Gehoorschade voorkomen is óók onze taak

Taak medisch specialist

De huidige gezondheidszorg is meer pathologie- dan preventiegedreven. Preventie als taak van de medisch specialist staat doorgaans dan ook niet op de voorgrond. In hoeverre is preventie nu een taak van de medisch specialist? Kijkende naar de eed/belofte die iedere arts heeft afgelegd, ‘ik ken mijn verantwoordelijkheid voor de samenleving’, kunnen we concluderen dat artsen wel degelijk verantwoordelijkheid hebben op het gebied van preventie. Een inventarisatie tijdens de meest recente wetenschappelijke vergadering van de Nederlandse Vereniging voor KNO-heelkunde liet zien dat het overgrote deel van de kno-artsen (80%) vindt dat preventie tot het takenpakket van de medisch specialist behoort. Er is in de dagelijkse praktijk helaas weinig tijd en aandacht voor preventie in de spreekkamer. Wellicht speelt het gebrek aan financiële vergoeding voor een (uitgebreid) preventiegesprek een rol, naast de probleemoplossende werkwijze van artsen in het algemeen. Het is te verwachten dat artsen/medisch specialisten door hun expertise en ervaring extra nadruk kunnen leggen op het belang van bepaalde preventieve maatregelen, en daarmee een grote impact kunnen hebben. Dit zou aanvullend stimulerend kunnen werken ten opzichte van de activiteiten van instanties die zich op dit moment bezighouden met preventie, zoals de GGD.

Lawaaischade voorkomen

Om de preventieve zorg binnen de kno-heelkunde te verbeteren, is in 2012 de werkgroep PrevENT opgericht. De werkgroep, die niet veel later overging in een commissie, had initieel als doel lawaaischade bij jongeren te voorkomen. Het oprichten van deze werkgroep was onderdeel van het strategisch plan van de Nederlandse Vereniging van KNO-heelkunde en werd aanvankelijk gesubsidieerd door de SKMS (Stichting Kwaliteitsgelden Medisch Specialisten). De acties van de commissie bestonden aanvankelijk vooral uit het uitdelen van oordoppen en geven van voorlichting over gehoorschade op feesten voor jongeren (waaronder Fris XXL-feesten en Pinkpop).

Tijdens deze acties bleek, onder meer na evaluatie van vragenlijsten die werden uitgedeeld tijdens de evenementen, dat er bij jongeren te weinig bewustzijn over gehoorschade en gehoorbescherming bestond. Ook bleek dat deze groep openstond voor het ontvangen van informatie over dit onderwerp. De conclusie was dat: 1. voorlichting aan kinderen en jongeren kan helpen om gehoorschade door lawaai-expositie te voorkomen en 2. dat er ruimte is om de manier van voorlichting te verbeteren. Onze visie: artsen hebben expertise om anderen voor te lichten over hun vakgebied; bovendien heeft het meer effect wanneer een arts persoonlijk, wellicht zelfs in witte jas, dit bericht overbrengt. Hiervan geven wij graag twee voorbeelden:

Praktijkvoorbeeld 1

Jongeren van 11 tot 12 jaar luisteren gemiddeld één tot drie uur per dag naar muziek, 13-jarigen vaak tot meer dan drie uur per dag. Meer dan een derde (37%) geeft aan soms een piep te horen na het luisteren naar harde muziek en 3 procent zelfs altijd, een teken van reeds ontstane schade aan het binnenoor. Deze conclusie konden wij trekken, omdat de commissie PrevENT in het schooljaar van 2013-2014 is gestart met een grootschalig, nationaal basisschoolproject: kno-artsen, kno-artsen in opleiding en audiologen geven in groepen 7 en 8 voorlichting over het (geh)oor, het ontstaan van gehoorschade en de preventie hiervan. Tijdens deze voorlichting worden ook vragenlijsten uitgedeeld. Een eerste analyse van 2032 vragenlijsten bracht, naast de eerdergenoemde blootstelling aan geluid, ook naar voren dat ‘peer pressure’ een grote rol speelt bij de bereidheid tot het dragen van gehoorbescherming. Het basisschoolproject loopt nog altijd en wordt zowel door degenen die de voorlichting geven als door de bezochte scholen/scholieren als zeer positief ervaren.

Sinds 2019 zijn aan het onderwijs ook de onderwerpen: risico’s van alcohol, roken, overgewicht, neuspeuteren/droge lucht, neusspray, wattenstaafjes en zonexpositie (kno.nl/preventie) toegevoegd. In onze optiek is dit een mooie en effectieve manier om de groep te bereiken waarvan we hopen dat ze nooit onze patiënt zullen worden. Andersom leren wij ook van hen; het belang van peer pressure was voor ons zeer waardevolle informatie. Ten slotte biedt het geven van voorlichting over de gevolgen van lawaai-expositie in recreationele setting (zoals – tijdelijke – gehoorschade of tinnitus) voor kno-artsen in opleiding bij uitstek de mogelijkheid tot toetsing van de CanMeds-competentie ‘maatschappelijk handelen’.^1-2  

Hoewel de effecten van deze voorlichting lastig te objectiveren zijn, wordt op dit moment gewerkt aan het opzetten van wetenschappelijk onderzoek in samenwerking met verschillende universitair medische centra, naar de effecten van een dergelijke voorlichting op het gedrag van de jongeren en (het voorkomen van) hun klachten.

Praktijkvoorbeeld 2 

Naast gehoorschade, houdt PrevENT zich ook bezig met preventie van de (langetermijn)schade van bijvoorbeeld roken en overgewicht. Wij proberen ons als commissie zichtbaar te maken door aanwezig te zijn bij evenementen zoals het Tweede Kamerdebat over het Nationaal Preventieakkoord, deelname aan de KNMG-bijeenkomsten van het artsennetwerk rookvrije generatie in de Domus Medica, en betrokken te zijn bij de ontwikkeling van de landelijke richtlijn Tabaksontmoediging. Daarnaast ontwerpen we posters om stoppen met roken onder de aandacht te brengen in de wachtkamer. Door met meerdere disciplines samen te werken hopen wij niet alleen onze collega-artsen te motiveren om zo samen preventie een prominente plek in het takenpakket van de huidige arts te geven (door bijvoorbeeld stoppen met roken in de spreekkamer te blijven bespreken), maar ook een grotere invloed te kunnen uitoefenen op de politiek.

Slagkracht

Er is gelukkig een trend waarneembaar waarin verschillende artsen en medisch specialisten elkaar vinden op het gebied van de preventie, zoals in praktijkvoorbeeld 2 al is toegelicht. Het is indrukwekkend hoe de gezamenlijke inspanningen van verschillende disciplines uit de eerste en tweede lijn de slagkracht en impact van deze acties lijken te vergroten. Er is echter zeker nog ruimte voor het uitbreiden van deze impact.

De intentie bestaat om op korte termijn de activiteiten gericht op (secundaire) preventie van slaapapneu, schadelijke gevolgen van vuurwerk en zonexpositie ook verder uit te breiden. Het gaat dan meestal over ziektebeelden waarbij meerdere medisch specialismen betrokken zijn. Ook hiervoor zouden we onze daadkracht kunnen vergroten door multidisciplinaire aanpak en gezamenlijk als artsen en medisch specialisten de handen ineen te slaan. Dit om enerzijds druk uit te kunnen oefenen op de politiek, maar anderzijds ook onze middelen te vergroten om de preventieve boodschap effectiever over te brengen; niet alleen in de spreekkamer, maar ook via bijvoorbeeld social media.

Krachten bundelen

Ook nu, of misschien wel juist nu, ten tijde van de coronacrisis, krijgt preventie meer aandacht dan ooit. Niet alleen op het gebied van preventieve adviezen zoals handen wassen en niezen in je elleboog, maar ook op het gebied van gezonde leefstijl. Ook hier slaan artsen de handen ineen voor een oproep tot een publiekscampagne voor een gezonde leefstijl, om zo druk uit te oefenen op de politiek.³ Deze crisis is ook het moment waarop we met zijn allen kritisch moeten kijken naar de huidige zorg die we leveren. Door het stuwmeer dat is ontstaan ten gevolge van uitgestelde behandelingen moeten we zorg prioriteren, met de focus op zinnige zorg. Daarmee wordt ook de noodzaak van preventie evidenter/urgenter.  

Commissie PrevENT is van mening dat preventie tot de dagelijkse werkzaamheden van elke werkzame arts zou moeten behoren en nodigt geïnteresseerden graag uit om contact met ons op te nemen om met ons te brainstormen hoe we de krachten op dit vlak verder kunnen bundelen en uitbreiden (prevent@kno.nl).

auteurs

Hanneke Bruijnzeel, arts in opleiding tot specialist keel-, neus- en oorheelkunde, UMC Utrecht

Louise Straatman, kno-arts, UMC Utrecht

Fedja Vos, kno-arts, Rijnstate, Arnhem

Marjolein van Looij, kno-arts, OLVG, Amsterdam

contact

h.bruijnzeel@umcutrecht.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

voetnoten

1. Kraaijenga VJC et al., The Effect of Earplugs in Preventing Hearing Loss From Recreational Noise Exposure: A Systematic Review, JAMA Otolaryngol Head Neck Surg 2016 Apr;142(4):389-94. doi: 10.1001/jamaoto.2015.3667

2. Ramakers GGJ et al., Effectiveness of Earplugs in Preventing Recreational Noise-Induced Hearing Loss: A Randomized Clinical Trial, JAMA Otolaryngol Head Neck. 2016 Jun 1;142(6):551-8. doi: 10.1001/jamaoto.2016.0225

3. Van Twillert M, Artsen roepen op tot publiekscampagne leefstijl, Medisch Contact, 2020 nov