Laatste nieuws
Achter het nieuws

Falende markt voor medische hulpmiddelen werkt corruptie in de hand

Te weinig concurrentie, switchen is lastig, en inkoop niet transparant

1 reactie
Marc de Haan/Betastock
Marc de Haan/Betastock

Dat cardiologen in ziekenhuis Isala ervan verdacht worden betalingen te hebben ontvangen van een hartimplantatenproducent is mogelijk een symptoom van een dieperliggend probleem. Verschillende factoren maken dat de markt voor medische hulpmiddelen faalt. De ACM inventariseerde ze.

Te hoge prijzen, maar mogelijk ook lagere kwaliteit en minder innovatie: dat zijn de gevolgen van te weinig concurrentie op de markt van medische hulpmiddelen. Dat meldt de Autoriteit Consument & Markt (ACM), die onderzoek liet doen naar de Nederlandse markt. In tijden waarin de zorgkosten de pan uit rijzen blijkt het een slok op een borrel te kunnen schelen: in Duitsland bijvoorbeeld liggen de prijzen voor hartimplantaten 10 tot 15 procent lager dan in Nederland.

Het arsenaal aan hulpmiddelen is zeer groot: het gaat om meer dan 500 duizend producten. Van steunkousaantrekkers, lenzen, tandheelkundige vulmaterialen en chirurgisch instrumentarium tot pacemakers, diagnostische apparatuur, en medische software. Lang niet al die producten vertegenwoordigen een markt met te weinig concurrentie. Neem verband of incontinentiemateriaal: op die gebieden zijn tal van producenten actief en zijn de drempels voor nieuwe toetreders relatief laag. Anders is dat als een ziekenhuis een nieuw scanapparaat wil aan­­schaf­­fen. Vooral bij zulke hoogtechnologische hulpmiddelen zijn er maar weinig aanbieders en hoge toetredingsdrempels voor nieuwe aanbieders.

Koppelverkoop

Maar er zijn meer factoren die tot marktfalen kunnen leiden. Zo is bij een switch naar nieuwe apparatuur vaak een overgangsperiode noodzakelijk, waarin zowel oude als nieuwe apparatuur beschikbaar moet zijn om de continuïteit van de patiëntenzorg te waarborgen: een ziekenhuis kan nu eenmaal niet tijdelijk zonder bijvoorbeeld MRI of dialyseapparatuur. En wat protheses en implantaten betreft moet de specifieke (chirurgische) apparatuur voor producten van een bepaalde producent in het ziekenhuis aanwezig zijn zolang er patiënten zijn die met die protheses en implantaten van die producent rondlopen. Omdat bijvoorbeeld pacemakers vijf tot tien jaar en heupprotheses ongeveer vijftien jaar meegaan, kan dit dus langer zijn dan de contractduur. Ook de ervaring en opleiding van degene die ermee werkt spelen een rol. Zo leren specialisten vaak al in hun opleiding met een specifiek merk hechtdraad hechten, waardoor het later lastiger is op een ander merk over te stappen.

Al deze factoren spelen een rol in de markten voor drie typen producten die door de ACM nauwkeuriger zijn geanalyseerd: radiotherapieapparatuur, dialyse- en plasmaferesematerialen en hartprotheses en -implantaten. In de eerste categorie is het probleem dat op de Nederlandse markt slechts twee grote producenten actief zijn. Door de hoge overstapkosten is het bovendien vrijwel onmogelijk om te wisselen van producent. In de tweede categorie speelt ook koppelverkoop een belangrijke rol: in Nederland zijn ten minste vijf producenten voor dialyse­apparatuur en die weten het doorgaans finan­cieel voordelig te maken om ook de bijbehorende verbruiksartikelen en kunstnieren bij hen af te nemen.

De inkoop verloopt lang niet altijd transparant

Corruptieschandaal

Dat de markt van hartprotheses en -implantaten faalt – en dat Nederlandse ziekenhuizen daarom duurder uit zijn dan Duitse – heeft vooral te maken met de inkoop: die verloopt lang niet altijd transparant, zo constateert de ACM. En dat is cruciaal, bijvoorbeeld als een medisch specialist niet alleen adviseert maar ook beslist om een bepaald hulpmiddel aan te schaffen. Terwijl het ziekenhuis intussen betaalt. Cardiologen hebben immers als enigen de medische kennis in pacht en hebben zo een sterke invloed op de inkoop en aanbesteding van hartapparaten, zoals pacemakers en icd’s, door het ziekenhuis. Hierdoor ‘hebben producenten mogelijk voordeel bij het beïnvloeden van de artsen’, aldus het ACM-rapport. Dat dit geen hypothetisch probleem is, blijkt uit het feit dat de fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) verschillende locaties in Nederland, Duitsland en op Curaçao heeft onderzocht en op grond daarvan vermoedt dat ‘medisch specialisten jarenlang betalingen hebben ontvangen van een leverancier van medische hulpmiddelen in ruil voor een voorkeursbeleid voor hun producten. Vermoedelijk hebben de artsen hiervoor miljoenen euro’s ontvangen via internationale constructies met rechtspersonen’.

NRC onthulde dat het hierbij gaat om (oud-)cardiologen van ziekenhuis Isala in Zwolle en bestuurders van het private cardiologisch onderzoeksbedrijf Diagram, eveneens in Zwolle. Saillant detail: een van de verdachte cardiologen zat in de richtlijncommissie. De leverancier in dit corruptieschandaal is BioTronics. Dit is een van de vijf producenten die onder andere pacemakers en icd’s in Nederland verkopen én die niet is aangesloten bij de ‘gedragscode medische hulpmiddelen’, die oneerlijke beïnvloeding van artsen door de industrie moet tegengaan.

Risicospreiding

Volgens de experts die voor het ACM-rapport zijn geïnterviewd neemt de invloed van de cardiologen in dit proces inmiddels wel af en die van de inkopers juist toe. Een van de geïnterviewden is cardioloog Léon van Woerkens, verbonden aan het Albert Schweitzer ziekenhuis (ASZ) in Dordrecht. Het ASZ koopt samen met vijf andere ziekenhuizen uit de regio hartapparaten in bij verschillende producenten, zegt hij. ‘Als cardiologen mogen we een voorkeur uitspreken voor een bepaald merk, maar het is nooit vanuit alle vijf ziekenhuizen dezelfde voorkeur. Dat is dus schipperen.’ Het ASZ heeft wel het advies van de cardiologen opgevolgd om het risico te spreiden. ‘Inmiddels kunnen we uit drie merken kiezen; de jaren hiervoor maar uit twee. Dat vonden we te beperkt. Dan zijn de risico’s niet goed gespreid als een device niet beschikbaar is, bijvoorbeeld door leveringsproblemen of een terugroepactie. Dan ben je echt in de aap gelogeerd als dat net het apparaat is dat jij bij iedereen plaatst.’

Een ander voordeel van contracten met verschillende producenten is dat een ziekenhuis dan over apparaten beschikt met specifieke kenmerken die passen bij een bepaalde groep van patiënten – dit noemt de ACM ‘productdifferentiatie’. Van Woerkens: ‘We hebben er met de risicospreiding ook voor gezorgd dat we apparaten hebben met de meestvoorkomende features, want niet alle bedrijven hebben dezelfde features in hun apparaten zitten.’ Een voorbeeld hiervan is een icd met onderhuidse draden: ‘Mensen met afgesloten vaten die wel een icd moeten hebben, zijn daarop aangewezen. Zo’n subcutane icd is dus niet voor alle patiënten een optie. Het apparaatje kan alleen een klap geven en niet pacen, wat een normale icd wel kan.’ Het probleem is dan weer wel dat zulke ‘productdifferentiatie’ volgens het ACM-­rapport ook een groot risico op marktfalen tot gevolg kan hebben. Zoals in het geval dat een subcutane icd nodig is: dan blijft er momenteel maar één producent over die deze kan leveren.

Waarschuwing

Het is niet het enige dilemma dat uit het rapport oprijst. In dat opzicht is er nog een laatste niet onbelangrijke, potentieel marktverstorende factor: doordat de EU strengere eisen gaat stellen aan de veiligheid van medische hulpmiddelen, is het goed mogelijk dat dit voor sommige producenten een reden is om te stoppen. Ergo: wel meer veiligheid, maar bijgevolg ook: minder aanbieders, minder concurrentie en – mogelijk – hogere prijzen.

Dat snappen we, zegt een woordvoerder van de ACM. Hij benadrukt dat marktmacht, bijvoorbeeld op het terrein van pacemakers, geen probleem is, mits er geen misbruik van wordt gemaakt. ‘Ons rapport constateert geen strafbare feiten in dit opzicht, maar we weten nu wel waarop we moeten letten. En wat de veiligheid betreft is onze constatering vooral bedoeld als waarschuwing: het gaat om een mogelijk gevolg. Wij zijn niet degenen die hierover besluiten, dat doet de politiek.’ 

Zie ook

Het ACM-rapport

Onderzoek naar corruptie bij medisch specialisten - FIOD

Strafrechtelijk onderzoek naar cardiologen: namen ze miljoenen in steekpenningen aan van een Duitse pacemakerfabrikant? - NRC

Lees ook:

Achter het nieuws Isala
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • G.R.I. Slock

    huisarts, sluis

    ACM kan dus evengoed opgedoekt worden want ze vallen zorgverleners die willen samenwerken lastig met concurrentiebeperkingen terwijl ze er niet in slagen om concurrentie af te dwingen op de zakelijke markt. Dit kan trouwens veel beter en efficiënter... Europees geregeld worden.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.