Grieppreventie? Mondkapje!

Zorgverleners zouden met een griepprik veel problemen bij zichzelf en hun patiënten kunnen voorkomen. De vaccinatiegraad is echter laag en daalt zelfs. Tijd voor een simpele oplossing, zeggen twee anesthesiologen: mondkapjes!

De griepepidemie heeft weer tot enorme ellende geleid in de zorg. De bekende seizoensinvloeden zorgden voor grotere toestroom van sommige patiëntencategorieën naar het ziekenhuis en ten tijde van de griepepidemie was er ook een toename van ziekteverzuim bij zorgprofessionals. Het gevolg was een opnamestop bij verschillende ziekenhuizen in Nederland en de ons omringende landen.

Maar ondanks dat griep een gevaarlijke aandoening is, daalt de vaccinatiegraad, ook bij zorgpersoneel. Zolang dat niet verandert, zouden mondkapjes gedragen moeten worden.

Motiveren valt niet mee

Wereldwijd overlijden ieder jaar meer dan 650 duizend mensen aan respiratoire aandoeningen die gelinkt zijn aan de griep (Schatting WHO, december 2017). Daarom is er in Nederland en België een uitgebreid gratis griepvaccinatieprogramma voor alle patiënten die risico lopen. Hiervoor is een duidelijke richtlijn van de Wereldgezondheidsorganisatie en het RIVM. Dit advies geldt ook voor zorgprofessionals, maar die blijken een weerbarstige doelgroep te vormen.

Sinds de Gezondheidsraad in 2007 heeft geadviseerd om zorgpersoneel te vaccineren tegen de griep, proberen veel instellingen hun werknemers hiervoor te motiveren met posters of voorlichtingscampagnes. In de praktijk valt dit echter niet mee. Binnen het Radboudumc bleek een intensieve vaccinatiecampagne tijdelijk succesvol en leidde tot een jaarlijkse stijging in de vaccinatiegraad, tot 60 procent in 2009. Dit leek de hoop en verwachting te bevestigen dat de griepprik steeds vanzelfsprekender zou worden, en dat medewerkers vanuit hun professionele verantwoordelijkheid steeds meer overtuigd zouden raken van het nut van de griepprik. Helaas bleek dit toch niet het geval. In 2010 daalde de vaccinatiegraad naar 44 procent. Als reden werd aangevoerd de ophef over de Mexicaanse griep in het jaar ervoor. Dreigende voorspellingen kwamen toen niet uit en er was discussie over veiligheid en effectiviteit van het vaccin. Medewerkers begonnen zich bovendien te storen aan uitspraken in de campagnes als ‘we doen een beroep op uw professionele verantwoordelijkheid’ of ‘patiënten rekenen op u’.

Ook de raad van bestuur begon zich terug te trekken en gaf aan de campagne wel te ondersteunen, maar dat het aan de professionals zelf was om te zorgen voor een hoge vaccinatiegraad. In 2011 is de campagne hierop bijgesteld. Men kondigde slechts aan dat het weer tijd was voor de griepprik. In dat jaar kwam de vaccinatiegraad uit op 28 procent, nog lager dan voor het onderzoek.

Landelijk, ook in de beide ziekenhuizen waar de auteurs werkzaam zijn, ligt dit momenteel zelfs onder de 5 procent, vergelijkbaar met cijfers in de internationale literatuur.[1]

Informatie verstrekken over de griepvaccinatie voor zorgpersoneel is natuurlijk obligaat, maar heeft dus blijkbaar nauwelijks effect om de gewenste richtlijn 100 procent in te voeren. Net zomin als het vermelden van dodelijke aandoeningen op pakjes sigaretten rokers doet stoppen met roken.

Vermijdbare sterfte

Deels hebben de medewerkers natuurlijk gelijk wat betreft de effectiviteit. In het griepseizoen 2016-2017 bood het griepvaccin bescherming in 48 procent van de gevallen, wat betekent dat de kans op het krijgen van griep gehalveerd wordt. Maar soms zijn er jaren met een beschermingsgraad van 20 tot 40 procent.

Toch heeft de griepprik zin voor gezondheidszorgpersoneel. Daar zijn twee belangrijke redenen voor. Allereerst kunnen medewerkers het influenzavirus overdragen op kwetsbare patiënten, die vervolgens risico lopen op complicaties, langer gehospitaliseerd blijven of overlijden aan de gevolgen van de griep. In ieder ziekenhuis sterven jaarlijks wel een paar patiënten door griep, terwijl ze het griepvirus niet bij zich hadden bij binnenkomst in het ziekenhuis. Hoewel niet iedere overdracht van het griepvirus te voorkomen is, valt dit overlijden voor een belangrijk deel onder vermijdbare sterfte. Niet meer en niet minder.

Daarnaast is continuïteit van zorg van belang, oftewel voldoende handen aan het bed als de griep heerst en de zorgvraag groot is. Hoe meer medewerkers er gevaccineerd zijn, hoe minder uitval door griep ten tijde van een epidemie. 

Mondmasker

Als gezegd, blijkt het verhogen van de vaccinatiegraad onder zorgpersoneel geen eenvoudige zaak. Mensen zijn vrij om zich te laten vaccineren en een verplichting is ondenkbaar. Wel zijn kleine praktische maatregelen mogelijk om het gedrag te veranderen, die wellicht effectiever en blijvend een hogere vaccinatiegraad kunnen bewerkstelligen. Een goed en eenvoudig voorbeeld van een dergelijke maatregel werd bedacht in het Virginia Mason ziekenhuis, in het Amerikaanse Seattle. Iedereen die zich niet liet vaccineren tegen de griep, werd verplicht om, vanaf het moment van aankomst in het ziekenhuis tot aan het einde van de dienst, een mondkapje te dragen. De vaccinatiegraad steeg hier snel naar meer dan 95 procent. Een kledingvoorschrift zoals een mondmasker kan verplichtend worden ingesteld, een griepvaccinatie niet.

Natuurlijk moet je als organisatie eerlijke en duidelijke informatie blijven geven over het belang van griepvaccinatie. Maar het aanspreken op gedrag lijkt nauwelijks succesvol om een hoge vaccinatiegraad te bereiken. Kleine fysieke en technische aanpassingen, zoals het verplicht dragen van een mondmasker voor zorgpersoneel dat niet gevaccineerd is, kunnen ons sneller verder helpen. Het is een goedkope maatregel, die eenvoudig is te controleren en te handhaven.

De gevolgen zijn voorspelbaar. Meer zorgprofessionals zullen voor een griepprik kiezen. Minder patiënten en medewerkers zullen geïnfecteerd worden met het griepvirus. Minder ziekteverzuim onder medewerkers, minder geïnfecteerde patiënten, kortere opnameduur, minder vermijdbare sterfte, minder opnamestops.

Iedereen is hier winnaar: de patiënt, de zorgprofessional en de bestuurder. Waar wachten we nog op?

auteurs

Rob Slappendel, hoogleraar anesthesiologie, Universiteit van Antwerpen

Meta van der Woude, anesthesioloog-intensivist, Zuyderland Medisch Centrum Heerlen-Sittard.

contact

robslappendel@hotmail.com

cc: redactie@medischcontact.nl

Er is geen sprake van belangenverstrengeling bij beide auteurs.

Voetnoot

[1] Influenza vaccination for healthcare workers who care for people aged 60 or older living in long-term care institutions. Thomas RE, Jefferson T, Lasserson TJ. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Jun 2;(6).