Geniale kindervriend

Deze zomer vertoonde de BBC The Genius and the Boys van Bosse Lindquist, een documentaire die vorige week ook te zien was tijdens het IDFA. ‘Het genie’ is de eind vorig jaar overleden Daniel Carleton Gajdusek, die in 1976 de Nobelprijs ontving voor zijn onderzoek naar kuru (‘trilziekte’), een fatale prionziekte die voor het eerst werd ontdekt bij de kannibalistische Fore-stam op Nieuw-Guinea. ‘De jongens’ zijn de 57 adoptiekinderen die Gajdusek vanuit die regio meenam naar Amerika. Om ze onder meer een goede opleiding te kunnen geven…

Gajdusek wordt in 1923 geboren in New York als zoon van Oost-Europese immigranten. Een voorlijk kind dat met zijn tante, een entomologe, door tuinen en musea struint. Hij leest De Kruifs The Microbe Hunters en hangt twaalf namen van beroemde bacteriologen langs de trap naar zijn zolderlabje.

’s Zomers werkt hij vaak in een echt lab, waar hij insecticiden mag synthetiseren. Hij gaat natuurwetenschappen studeren en vervolgens geneeskunde, aan Harvard Medical School. Praktijkervaring doet hij op in kinderziekenhuizen in Cincinnati en Boston en hij werkt enige tijd als staflid aan het California Institute of Technology. Gajdusek heeft een fascinatie voor kinderen en hun medische problemen en ook voor exotische volken. Het brengt hem in Midden-Amerika, Azië en Australië.

In Melbourne stort hij zich bij Burnet op virusgenetica en auto-immuniteit. Deze Nobelprijswinnaar typeert zijn pupil later aldus: ‘Een egocentrische en gedreven hoogbegaafde, met de emotionele rijpheid van een 15-jarige. Maalt niet om kleding, comfort of vrouwen, maar heeft wel een obsessieve interesse voor kinderen.’

In 1957 ontmoet Gajdusek op Papoea-Nieuw-Guinea een arts die hem wijst op een mysterieuze neurologische aandoening die een kannibalenstam teistert. Gajdusek weet hun vertrouwen te winnen, beschrijft de symptomen en stuurt autopsiemateriaal naar Melbourne en naar het Amerikaanse National Institute of Health, waar hij vanaf 1958 hersenextracten van kuru-slachtoffers inspuit in proefdieren. Twee jaar later krijgen ook chimps de ‘virusziekte’. Het levert hem in 1976 een gedeelde Nobelprijs op.

In 1996 komt een van zijn zoons met de beschuldiging vanaf zijn zesde seksueel te zijn misbruikt. Uiteindelijk zullen zeven mannen hun verhaal doen. Omdat hij schuld bekent, krijgt Gajdusek slechts twaalf maanden gevangenisstraf en mag dan vijf jaar onder toezicht in Europa verblijven. Hij werkt in Amsterdam en Parijs en sterft in het Noorse Tromso.

Jan Hein van Dierendonck