Gemiste kans

Gelijk hebben en krijgen zijn verschillende dingen. Had het Ignaz Semmelweis niet ontbroken aan doorzettingsvermogen en tact, dan had de wereld niet hoeven wachten op Lister en Pasteur.

Het zat zo: het universitaire ziekenhuis in Wenen had twee aangrenzende verloskundeafdelingen, elk goed voor jaarlijks zo’n 3500 baby’s. In één opzicht verschilden ze: op de ene afdeling werd verlost door verloskundigen en studenten, op de andere door vroedvrouwen.

Op de eerste afdeling, zo constateerde verloskundeassistent Semmelweis na zorgvuldig onderzoek, stierven jaarlijks gemiddeld 700 moeders aan kraam­vrouwenkoorts, op de andere nog geen 70. Opmerkelijk, want zelfs vrouwen die in de sloppen bevielen, kregen die ziekte niet.

Er bleek geen correlatie met weersomstandig­heden of jaargetijde, maar wél met aan baar­moeder(hals) ontstane schade. Semmelweis’ briljante ingeving: docenten en studenten besmetten vrouwen op het kraambed met ‘lijkdeeltjes’, die nog aan hun handen kleven van de dagelijkse lijkschouwingen die deel uitmaakten van het onderwijscurriculum.

Hij was in de positie een simpele maatregel in te voeren: verplicht handenwassen met een chlooroplossing. Een jaar later, in 1848, meldde afdeling 1 een mortaliteit van 1,2 procent en afdeling 2 van 1,3 procent. Een helder resultaat, maar het werkte niet bevorderlijk dat de tactloze Semmelweis twijfelende verloskundigen uitmaakte voor moordenaars.

Semmelweis was een kruidenierszoon die in 1818 in Hongarije werd geboren. Thuis spraken ze vermoedelijk een Duits dialect. Hij liet zich in Wenen inschrijven als rechtenstudent en switchte na een jaar naar geneeskunde. Binnen de medische faculteit werden sleutelposities ingenomen door conserva­tieve oudere hoogleraren, die weinig op hadden met de nieuwe observatie- en analysemethoden.

Maar Semmelweis had verlichte docenten, die zijn ontdekking zagen als uitvloeisel van hun onderricht. Zijn aanhangers moesten lang aandringen, maar in 1850 gaf Semmelweis eindelijk een lezing, die hij overigens verzuimde te publiceren. Was het zijn beroerde Duits? Zijn minderwaardigheids­complex?

Het plotselinge vertrek naar Pest werd door velen als een verraad gevoeld. Hij werd er in 1855 hoogleraar en schreef vijf jaar later alle frustraties van zich af in een onsamenhangend, langdradig en haatdragend boek. Hij gedroeg zich steeds zonderlinger en werd psychotisch. Medio 1865 bracht zijn vrouw Maria hem naar een Weens krankzinnigengesticht. Twee weken later was hij dood, mogelijk door hardhandig optreden van het verplegende personeel.

Jan Hein van Dierendonck