Euthanasie door Amerikaanse ogen

Gezond zijn? Dat, zeggen de Nederlanders, betekent vooral dat je op de fiets boodschappen kunt doen. Het blijft aardig om te zien hoe buitenlanders die hier kort of lang hebben gewoond, Nederland en de Nederlanders typeren.

Zoals de Amerikaanse antropoloog Frances Norwood, van wie bovenstaande observatie afkomstig is. In de zomer van 2000 kwam zij naar Nederland om in vijftien maanden een grondige studie te doen naar euthanasie in de huisartspraktijk. Niet alleen sprak zij tientallen experts, ook liep zij mee met tien huisartsen en sprak zij lang met 25 van hun patiënten. Het beeld dat zij van ‘ons’ schetst in The Maintenance of Life mag af en toe wat al te traditioneel ‘gezellig’ zijn, haar boek – dat leest als een trein – is buitengewoon relevant.

Hebben veel Amerikanen de neiging om zonder veel kennis van zaken gehakt te maken van het Nederlandse euthanasiebeleid, Norwood slaagt erin een herkenbaar beeld te schetsen van de praktijk, compleet met indringende casuïstiek, én duidelijk te maken waar het in essentie om gaat. Bij euthanasie, is haar stelling, is de weg waarlangs – de euthanasia talk tussen huisarts, patiënt en naaste familie – belangrijker dan het uiteindelijk resultaat.

In die gesprekken wordt de patiënt zich ervan bewust hoe hij eigenlijk wil sterven, ervaart de huisarts het belang van zijn begeleidende rol en raakt de familie actief betrokken. Anders dan veel van haar landgenoten denken, bestaat euthanasie niet door afwezigheid van palliatieve zorg. Nee, zegt Norwood, het euthanasiegesprek is zélf een vorm van palliatieve zorg: het geeft de stervende patiënt identiteit en eigenwaarde. En vaak kómt het dan helemaal niet meer tot euthanasie.

Het euthanasiegesprek past volgens Norwood bij een cultuur van ‘overleg’, waarin mensen – zegt zij, ik hoop niet dat het altíjd waar is – niet bij elkaar zitten om een besluit te nemen maar om informatie uit te wisselen. Bovendien staat of valt het euthanasiebeleid met ons soort van huisartsgeneeskunde en met het bestaan van een breed scala aan – ook financieel – toegankelijke voorzieningen: dat maakt een vrije keuze mogelijk.

Het Nederlandse euthanasiebeleid kan dan ook niet zomaar naar Amerika worden overgeplant, is haar waarschuwing. Niet alleen past ‘overleg’ niet bij de individualistische Amerikaanse cultuur, ook zouden gezondheidszorg- en thuiszorgvoorzieningen eerst voor iedereen toegankelijk gemaakt moeten worden. De hervormingsplannen van Obama zijn laatst een stap dichterbij gekomen. Nu maar hopen dat de senatoren straks dit boek lezen voordat zij hun stem uitbrengen. JV