Gedragscode benadrukt maatschappelijke rol van artsen
Respectvol gedrag belangrijk nieuw element in gedragsregels voor artsen
3 reacties
De nieuwe KNMG-gedragscode is bedoeld als ‘een gebruiksdocument’ waaraan artsen hun gedrag kunnen spiegelen. ‘De code is geslaagd als er debat over komt.’
Kun je vrienden zijn met patiënten op social media? In de nieuwe KNMG-gedragscode (zie kader) staat niet dat het niet mag, maar wel dat er grenzen zijn. ‘Je gaat bijvoorbeeld niet een relatie aan met je patiënt’, zegt KNMG-ethicus Krista Tromp.
In de oude opzet van de regels was er volgens haar weinig aandacht voor respectvol omgaan met patiënten en collega’s. ‘Dat is nu anders.’ Nu staat er dat je respectvol omgaat met je patiënt en dat je daarbij professionele grenzen in acht neemt; dus geen grensoverschrijdend gedrag. En verderop dat je eveneens respectvol omgaat met je collega’s. Je steunt hen en werkt met hen samen.
Normerend document
In 2013 verscheen de vorige versie van de KNMG-gedragsregels voor dokters, hét normerende document over professioneel handelen van dokters. Nu is er een nieuwe editie en het aantal regels is drastisch teruggebracht, van 67 naar slechts 15.
De weg ernaartoe was lang en zorgvuldig, vertelt Krista Tromp, die het project leidde. ‘Een multidisciplinaire, federatieve werkgroep van de KNMG stelde een concept op, gebaseerd op de artsenpraktijk, actuele wetgeving en richtlijnen, waarna artsen, experts en andere stakeholders, zoals de Patiëntenfederatie, het Centraal Tuchtcollege en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), zich over de tekst konden uitspreken tijdens inspraakavonden, in artsenpanels en via een internetconsultatie.’
‘De regels zijn niet absoluut en kunnen soms botsen’
Morele waarden
Rode draad bij de herziening was dat het ‘een gebruiksdocument’ moest worden, aldus Tromp, ‘waaraan je je eigen gedrag als arts kunt spiegelen’. ‘De regels geven weer wat wij als beroepsgroep belangrijk vinden, ook als de wet daarover zwijgt. In eerdere versies hadden de regels vaak het karakter van “verboden”. Of ze gingen over de concrete praktijkvoering, wat nu vaak een taak is van de betreffende beroepsgroep zelf.’ Grondgedachte is volgens René Héman, voorzitter van de KNMG, steeds weer dat ‘mensen luisteren naar dokters; ze hebben hun vertrouwen’. ‘En dus vertegenwoordigen we morele waarden waaraan deze regels recht doen.’
De regels kennen geen hiërarchie, benadrukt Tromp. Ze zijn bovendien nooit absoluut en kunnen dus soms botsen. Tromp: ‘Neem regel 5 over het beroepsgeheim. Die kan botsen met regel 1: het beste doen voor de patiënt.’
Bij elke regel staat uitleg over het belang ervan en zijn verwijzingen te vinden naar relevante KNMG-publicaties, wet- en regelgeving en internationale documenten en andere bronnen. Er is ook steeds gelet op een goede afstemming met de (inter)nationale wet- en regelgeving, verzekert Tromp. De gedragscode heeft juridische betekenis: de regels kunnen worden gebruikt door tuchtcolleges of door de inspectie om het handelen van artsen aan te toetsen. Bijvoorbeeld om (wettelijke) begrippen zoals ‘goede zorg’ of ‘goed hulpverlenerschap’ nader in te vullen.
Reflectie
Een paar regels springen in het oog, zoals nummer 6 die artsen aanmoedigt te zorgen voor eigen veiligheid en gezondheid. Tromp: ‘Deze is nieuw. Maar wat een gezonde arts is, schrijft de code niet voor, omdat de invulling van de begrippen veiligheid, gezondheid en welzijn niet eenduidig is en bovendien afhankelijk van de situatie.’ Reflectie op eigen handelen en je toetsbaar opstellen, is een ander aspect waaraan veel waarde wordt gehecht. ‘Daarom’, zegt Tromp, ‘spreekt de code in regel 9 nu ook van “verantwoordelijkheid nemen voor je handelen” en niet langer over “verantwoording afleggen”.’
Vleugje ideologie
Meest opvallend is dat de gedragscode meer dan voorheen benadrukt dat van artsen maatschappelijke betrokkenheid mag worden verwacht. Met name regels 2, 13, en 14 refereren daaraan. Elise Buiting, arts maatschappij + gezondheid, voorzitter van de KAMG, en betrokken bij de totstandkoming van de code daarover: ‘Zodra je problemen niet louter in de spreekkamer kunt oplossen, zul je toch van je moeten laten horen, al is het maar binnen je organisatie. Maar dat wil niet zeggen dat alle dokters voortdurend de barricaden op moeten. Dat staat er niet.’ Het is een regel die bedoeld is om te stimuleren, vult Tromp aan. ‘Een aansporing om je bewust te zijn van het verband tussen klimaat, milieu en gezondheid en bijvoorbeeld tussen sociaal-economische status en gezondheid. Verdiep je daarin: ook de medisch specialist in het ziekenhuis moet nadenken over de omgeving van zijn patiënt en gaat na in hoeverre die van invloed is op diens ziekte.’
Sluipt er met die ‘opdracht’ een vleugje ideologie in de regels? ‘Dat is onvermijdelijk’, antwoordt Buiting. ‘We willen mensen helpen – dat is op zichzelf al een ideologie.’ Maar die maatschappelijke dimensie impliceert zeker niet een specifieke politieke kleur: ‘Ons werk berust immers uiteindelijk op wetenschappelijk bewijs.’
Levend document
KNMG-voorzitter Héman herinnert eraan dat ‘de gedragscode niet alleen een actuele leidraad voor ons handelen, maar ook een levend document is.’ ‘De code is geslaagd als er debat over komt’, vult Krista Tromp aan. ‘Wat over een reeks van jaren ongetwijfeld weer zal resulteren in aanpassing van de regels.’
15 gedragsregels
- Als arts zet je de gezondheid en het welzijn van de patiënt voorop en breng je de patiënt geen onnodige schade toe. Dat doe je vanuit goed hulpverlenerschap.
- Als arts draag je bij aan de beschikbaarheid en toegankelijkheid van de gezondheidszorg. Je behandelt iedereen in gelijke gevallen gelijk en in ongelijke gevallen ongelijk, en je discrimineert dan ook niet.
- Als arts respecteer je de autonomie van de patiënt. Je nodigt de patiënt uit tot gezamenlijke besluitvorming en stelt haar of hem in staat een geïnformeerde beslissing te nemen.
- Als arts ga je respectvol om met je patiënt en neem je professionele grenzen in acht. Je onthoudt je van ongewenst, grensoverschrijdend en ontwrichtend gedrag.
- Als arts bewaak en bevorder je de vertrouwensrelatie met de patiënt. Je houdt geheim wat je tijdens je beroepsuitoefening te weten komt over de patiënt.
- Als arts zorg je goed voor je eigen veiligheid, gezondheid en welzijn. Je zoekt hulp als dit nodig is.
- Als arts verleen je goede zorg in overeenstemming met de professionele standaard, waaronder kwaliteitsstandaarden.
- Als arts blijf je binnen de grenzen van je eigen kennen en kunnen. Ook onthoud je je van handelingen en uitingen die daarbuiten liggen.
- Als arts neem je verantwoordelijkheid voor je handelen. Je stelt je open, leerbaar en toetsbaar op.
- Als arts ga je respectvol om met je collega’s. Je adviseert, begeleidt en steunt hen en werkt met hen samen. Je onthoudt je van ongewenst, grensoverschrijdend of ontwrichtend gedrag.
- Als je als arts geen gevolg kunt geven aan de hulpvraag van de patiënt vanwege je geweten, dan stel je haar of hem hiervan op de hoogte en breng je haar of hem in contact met een collega. Een beroep op je geweten mag niet leiden tot ernstig nadeel bij de patiënt.
- Als arts voorkom je belangenverstrengeling die de patiënt of die het vertrouwen in de gezondheidszorg kan schaden. Je bent transparant over je overige belangen.
- Als arts ben je maatschappelijk betrokken. Je erkent en signaleert de invloed van maatschappelijke factoren op gezondheid en welzijn. Zo draag je bij aan het verbeteren van de volksgezondheid.
- Als arts ben je je bewust van de relatie tussen gezondheid, klimaat en milieu. Je zet je in voor een duurzame zorgsector en gezonde leefwereld.
- Als arts draag je naar vermogen bij aan het bevorderen van de geneeskunde en de gezondheidszorg als geheel.
Brunet de Rochebrune
Adviserend Geneeskundige
Goed dat er #13 meer aandacht krijgt: het effect van het handelen van artsen heeft niet alleen invloed op die ene patiënt, maar ook op de groep en uiteindelijk op de maatschappij als geheel.
Nu nog de opleiding arts Maatschappij + Gezondheid voor ...AIOS-sen financieren: dan kan er echt voldoende aandacht worden gegeven aan de geneeskundige vraagstukken in de maatschappij vanuit de medische inhoud.
Dat maatschappelijk handelen door het ministerie van VWS is echt urgent noodzakelijk: straks hebben we niet alleen geen Forensische artsen meer, maar ook geen goed opgeleide Adviserend geneeskundigen, Indicerend artsen of Infectieziekten-artsen! En deze artsen willen ook een specialisatie doen zonder torenhoge schuld, net als huisartsen en klinisch specialisten.
J.G. Drewes
gepensioneerd, Zutphen
Is respectvol omgaan met iemand niet iets van iemand respecteren, iemand in zijn waarde laten?
En wanneer in de huidige maatschappij respect tegenover artsen en wetenschappers in reacties vaak ver te zoeken is, kunnen wij toch wel 'het goede voorbee...ld' geven.
En is het niet zo dat respect te maken heeft met omzien naar, rekening houden met?
En dat spreekt me juist als arts wel aan.
J.M. Keppel Hesselink
pijnarts, Bosch en Duin
Goed initiatief en enkele mooie paragrafen erbij, zoals #14.
Maar nu even een puntje over dat 'respect'.
Respect, een synoniem voor eerbied, ontzag. Eerbied en ontzag heb je voor iemand die iets bijzonders gepresteerd heeft. Ik heb bijvoorbeeld... veel respect voor Einstein, voor onze premier, voor de Dalai Lama. Hebben patienten nog wel respect voor de dokter in deze postmoderne tijd. Of respect voor de geleerden die hard werken aan vaccins? Volgens mij in het algemeen niet meer. Of in ieder geval diegenen die zich roeren op de sociale media zijn in het algemeen vrij respectloos ten aanzien van experts en artsen. Maar dat terzijde.
Maar wat is respect dan als het niet eerbied en ontzag is? Ik weet het niet. Ik geloof niet dat ik eerbied en ontzag heb voor mijn patienten. Wat dan wel? Misschien gaat het om professionele bejegening. Dat lijkt me een neutralere term dan dat we respect zouden moeten tonen.
Ik ben momenteel in Portugal en ik was bij de apotheek om een recept in te dienen. Ik zei aan het loket 'in manu medici' , een IMM recept dus. De apotheker sprak me meteen aan met 'doutor' en was zeer respectvol. Eerder had ik hetzelfde aan de hand in Nederland. Daar bleef de apothekersassistente me steevast meneer noemen, nadat ik het begrip 'IMM' had uitgelegd en ze op mijn recepten papier kon zien dat ik hoogleraar was. Ze bejegende me als een lastige vlieg die haar autonomie bedreigde.
Volgens mij is respect een concept dat in de postmoderne tijd gesneuveld is. Nu iedere mening (als narrative) gelijkwaardig moet zijn (wat natuurlijk nonsense is), is respect per definitie archaisch geworden. Het lijkt me dan ook niet een concept wat het handelen van de arts omschrijft en kan omschrijven.