn de onderlinge verschillen tussen patiënten groter, zijn patiënten gemiddeld minder lang opgenomen en veel minder vaak gevaccineerd. Het effect van griepvaccinatie van ziekenhuispersoneel is weinig beschreven. In 2012 zagen twee studies het licht over het effect van vaccinatie van gezondheidspersoneel op het aantal in het ziekenhuis opgelopen influenza-infecties. Bénet e.a. beschreven een beschermend effect op nosocomiale influenza bij een vaccinatiegraad van boven de 35 procent, al was de studiepopulatie erg klein.2 Riphagen e.a. voerden een gerandomiseerde studie uit in zes academische centra in Nederland. In drie daarvan was een actiever campagnebeleid gevoerd voor influenzavaccinatie onder personeel.3 De vaccinatiegraad bleef echter in alle centra laag: 32 procent in de interventiecentra en 20 procent in de controlecentra. De onderzoekers vonden geen significant verschil in het aantal dagen ziekteverzuim. Wel in incidentie van nosocomiale influenza-infecties en longontstekingen bij opgenomen patiënten. Maar dat is dubieus, gezien het kleine verschil in vaccinatiegraad van het personeel. Tot slot beschrijft een recente publicatie een significante afname van nosocomiale influenza-infecties onder oncologische/hematologische patiënten bij een hogere vaccinatiegraad onder verpleegkundig personeel.⁴ In deze studies, al zijn ze van beperkte kwaliteit, wordt een voordeel voor griepvaccinatie gevonden.

Computermodel

Er zijn ook onderzoeksresultaten van een andere aard. Van den Dool e.a. hebben middels computersimulaties de situatie op verpleegafdelingen in Nederlandse ziekenhuizen en verpleeghuizen nagebootst.⁵ ⁶ Op basis van observatie in de praktijk werden vele variabelen vastgesteld en werd nadien gekeken wat het effect van de vaccinatiegraad onder personeel is op de kans op influenza bij patiënten. Het model berekende dat per drie gevaccineerde personeelsleden één infectie kan worden voorkomen in het ziekenhuis (number needed to vaccinate = 3), tegenover zeven personeelsleden in het verpleeghuis. Als 100 procent van het ziekenhuispersoneel gevaccineerd is kan ongeveer de helft van de influenzagevallen onder patiënten voorkomen worden. Dit zijn andere cijfers dan de één op zeventig in het artikel van Luc Bonneux, waar in plaats van naar gezondheidszorgpersoneel, naar gezonde volwassenen in de algemene bevolking is gekeken. In deze computersimulatie was de incidentie van influenza onder ziekenhuispersoneel hoog, waardoor de waarheid ergens in het midden zal liggen. Omdat er in het model ook een aantal aannames en onzekere factoren zitten, zullen grote patiëntenstudies nodig zijn om de rol van het toeval tot een minimum te beperken. Daarom lijken studies om het effect op influenza onder patiënten te onderzoeken niet snel haalbaar. En om het effect op complicaties en sterfte van influenza te onderzoeken zal de studiegrootte alleen maar verder moeten toenemen; complicaties zijn immers veel zeldzamer dan besmetting met het virus zelf.

Bovendien moet, om een verschil in effectiviteit te kunnen aantonen, de vaccinatiegraad tussen interventie- en controlegroep ver van elkaar af liggen. Dit grote verschil wordt tot op heden slechts zelden behaald: enerzijds doordat vaccinatie niet verplicht is, anderzijds doordat het, met het huidige advies van de Gezondheidsraad, als niet-ethisch wordt gezien om niet te vaccineren in de controlegroep. Daarnaast zijn verschillende griepseizoenen onderling moeilijk vergelijkbaar, gezien de uiteenlopende virusactiviteit per seizoen. Tot slot kan in een klinische studie geen invloed worden uitgeoefend op het deel van de patiënten dat wordt gevaccineerd en het lijkt ondoenlijk om te corrigeren voor alle overige hygiënemaatregelen die worden genomen in het ziekenhuis om verspreiding van influenza te voorkomen.

Dit betekent dat we wellicht genoegen moeten nemen met een computermodel op basis van het onderliggend biologisch mechanisme, ondanks zijn beperkingen. Dit is logischer dan conclusies trekken uit zeer zwakke methodologische studies.

Angst voor bijwerkingen

Ondanks campagnes om personeel te motiveren zich te laten inenten tegen influenza blijft de vaccinatiegraad onder ziekenhuispersoneel in Nederland laag (+/- 30%).3 De voornaamste redenen om geen griepprik te halen is twijfel over het nut ervan en de angst voor bijwerkingen. Wat dat laatste betreft: in grote studies is gebleken dat de bijwerkingen slechts bestaan uit lokale reacties op de plaats van injectie, zonder aanwijzingen voor ernstige
bijwerkingen.⁷ Als het gaat om het nut, dan zijn zorgverleners vaak in de veronderstelling dat de juiste hygiënische maatregelen overdracht op patiënten kunnen voorkomen. Dit klopt niet
helemaal, aangezien de besmettelijke periode voorafgaat aan het krijgen van klachten of klachten zelfs kunnen uitblijven. Verder blijft ziek personeel regelmatig doorwerken vanwege de hoge werkdruk.

Naast het plausibele effect van vaccinatie op voorkómen van infecties bij patiënten, verlaagt vaccinatie de kans op influenza onder het personeel zelf. Vaccinatie is zelfs effectiever bij personeel, grotendeels bestaande uit gezonde volwassenen, dan bij de meeste patiënten. Een gerandomiseerde, dubbelblinde studie onder ziekenhuispersoneel liet een reductie zien in ziekteverzuim van bijna een halve dag per gevaccineerde werknemer.⁸ Door de afname in ziekteverzuim in de veelal drukke griepperiode verbeteren naar alle waarschijnlijkheid de continuïteit en kwaliteit van
de zorg.

Kortom, er is een hoge mate van biologische aannemelijkheid dat vaccinatie van personeel effect heeft op het voorkómen van influenza-infecties in het ziekenhuis. Daarom pleiten wij, ondanks het ontbreken van krachtig bewijs, vóór vaccinatie van ziekenhuispersoneel. Waar methodologisch sterke studies ontbreken, moeten we handelen naar gezond verstand, waarbij we het wel aanwezige, maar minder krachtige bewijs afwegen tegen de mogelijke nadelen, de bijwerkingen, de kosten, et cetera. Onze oproep luidt derhalve: artsen en verpleegkundigen, laat u prikken en verklein de kans op de griep bij uzelf en uw patiënten!

auteurs

dr. Kalijn Bol

internist in opleiding, Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen

Paula Ogink

senior coassistent interne geneeskunde, Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen

dr. Ton Dofferhoff

internist-infectioloog, Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen

contact

a.dofferhoff@cwz.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. Thomas RE, Jefferson T, Lasserson TJ. Influenza vaccination for healthcare workers who care for people aged 60 or older living in long-term care institutions. Cochrane Database Syst Rev 2016:CD005187.

2. Benet T, Regis C, Voirin N, et al. Influenza vaccination of healthcare workers in acute-care hospitals: a case-control study of its effect on hospital-acquired influenza among patients. BMC Infect Dis 2012;12:30.

3. Riphagen-Dalhuisen J, Burgerhof JG, Frijstein G, et al. Hospital-based cluster randomised controlled trial to assess effects of a multi-faceted programme on influenza vaccine coverage among hospital healthcare workers and nosocomial influenza in the Netherlands, 2009 to 2011. Euro Surveill 2013;18:20512.

4. Frenzel E, Chemaly RF, Ariza-Heredia E, et al. Association of increased influenza vaccination in health care workers with a reduction in nosocomial influenza infections in cancer patients. Am J Infect Control 2016;44:1016-21.

5. van den Dool C, Bonten MJ, Hak E, Wallinga J. Modeling the effects of influenza vaccination of health care workers in hospital departments. Vaccine 2009;27:6261-7.

6. van den Dool C, Bonten MJ, Hak E, Heijne JC, Wallinga J. The effects of influenza vaccination of health care workers in nursing homes: insights from a mathematical model. PLoS Med 2008;5:e200.

7. Demicheli V, Jefferson T, Al-Ansary LA, Ferroni E, Rivetti A, Di Pietrantonj C. Vaccines for preventing influenza in healthy adults. Cochrane Database Syst Rev 2014:CD001269.

8. Saxen H, Virtanen M. Randomized, placebo-controlled double blind study on the efficacy of influenza immunization on absenteeism of health care workers. Pediatr Infect Dis J 1999;18:779-83.

download dit artikel (pdf)
griep griepprik onderzoek
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Herman Cools

    oud verpleeghuisarts, Den Haag

    Griepvirussen nemen in de stad de snelste route tussen basisschool en ziekenhuis of semi-gesloten zorginstelling via gezondheidspersoneel. Virustypen die niet in het vaccin zitten, nemen gemakkelijk bezit van kwetsbare mensen met onvoldoende immunite...it. Daarvan zijn er steeds meer. De meeste virustypen zijn mild. In zorginstellingen worden hoogbejaarden beroerd van infectieuze complicaties, riskante bedlegerigheid, verergering van chronische aandoeningen, ontregeling van langdurige medicatie, moeizamer biopsychosociaal herstel en ondermaatse zorg. Griep is geen ‘oude mensenvriend’.
    Epidemiologen klagen al jaren over het gebrek aan evidence voor de griepprik. Internisten onderbouwen echter de biologische aannemelijkheid van deze primaire preventie. Specialisten ouderengeneeskunde weten sinds de nieuwe grieppandemie dat alleen vroegere massale griep kwetsbare ouderen voldoende beschermt tegen later weerkerende vergelijkbare virustypen. En dat een sterkere dan de gangbare prikkel de immunologische response van kwetsbare ouderen wel verbetert maar niet genoeg. En dat minder pieken in ziekteverzuim helpt tegen ondermaatse zorg. Aansluitend op de jaarlijkse griepprik van bewoners en hun verzorgers zijn dan ook meer maatregelen nodig, stellen hun richtlijn en leidraad.
    Plotselinge griepsymptomen onder bewoners én hun verzorgers in een ‘woongroepje’ zijn een alarm voor directe spoeddiagnostiek en cohortering. Aansluitend volgt controle, behandeling en profylaxe met ook minder stevig wetenschappelijk onderbouwde maatregelen. Geen van deze maatregelen is echter een alternatief voor het achterwege laten van de griepprik. Hier past immers slechts een complexe regionale strategie van saamhorigheid, geneeskunst, verpleging en management. Managers van zorginstellingen beseffen heus wel dat de prijs van een griepprik per zorgverlener lager is dan van een half uur verzuim, per jaar!

  • Ad J.J. Maas

    klinisch fysicus, 's-Hertogenbosch

    Ik begrijp het niet... We hebben het hier over een biologisch principe dat goed uitgelegd kan worden en waarvan bewezen is dat het werkt. De contra-indicaties zijn vaag en statistisch onvoldoende onderbouwd zij het dat ze mogelijk tot de verbeelding ...spreken. Dit laatste geldt ook voor bijgeloof. Moeten we terug naar de tijd van vóór de Verlichting in de wetenschap dat de bevolkingsdichtheid én mobiliteit sedertdien met enkele factoren zijn toegenomen?
    Een kritische en zelfs sceptische houding is goed maar laten we ons daarbij wel baseren op (wetenschappelijke) feiten alvorens een mening voor waar aan te nemen.

  • A.G. Sangster

    Bedrijfsarts, Nijeveen

    We hebben als bedrijfsartsen werkzaam in de zorg jaren campagne gevoerd. Tot een aantal jaren terug in het geneesmiddelenbulletin er een slecht onderbouwd artikel stond tegen griepvaccinaties. Sindsdien is de opkomst verwaarloosbaar geworden.
    Vaccin...atie gaat in zijn algemeenheid aan eigen succes ten onder.
    WHO en vele beroepsverenigingen pleiten nog steeds voor vaccinatie van alle health care workers.

  • wim van der Pol

    ziekenhuisapotheker, sint Maarten

    Wanneer cijfers niet valide zijn, moeten ze ook niet genoemd worden, anders speelt men tegenstanders in de kaart, ongeacht het onderwerp. Dat griep besmettelijk is, zal niemand ontkennen. Dat tegen besmettelijkheid maatregelen genomen kunnen worden, ...idem. Dat vaccinatie een van die maatregelen is, idem. Zij, die met verzwakte individuen omgaan hebben de plicht om de besmettelijkheid te reduceren. Hoe ze dat doen, moeten ze zelf bepalen. Dat noem ik niet emotioneel, of rationeel, maar gewoon sociaal. De polemiek over voor en tegen vaccineren bij griep wordt langzaam maar zeker een schertsvertoning, die schadelijk is voor de motivatie van vaccinaties die al wel overduidelijk bewezen effectief zijn.

  • Hans van der Linde

    huisarts, Capelle aan den IJssel

    Vaccineren begint bij het vaststellen van de omvang van het probleem. Zonder bekende mortaliteit is massale vaccinatie van kerngezonde mensen ondenkbaar. Hoeveel mensen overlijden jaarlijks in Nederland aan virologisch bewezen influenza? Welke fluctu...aties kent dat aantal? Hoe is de leeftijdsverdeling van overledenen? Welke levensverwachting hadden de overledenen?
    Op al deze vragen zijn geen antwoorden beschikbaar als basis voor vaccinatiebeleid. Decennialang sprak de medische en lekenpers van 700 à1000 doden per jaar. Het ontbreken van jaarlijkse fluctuaties en leeftijdsverdeling maakt reeds duidelijk dat deze cijfers niet berusten op serologisch bewezen mortaliteit door influenza. De mythe van deze aantallen werd zo´n 35 jaar geleden onder invloed van vaccinproducenten gelanceerd op basis van de oversterfte in de gehele bevolking in perioden dat het influenzavirus rondwaart. Vertekening door andere oorzaken en ziekteverwekkers (confounding) is evident.
    Er zijn ook jaren van ondersterfte geweest tijdens griepepidemie. Dat werd genegeerd door voorstanders van vaccinatie. De werkelijke sterfte is dan ook niet bij benadering bekend en is mogelijk zelfs zo laag dat alleen al op grond daarvan massale vaccinatie niet aan de orde is. NRC-next onderwierp mijn bewering “Aantal griepdoden is niet bij benadering bekend” op 16 oktober 2012 aan een uitgebreide fact-check door deskundigen. Resultaat “grotendeels waar”. Daarbij komt dat het huidige vaccin een lage bescherming geeft. Hoe laag weten we niet. Bepaling van de vaccinatiewinst wordt daarmee tot luchtfietserij.
    Ab Osterhaus schreef zonder enige onderbouwing in het NTvG (2010;154:A1171) dat er jaarlijks 2.000 mensen aan griep overlijden. Bovenstaand artikel neemt dat klakkeloos over en daarmee is het gebaseerd op drijfzand.
    De vraag die al enkele tientallen jaren boven Medisch Contact zweeft wordt daarmee actueel. Zijn wetenschappelijke beschouwingen niet wat hoog gegrepen voor het blad?

  • Walter Balemans

    Kinderarts-pulmonoloog, Nieuwegein

    Om iets af te schaffen moet er nieuwe evidence zijn, zei één van mijn opleiders Prof. Hans van Vught altijd. Dat het niet helemaal vaststaat dat griep vaccinatie binnen gezondheidszorg instellingen helpt wil niet zeggen dat je het dus moet afschaffen.... Toch zijn we wel toe aan een grote landelijke trial om dit probleem nu eens echt te tackelen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.