Emoties I

Een Amerikaanse psychiater beweerde twintig jaar geleden dat Tahitianen geen woord of concept voor droefheid kennen. (‘Beweerde’ want zijn bevinding schijnt nimmer geverifieerd te zijn). Als gevolg daarvan zouden de eilandbewoners zich, bij afwijzing door een geliefde, weliswaar op een verdrietige manier gedragen, maar hun gevoel niet kunnen benoemen. Bovendien zouden ze niet in staat zijn verband te leggen tussen hun ervaring en de afwijzing. Ze verklaarden hun gevoelens als het gevolg van een ziekte.

Dit ‘sterke verhaal’ is te vinden in het nawoord dat psycholoog Paul Ekman schreef bij de enige jaren geleden verschenen complete editie van Charles Darwins Het uitdrukken van emoties bij mens en dier. De evolutie heeft ons, aldus Ekman en Darwin, uit-gerust met universele gevoelsuitdrukkingen, maar kennelijk moeten we zelf uitvissen wat een uitdrukking ons precies vertelt.

Volgens Ekman, een man met een grote naam in het emotie-onderzoek, is het een misverstand te menen dat emoties samenvallen met woorden. In zijn Emotions revealed (onlangs in Nederlandse vertaling verschenen onder de titel Gegrepen door emoties) stelt hij: ‘Woorden zijn representaties van emoties, niet de emoties zelf.’ Emotie is een proces, een bijzondere vorm van automatische taxatie (in de literatuur vaak aangeduid als appraisal) die onder invloed staat van persoonlijke ervaringen en onze evolutionaire erfenis.

Ekman wil zijn lezers inzicht geven in dat proces, en daar slaagt hij wonderwel in. Hij beschrijft vooral die emoties waarvan we weten dat ze universeel zijn en die gepaard gaan met ondubbelzinnige gelaatsexpressies, zoals woede, verrassing, afschuw, verdriet, vrees, plezier.

Ekman heeft het voornamelijk over gedrag - wat triggert emoties, hoe herken je ze, wat is hun functie, welke rol spelen ze bij stoornissen enzovoort - en besteedt nagenoeg geen aandacht aan neurofysiologische mechanismen. Want, zo meent hij, onze kennis daarover staat nog in de kinderschoenen. Dat is lichtelijk overdreven; hij weet zich bovendien zelf schatplichtig aan het baanbrekende werk van Joseph LeDoux (zie ook p. 1194 e.v. van dit nummer).

Ekmans studie kun je moeilijk het predikaat medisch-wetenschappelijk meegeven, maar zijn boek is wel een mooie aanvulling op deze MC-special. Bovendien is het de winnaar van de Intermediair-Wetenschapsboekenprijs 2004 - en dat is een extra aanbeveling.

Paul Ekman, Gegrepen door emoties, Uitgeverij Nieuwezijds, ISBN 90 5712 146 8, 285 blz., 23,95 euro.

Charles Darwin (inleiding, nawoord en commentaar: Paul Ekman), Het uitdrukken van emoties bij mens en dier, Uitgeverij Nieuwezijds, ISBN 90 5712 030 5, 483 blz., 35,95 euro.