Grenzen aan het genot

Het uitgangspunt van de KNMG daarbij is dat artsen hun werk nuchter moeten verrichten. Er geldt dus een ‘nulnorm’: het gebruik van alcohol en psychoactieve middelen is tijdens het werk niet toegestaan. En er mogen ook geen sporen van deze middelen in het lichaam van een arts aanwezig zijn als hij aan zijn werkzaamheden begint.

Het is de formalisering van ‘een lang bestaande ongeschreven regel in de medische beroepsuitoefening’, licht de KNMG toe. De artsenorganisatie vindt het tijd dat er een expliciete afspraak komt. Dat past bij het verantwoordelijke werk van artsen, waarbij de veiligheid van patiënten gewaarborgd moet zijn. ‘Als je duidelijk wilt zijn over wat er kan voor en tijdens werktijd, moet je een kant-en-klare norm hebben’, aldus KNMG-voorzitter René Héman.

Handhaving

Voor artsen bestaan er op dit moment geen landelijke regels die het gebruik van alcohol en psychoactieve middelen begrenst. Voor piloten, agenten of militairen bestaan die wel; zo kunnen piloten voorafgaand aan vluchten worden getest op middelengebruik. Grote ziekenhuizen als het UMCU, het AMC en het Erasmus MC hebben wel eigen alcohol- of drugsbeleid voor artsen in loondienst. Zo stelt het AMC een nulnorm: ‘Drinken of onder invloed zijn van alcohol of drugs is niet toegestaan onder werktijd’. Op een werkborrel mag je best een paar glazen nuttigen, maar onder de voorwaarde dat je daarna niet meer aan het werk hoeft. Veel andere instellingen hanteren ook dergelijke normen.

De gedragsregel van de KNMG zegt niks over handhaving. Dat is in de eerste plaats een taak van collega’s onderling, de beroepsverenigingen en de werkgever, en in uiterste gevallen de inspectie of tuchtrechter, aldus de KNMG. De artsenfederatie hoopt dat het met de regel makkelijker wordt voor artsen om elkaar onderling aan te spreken als iemand zich er niet aan houdt. De hoop is ook dat van de ‘nulnorm’ een preventieve werking uitgaat.

De controle op naleving van de regel zoals bij piloten lijkt lastig uitvoerbaar, schetst een VWS-woordvoerder. ‘Dan zou je bij wijze van spreken aan de poort van elke instelling moeten controleren.’ Het ministerie ziet hier net als de KNMG een verantwoordelijkheid voor collega’s en werkgevers weggelegd. ‘Als collega’s elkaar aanspreken, dan heeft dat het meeste effect. En werkgevers spelen ook een rol. Zij kunnen een signaal geven en eventueel een melding doen bij de inspectie.’

Als collega’s elkaar aanspreken, dan heeft dat het meeste effect

Psychoactieve middelen

De gedragsregel is van toepassing op alcohol en op drie lijsten van psychoactieve middelen. Dat zijn ten eerste lijst I en II van de Opiumwet. Lijst I bevat illegale middelen zoals heroïne, cocaïne en XTC; op lijst II staan onder andere cannabis en paddo’s. Maar op die lijsten komen ook pijnstillers als opiaten en benzodiazepinen voor. Aangezien artsen deze middelen op medische gronden kunnen slikken, verduidelijkt de ‘bijsluiter’ van de gedragsregel dat gebruik hiervan voor en tijdens het werk alleen is toegestaan op voorschrift van een behandelend arts.

De KNMG heeft daarnaast nog een eigen ‘Lijst III’ opgesteld. Op deze lijst staan middelen die op de lijsten van de Opiumwet ontbreken, maar waarvan de artsenorganisatie het evenmin wenselijk acht dat een arts hiervan onder invloed verkeert tijdens werkzaamheden. Het gaat om zogenaamde nieuwe psychoactieve stoffen, een verzamelnaam voor nieuwe drugs die ook wel worden aangeduid als designerdrugs of research chemicals. Die lijst bevat op dit moment lachgas, poppers, ketamine en de tripmiddelen DXM en PCP. Overigens kunnen alle drie de lijsten telkens worden geactualiseerd, waarschuwt de KNMG, die artsen aanraadt zich op de hoogte te stellen van de actuele stand van zaken.

De regel is niet concreet over de tijdspanne die een drinkende of slikkende arts in acht moet nemen voorafgaand aan een dienst, om de stoffen uit het lichaam te laten verdwijnen. De KNMG veronderstelt dat artsen zelf voldoende kennis in huis hebben om daarin hun verantwoordelijkheid te nemen. En voor de arts die op zijn vakantie of in het weekend onverwacht met een hulpbehoevend iemand wordt geconfronteerd, blijft gelden dat hij zelf moet inschatten of hij in staat is om goede zorg te verlenen.

De vraag is wat de waarde van een gedragsregel is zolang deze nog niet wordt gehandhaafd. KNMG-voorzitter René Héman verwoordt het in zijn column in het KNMG Federatienieuws (zie blz. 41) als volgt: ‘De regel op schrift stellen helpt om ons van deze regel extra bewust te zijn als we bijvoorbeeld thuis zitten maar oproepbaar zijn. En het schept duidelijkheid naar de maatschappij toe: je mag rekenen op een dokter met vaste hand en verstand.’