Feminisering medisch specialismen zet niet door
In de medische staf blijven mannenvakken bestaan
14 reacties
Ondanks de forse instroom van vrouwelijke studenten de laatste twintig jaar blijft een aantal grote medisch specialismen overwegend mannelijk. Cardioloog Hans Verheul vraagt zich af of er sprake is van een cultuurprobleem.
De ontwikkeling in de samenstelling van de medische beroepsbevolking kent de dynamiek van een olietanker. Aangezien rond 1990 het aandeel vrouwen in de studie geneeskunde boven de 50 procent is gestegen, wordt uiteindelijk, komend decennium, ook een dergelijk omslagmoment bij de medisch specialisten verwacht. Deze ontwikkeling, de toename en het ontstaan van een groeiende meerderheid van vrouwelijke artsen, krijgt onder de noemer feminisering bijzondere aandacht.1
Beleidsmakers en influencers leggen de nadruk op de verschillen in professionele stijl. De werkstijl van vrouwelijke artsen zou meer empatisch en relatiegericht zijn. Zij hebben meer dan hun mannelijke collega’s een voorkeur voor parttime werken en voor een loondienstverband. Ook lijken vrouwelijke artsen meer gericht op samenwerking en behandeling volgens richtlijnen.
De media creëren beelden met eigentijdse jonge vrouwen en een slinkende groep oude mannen. Deze beelden zijn vooral uit de huisartsenpraktijk, waar inderdaad de helft van de artsen jonger dan 45 jaar is, van wie 70 procent vrouw.
Maar geldt dit beeld ook voor het ziekenhuis? Hoe ziet de feminisering in de medische staf eruit? Wat merkt de patiënt met een gescheurde knieband, een spoedkeizersnee of met een hartinfarct komend decennium hiervan? Wie ziet de patiënt op de ok, aan zijn bed of in de spreekkamer?
Geen verband
Uit de gegevens van het Capaciteitsorgaan werden de veertien grootste klinische disciplines (meer dan vijfhonderd specialisten, leeftijd tot 67 jaar) geselecteerd, samen goed voor bijna 85 procent van het totaal en geordend naar aandeel specialisten jonger dan 42 jaar en aandeel vrouwelijke specialisten.2
In 2019 zijn bij zes disciplines de vrouwelijke specialisten in de meerderheid, samen goed voor 63 procent van het totaalaantal vrouwen. Het aandeel vrouw varieert van 14 procent bij orthopedie naar 68 procent bij kindergeneeskunde. De psychiaters kennen met 27 procent de minste jonge specialisten en de dermatologen en maag-, darm- en leverartsen het hoogste aandeel (41%).
Er is geen verband tussen leeftijd en vrouw. De gynaecologen tellen 66 procent vrouwen en 29 procent jonge specialisten, maar bij chirurgen, even jong, is 25 procent vrouw.
Gynaecologie
De uitstroom van medisch studenten telt ongeveer 70 procent vrouwen. Bij instroom in de opleidingen en uiteindelijk bij de jonge specialisten zou het aandeel vrouwen in een genderneutraal traject dan ook 70 procent moeten zijn en niet 50 procent.
In drie groepen artsen, respectievelijk aiossen van 24-33 jaar en jonge specialisten van 34-43 jaar en 44-53 jaar, werd per discipline het aandeel vrouwen in deze groepen vergeleken met het aandeel vrouwen in de uitstroom van de bijpassende studieperiode. Hiervoor zijn de tijdvakken 2010-2019, 2000-2009 en 1990-1999 genomen, met een uitstroom van gemiddeld 69, 66 en 58 procent vrouw. De verhouding aandeel vrouw per groep artsen tot aandeel vrouw bij uitstroom in de bijpassende studieperiode is bij een genderneutraal traject een quotiënt met waarde 1.
De vergelijking van de drie tijdvakken levert een opmerkelijk constant beeld. Gynaecologie blijft de opleiding met naar verhouding de grootste instroom van vrouwen met een quotiënt van 1,29 (1990-1999) naar 1,26 (2000-2009). Er zijn zeven opleidingen met een actuele waarde van deze quotiënt tussen 0,90 en 1,10 en vijf opleidingen met een quotiënt tussen 0,70 tot 0,80. De orthopedie heeft het laagste quotiënt van 0,25 (1990-1999) naar 0,46 (2000-2009) gevolgd door heelkunde van 0,50 naar 0,68 en cardiologie van 0,52 naar 0,70.
Verschillen in instroom bepalen uiteindelijk de verschillen in aantallen vrouwelijke specialisten. De samenstelling van een discipline in 2029, over tien jaar, ligt al vast in de opleidingsgroep assistenten en in de leeftijdstijdsopbouw van de specialisten. Uitbreiding van de instroom tot een traject van tien jaar met aanpassing voor de opleidingsduur volgens het scenario van het Capaciteitsorgaan maakt een simpele voorspelling voor 2029 mogelijk: zeg tien jaar opleiding erin en tien jaar oudste specialisten eruit.
Roze bril
In 2029, veertig jaar nadat de studenten geneeskunde een gelijke verdeling over mannen en vrouwen bereikten, zijn er nog zes grote klinische disciplines met een duidelijke meerderheid aan mannelijke specialisten (zie figuur). Over tien jaar wordt mogelijk één op de vijf vrouwen met een gescheurde kruisband door een vrouwelijke orthopeed geopereerd en één op de drie vrouwen met een hartinfarct door een vrouwelijke cardioloog behandeld. Dat 78 procent van de gynaecologen een vrouw is en dat ook grote aantallen vrouwen in andere disciplines het gemiddelde rechttrekken, maakt niet dat de feminisering van het ziekenhuis vergelijkbaar is met die van de huisartsengroep. In de samenstelling van de medische staf in het doorsneeziekenhuis blijft een grote sectie met een belangrijke gendergap bestaan. Al eerder werd geconstateerd dat ook de positie en inkomens van vrouwelijke specialisten onderhevig zijn aan de invloed van een gendergap.3,4 Het vraagt dan ook een roze bril om de veranderingen in de huisartsenpraktijk als een vanzelfsprekend toekomstbeeld voor de medische staf in een doorsneeziekenhuis te nemen.
Onze samenleving eist een genderneutrale en inclusieve arbeidsmarkt. Als instroom, inkomen en carrièreperspectief binnen groepen medisch specialisten hierin belangrijk afwijken, roept dat vragen op over selectie en cultuur die misschien niet van deze tijd zijn.
auteur
Hans Verheul, cardioloog, Flevoziekenhuis, Almere
contact
jverheul@flevoziekenhuis.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten
1. Meyboom -de Jong B. Feminisering van de geneeskunde. Ned Tijdschr Geneesd 1999; 143: 1134-36.
2. Capaciteitsplan 2021-2024 Hoofdrapport.
3. Maas AHEM, ter Braak EWMT, Verbon A. Actiever carrièrebeleid nodig voor vrouwelijke artsen. Ned Tijdschr Geneesd 2016,160:D32.
4. Levi M. Genderneutraal tot de cijfers spreken. Parool 2020; 1 feb: 69.
Lees meer
Arina Klokke
Huisarts, Delft
Hoe kan het dat een gebrek aan ‘feminisering’ anno 2021 een probleem is, terwijl op dit moment 70% van de geneeskundestudenten vrouw is? Mijn dochter, 3e jaars geneeskunde, zat in een zoomcollege met een groepje jaargenoten. Er waren enkele mannen en... veel meer vrouwen. De internist die college gaf, richtte zich eerst tot de kleine groep mannen. “Zijn er geen mannen meer die dokter willen worden? Zo jongens, jullie kunnen straks uitkiezen wat jullie willen worden”. Heeft deze internist enig idee hoe dit binnenkomt bij de vrouwelijke studenten, die aan het hele selectieproces met een oververtegenwoordiging van vrouwen zelf niets kunnen doen?
Wanneer je het omwille van een betere dynamiek belangrijk vindt dat er een 50/50 verdeling is, dan moet je ook consequent zijn. Dan moet je niet langer selecteren op “geschiktheid” en 70% vrouwen geneeskunde laten studeren, maar teruggaan naar de loting en 50% mannen, 50% vrouwen selecteren.
Er is een krapte op de arbeidsmarkt. Vele jonge klaren, met name orthopeden, internisten, cardiologen en radiologen hebben geen uitzicht op vast werk. Het wachten is op politieke besluitvorming: wanneer de specialisten in loondienst werken, dan is de perverse prikkel tot het draaien van krankzinnige werkweken weg. Er komen plekken vrij en de selectiedruk wordt minder. Vooralsnog is er een moordende concurrentie, waarbij dan allerlei (ouderwetse) selectiecriteria naar boven komen, zoals het afwijzen van een arts die wellicht zwanger kan worden. Het idee dat sommige specialismen niet in deeltijd kunnen worden uitgeoefend, is echt niet meer van deze tijd. Sterker nog: in deeltijd werken is een must, èn om de jonge klaren een kans te geven, èn omdat niet alleen vrouwen, maar ook mannen betere artsen worden wanneer ze in deeltijd gaan werken. Het artsenvak is zwaar en verantwoordelijk. Om afstompen en een burn out te voorkomen, om genoeg aandacht voor de patiënt te hebben, is een goede werk-/privébalans essentieel.
Petra Kuijpers
cardioloog, Maastricht
Dank voor het door een mannelijke cardiologische collega onder de aandacht brengen van dit probleem. Mijns inziens zit er wel nog een denkfout in; er kunnen wel veel vrouwen geneeskunde gaan studeren, maar zolang mannen afdelingshoofden en opleiders ...zijn, worden de vrouwelijke basisartsen toch minder snel of niet aangenomen voor opleidingsplaatsen. De 'vooruitgang' gaat veel te traag. Ik was in 1990 de tweede (!) vrouw die in Maastricht de cardiologie opleiding mocht gaan doen. In 1997 kreeg ik te horen dat ik in een niet nader te noemen ziekenhuis niet werd aangenomen (door mannen) 'want ze wilden geen vrouwen in het maatschap". Onlangs hoorde ik soortgelijke woorden van een jonge vrouwelijke collega anno 2021.....dus in bijna 25 jaar is er nauwelijks iets veranderd.
Waar blijven de vrouwelijke afdelingshoofden in de 'mannenvakken', maar natuurlijk in elk vak!!? Dat zou de cultuuromslag kunnen bevorderen en zorgen voor een evenwichtigere verdeling van opleidingsplekken.
Leendert Bakker
arts-microbioloog, Almere
medische microbiologie?
Maren Van waalwijk
Specialist ouderengeneeskunde, Breda
Beste Hans Verheul,
Geen uitgebreide reactie op uw artikel maar 'slechts' een compliment over de objectieve, niet oordelende en nieuwsgierige manier waarop u de feiten presenteert. Misschien is dát wel een voorbeeld van feminisering!
Vriendelij...ke groet,
Maren van Waalwijk, specialist ouderen geneeskunde
Martine de Vries
Kidnerarts, Leiden
Ik raad iedereen aan om voor op dit artikel te reageren eerst eens een Implicit Association Test (IAT) te doen via Harvard University.
Zie: https://implicit.harvard.edu/implicit/selectatest.html
En dan kiezen voor de 2 gender-IAT's (de andere kan j...e natuurlijk ook doen, ook heel inzichtgevend).
En laten we het vandaar uit vervolgens hebben over glazen plafonds, vrouwen die "niet hard zouden willen werken", vrouwen die "alleen parttime willen werken" etc.
We zien dingen niet zoals ze zijn, we zien dingen zoals wij zijn.
Peter
arts en jurist, Schaijk
Niet alleen orthopaeden, ook onder meer cardiologen, radiologen en internisten. Jonge klaren zat, alleen kennelijk onvoldoende ruimte voor hen in de maatschappen / MSB's van de instellingen waarbij loondienst nog niet de norm is. Voor huisartsen geld...t overigens een vergelijkbaar probleem.
Als er een overschot is, dan wordt er natuurlijk ook gekeken naar de kans dat iemand door zwangerschap tijdelijk niet het werk kan doen, of alleen ander werk en dus vervanging nodig heeft. Mag dit? Nee natuurlijk niet, maar het gebeurt wel en het is ook niet te veranderen door quota op te leggen. Want dan ga je zien dat alleen fulltime vacatures open worden gesteld, waar vrouwen historisch in ondervertegenwoordigd zijn als het gaat om belangstelling voor zulke functies. En dat afwijzingen niet de werkelijke reden bevatten, maar iets dat juridisch wel door de beugel kan. Niet anders dan in andere sectoren overigens.
De oplossing is niet minder opleiden, zeker niet met de enorme opgave aan wachtlijstproblematiek waar we nu met zijn allen voor staan. Maar dat iedereen die opgeleid wordt ook daadwerkelijk snel aan de bak kan komen. Jonge klaren moeten meer kansen krijgen op de arbeidsmarkt. Hierin speelt mijns inziens de huidige generatie medisch-specialisten bij uitstek de hoofdrol als het gaat om maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel.
Peter
arts en jurist, Schaijk
Niet alleen orthopaeden, ook onder meer cardiologen, radiologen en internisten. Jonge klaren zat, alleen kennelijk onvoldoende ruimte voor hen in de maatschappen / MSB's van de instellingen waarbij loondienst nog niet de norm is. Voor huisartsen geld...t overigens een vergelijkbaar probleem.
Als er een overschot is, dan wordt er natuurlijk ook gekeken naar de kans dat iemand door zwangerschap tijdelijk niet het werk kan doen, of alleen ander werk en dus vervanging nodig heeft. Mag dit? Nee natuurlijk niet, maar het gebeurt wel en het is ook niet te veranderen door quota op te leggen. Want dan ga je zien dat alleen fulltime vacatures open worden gesteld, waar vrouwen historisch in ondervertegenwoordigd zijn als het gaat om belangstelling voor zulke functies. En dat afwijzingen niet de werkelijke reden bevatten, maar iets dat juridisch wel door de beugel kan. Niet anders dan in andere sectoren overigens.
De oplossing is niet minder opleiden, zeker niet met de enorme opgave aan wachtlijstproblematiek waar we nu met zijn allen voor staan. Maar dat iedereen die opgeleid wordt ook daadwerkelijk snel aan de bak kan komen. Jonge klaren moeten meer kansen krijgen op de arbeidsmarkt. Hierin speelt mijns inziens de huidige generatie medisch-specialisten bij uitstek de hoofdrol als het gaat om maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel.
Arjen Göbel
Huisarts, Amstelveen
Beste Wieneke,
Kijk, aan zo'n antwoord hebben we iets. Als het is zoals jij zegt is dat uitermate teleurstellend en kan nooit de bedoeling zijn van zo'n dure opleiding. Mocht het zo zijn dat er genderfactoren meespelen bij dit verschil, dan protes...teer ik eensgezind met jou mee tegen deze misstand.
Het is alleen wel moeilijk te determineren wat de oorzaak precies is want het is wel opmerkelijk dat de betreffende vrouwen dus wel zijn toegelaten tot de opleiding maar vervolgens geen werkplek kunnen vinden. Ik ben heel benieuwd hoe dat kan, want als door genderdiscriminatie deze vrouwen geen plek vinden die vervolgens door een man wordt bezet, waar komen die mannen dan vandaan? Zijn er dan teveel orthopaeden-in-opleiding?
Groet, Arjen
B.J. KOLE.
Huisarts, Utrecht
De volgende zaken vallen op , de oogheelkunde, dermatologie, psychiatrie, kindergeneeskunde, dermatologie en gynaecologie zijn vrouwen oververtegenwoordigd. In 2029 komen daar nog eens 4 specialismen bij.
In de uitstroom uit de geneeskunde studie zi...jn vrouwen bijzonder oververtegenwoordigd.
Dan is er nog een getal hier niet genoemd: meer dan driekwart van de huisartsen, thans in opleiding, is vrouw.
De auteurs schrijven : "Onze samenleving eist een genderneutrale en inclusieve arbeidsmarkt"
Daar is dus absoluut geen sprake van voor het overgrote merendeel van de specialismen.
Het is de hoogste tijd dat de studie geneeskunde, en de genoemde specialismen met enige urgentie aantrekkelijker gemaakt worden voor mannen. En met name dat zsm de selectiebias wordt rechtgezet bij toelating tot de geneeskunde studie en de huisartsenopleiding.
Wieneke Metsaars
Orthopedisch chirurg, Amsterdam
Beste merhai, Rolf, Raymond en arjen,
Binnen de orthopedie zijn er meer werkeloze vrouwelijke orthopedisch chirurgen dan mannelijke. Natuurlijk zijn er verschillen, maar er is ook nog steeds een cultuur waarin vrouwen minder kansen krijgen en dubbe...l zo hard moeten vechten voor dezelfde plek. Ik ben blij dat er aandacht aan besteed wordt. Het is een probleem wat door velen niet onderkend wordt en dan kunnen we ook geen goede beslissingen nemen om iedere medisch specialist op zijn of haar plek terecht te laten komen.
Merhai
Anesthesioloog medisch manager, Lelystad
Wat mij betreft een “ rutte- achtige draai” van een exponent van de “ old school of white middle aged male senior doctors. “
Die hele vrouw vs man discussie zal mij een worst ( of is dat woord ook niet gepast??) wezen. De selectie aan de poort van ...de opleiding was en is een grote komedie . En wordt een tragische komedie als er gesolliciteerd wordt voor een specialisatie plek. Wat heb ik wel niet gehoord. “ schoenen niet gepoetst” , “ past niet in het team” , “ cijfers niet excellent” , “ we zoeken ander profiel”. .....
Er werd en wordt geslecteerd en dat gebeurde en gebeurt door foute lui met allerlei agenda’s.
Om te beginnen moet de populatie een afspiegeling zijn van de bevolking.
Wat mij betreft maak je diverse potten en loot je gewoon.
Cijfers spelen geen rol want die zeggen niets over een dokter.
Hoe een potentiele dokter omgaat met mensen is belangrijk. Simuleer dat maar en selecteer daarop.
Raymond Mookhram
Huisarts, Vlissingen
Ik zou als specialist niet zo rouwig zijn om het voorlopig uitblijven van feminisering bij de specialisten. Feminisering gaat bij de huisartsen gepaard met parttime werken ( ook door de mannelijke collega’s) en discontinuïteit van zorg en onnodig com...plexer maken van zaken daardoor. ‘ Rejoice’ zou ik zeggen.
Arjen Göbel
Huisarts, Amstelveen
Het zou het eenvoudigst zijn een enquête uit te zetten waarin vrouwen wordt gevraagd of zij wel of niet het beroep van hun keuze zijn gaan uitoefenen - en zo nee hoe dat is gekomen en of ze zich daarin gehinderd hebben gevoeld - en pas dan conclusie...s te trekken over eventuele 'genderproblematiek' en 'inclusiviteit'. Want eerlijk gezegd zijn dat woorden die me in deze context enigszins de keel uithangen en dat komt met name doordat ze vaak op gratuite wijze worden gebruikt om problemen te signaleren die geen werkelijk probleem zijn. Zoals hier.
Alsof mannen en vrouwen allemaal hetzelfde zouden willen.
Heeft iemand er bij stil gestaan dat als er veel vrouwen huisarts worden er wellicht dáárom minder vrouwen iets anders kiezen?
Of dat vrouwen bepaalde vakken minder leuk vinden of dat mannen misschien - glad ijs - geneigd zijn wat meer het zware werk op te knappen? Net zoals er op de beladingsplatforms van Schiphol geen vrouwen te vinden zijn, evenals bij nachtelijke asfalteerwerkzaamheden, het bouwen van kerncentrales, het ophalen van vuilnis en nog 100 andere zware beroepen.
Echt een non-discussie, dit.
Rolf Sikkema
Specialist ouderengeneeskunde, IJmuiden
Als ik het artikel goed lees, dan is de conclusie dat als het percentage vrouwen van het specialisme niet snel genoeg hetzelfde wordt als percentage vrouwen onder studenten (70%) dan is dat grond voor nader onderzoek over selectie en cultuur in dit s...pecialisme.
Wordt hier niet voorbij gegaan aan dat mannen en vrouwen gemiddeld genomen andere voorkeuren kunnen hebben in het werk dat ze het grootste gedeelte van hun leven gaan uitvoeren?