Een studie in Oekraïne, gevlucht en nu bij ons op dood spoor

Derdelanders in Nederland

Er zijn naar schatting 4660 ‘derdelanders’ in Nederland, volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid (waar de IND onder valt). Ze worden ‘derdelanders’ genoemd omdat ze uit een ‘derde’ betrokken land (niet Oekraïne, niet Nederland) afkomstig zijn. Ze hadden een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne, voor bijvoorbeeld werk of studie.

Voor deze specifieke groep, die vóór 19 juli 2022 stond ingeschreven in de Basisregistratie Personen is bescherming onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) verlengd. Dit betekent onder meer dat zij in Nederland mogen werken. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld mensen die in de asielprocedure zitten. Het is niet te zeggen welke achtergrond zij hebben, zegt de IND. Dat wordt niet bijgehouden. Het aantal van 4660 is exclusief de circa 450 derdelanders die de afgelopen maanden zijn vertrokken via de zogeheten remigratieregeling: zij kregen hulp en een financiële bijdrage om te vertrekken.

Zie ook: Verblijf derdelanders in opvang voor vluchtelingen uit Oekraïne loopt met 6 maanden door

‘Misschien is dit Nederlandse zorg­systeem niet voor ons’

Prayer Nnokam Nnekachi (23), afkomstig uit River State (Nigeria), sinds 2015 in Oekraïne, woont nu in Meppel, in het voormalige Isala-ziekenhuisgebouw.

Hij studeerde aan dezelfde universiteit als Zinai Gandu in Ivano-Frankivsk. Drie, vier dagen na de inval, vertrok hij. ‘Het was lastig om weg te komen. Zwarte mensen, vooral zwarte jongens, werden bij de grens in een aparte rij gezet, het duurde langer voor ons. Ik ben uiteindelijk naar een andere grenspost gegaan en bleef daarna drie maanden in Polen.

Ik probeerde de studie op te pakken in Polen, maar dat bleek zo omslachtig. De tijd begon te dringen, dus week ik uit naar Nederland.

Ik woon nu in een kamer met vier andere mensen: drie Nigerianen en een Oekraïner, ik mag niet klagen. Toen ik aankwam, wilde ik voornamelijk gewoon onderdak.

Het was aanvankelijk mijn plan om verder te studeren, maar ik kon het niet. Ik denk dat het me allemaal te veel was. Voordat de crisis losbarstte, wilde ik naar Ghana gaan. Daar wilde ik een speciale toets doen waarmee je toegang kunt krijgen tot een vervolgstudie in de VS. Maar dat is dus niet gelukt. Ik tob nog over mijn volgende stap.

Voor zover ik zie, kan ik proberen te integreren in Nederland, of teruggaan naar Nigeria. Maar de Nigeriaanse autoriteiten willen mijn diploma niet accepteren. Ik heb zes jaar geneeskunde gestudeerd, maar dan nog heb ik geen mogelijkheid om in Nigeria aan de slag te gaan. We hebben geen back-upverhaal, we kunnen niet terugkeren. Voor mijn familie is het zwaar, het is zwaar voor iedereen. Soms bemoedigen ze me, soms zijn ze gefrustreerd, het is een gevecht.

Toen ik nog in Oekraïne was, sprak ik dagelijks met mijn moeder. Nu duurt het soms twee weken duren voordat ik bel. Ze is gefrustreerd. We zijn thuis met drie jongens en drie meisjes. Ik ben de eerste die is uitgevlogen, ze hebben in mij geïnvesteerd. Ik moet succes tonen, er wordt wat van me verwacht. Het is een hele klap voor iedereen.

Mijn moeder werkte bij een rederij, mijn vader is leraar. Zij hebben geld gespaard om mij in het buitenland geneeskunde te laten studeren.

In Nederland deed ik aanvankelijk niks, gewoon niks, ik voelde me lamgeslagen. Op een gegeven moment begon ik me te oriënteren, dokters te bellen, tevergeefs. Het bleek in Nederland echt gecompliceerd om verder te gaan met geneeskunde. Ik ging in een conservenfabriek werken.

En nu? Eerlijk gezegd, verwacht ik niet veel vanuit de Nederlandse medische wereld. ­I zero my mind; ik zet mijn verstand op nul. Het lijkt erop dat niet veel mensen ervoor openstaan om te helpen.

De procedure in Nederland blijkt zo lastig. Ik ben nu maar geld aan het verdienen en ondertussen bedenk ik hoe het verder moet. Ik neem het stap voor stap.

Het probleem is dat we maar tot 4 september hebben. Oekraïense vluchtelingen, met de Oekraïense nationaliteit, hebben dat probleem niet – zij mogen blijven.

Mijn droom is cardiologie. Liefst zou ik naar de VS gaan, of het VK. De toegangsexamens vormen daar de hoogste horde; als je dat hebt gehaald, ben je binnen. Dat in tegenstelling tot Nederland. Ik heb het geprobeerd bij het UMC Utrecht, kon ik stage­lopen? Maar ik kwam er niet doorheen. Misschien is dit Nederlandse zorgsysteem niet voor ons.’

‘Ik dacht dat er sprake was van politieke propaganda’

Precious Kemkanma Ezekwu (28) komt uit Port Harcourt. Hij verblijft momenteel in Tilburg.

Hij ontvluchtte Oekraïne niet meteen. ‘Ik volgde het nieuws en zag wel wat er gaande was, maar bij ons op straat in Kharkiv was er weinig van te merken. Ik dacht dat het politieke propaganda was, dat ben ik wel gewend uit Nigeria. Misschien zou het na een week over zijn, ik wilde het afwachten. Toen werd ook mijn gebouw aangevallen, we kregen les in schuilkelders.’

Op dat moment was hij zesdejaarsgeneeskundestudent en wilde zijn diploma halen. In Nigeria volgde hij eerder een opleiding tot laborant. ‘Eigenlijk wilde ik dokter worden, mijn belangstelling ging uit naar chirurgie. Maar in Nigeria was de weg naar arts voor mij onmogelijk. Het gaat er daar minder om wat je kunt, meer om wie je kent en hoeveel geld je hebt.’ In 2015 ging hij naar Oekraïne om medicijnen te studeren in Kharkiv.

Binnen de gemeenschap van internationale studenten in Oekraïne, werd Ezekwu actief als vertegenwoordiger van de Afrikaanse geneeskundestudenten. Samen met een vriend besloot hij uiteindelijk eind maart 2022 toch te vertrekken. ‘Dat was nog tricky. Bij de grens kregen Oekraïners, en daarna vrouwen en oude mensen een voorkeursbehandeling. We moesten 13 uur wachten zonder duidelijke reden voordat we door de grens mochten. Was dat racisme? Ach, ik heb zoveel verschillende ervaringen van racisme meegemaakt in Oekraïne sinds 2015. Nu wilde ik gewoon weg. Ik toonde mijn document dat ik voorzitter ben van de Afrikaanse studenten, daardoor hoefde ik niet de 100 dollar smeergeld te betalen die anderen wel moesten betalen en die nog langer moesten wachten.

Hongarije wilde geen internationale studenten opnemen; westerse landen wilden ons wel accepteren. Ik ben door het Rode Kruis geholpen en een paar keer verplaatst voordat ik hier terechtkwam. Ik had maar één doel voor ogen en dat was mijn diploma halen. Dat is gelukt, ik moest nog één mondeling examen doen; dat heb ik online gedaan voor zes professoren. Mijn diploma kreeg ik 8 augustus 2022.’

Zonder de oorlog was hij nu bezig met zijn specialisatie, schat hij in. ‘Mijn klasgenoten uit India, Israël, Jamaica zijn nu allemaal aan het werk in hun land. Dat maakt het zo frustrerend.’ Hij roept de Nederlandse regering op om hem, en zijn lotgenoten, ‘gelijk te behandelen, net als de Oekraïense vluchtelingen. Ik denk dat zij niet begrijpen hoezeer wij klem zitten’.

‘Ik wil mijn medische kennis bijhouden’

Zinai Gandu (25) komt uit Kaduna in Noord-Nigeria. Ook zij studeerde vanaf 2015 geneeskunde in Oekraïne. Momenteel woont ze in Zetten.

‘Ik was bezig met coschappen, in mijn laatste jaar toen de oorlog uitbrak. Ik vertrok, samen met anderen uit Ghana, Ethiopië, Namibië. We belandden in Polen waar we ongeveer twee maanden bleven. ‘Daar wilde ik mijn studie oppakken, ik meldde me aan voor een taalprogramma, maar we konden daar niet blijven.’

De situatie werd ‘ongemakkelijk’ vertelt ze. ‘Ik werd lastiggevallen. Het was niet zozeer racistisch maar het was onprettig.’

Toen vertrok ze naar Nederland. ‘Ik zag op een site de aankondiging van een zomerprogramma aan UMC Utrecht (zie kader). Het was een van de redenen om naar Nederland te komen, zo kon ik doorgaan met geneeskunde. De ontvangst was warm. Ik heb uiteindelijk online mijn laatste examens gedaan in juni, en in de zomer heb ik meegedaan aan het programma van UMC Utrecht. De UMCU had accommodatie verzorgd, dat was aardig van ze, dicht bij het ziekenhuis. En ik vond het interessant om mee te kunnen kijken in het ziekenhuis. Maar na acht weken was het voorbij.’

En nu? ‘Eerlijk gezegd is het nu tamelijk moeilijk. We kunnen niet werken, alleen ongeschoold werk doen, zelfs een stage is niet mogelijk. Ik werk in het magazijn van Kruidvat, de rest van de tijd probeer ik medische studieboeken te lezen.’

Het liefst zou ze in de zorg willen werken, ‘het maakt niet uit wát precies. Ik wil mijn medische kennis bijhouden, als je lang niets doet, dan verlies je het.’

Ze heeft brieven verstuurd naar opleidingen en zorginstellingen ‘maar ik zit in een soort vacuüm’. Haar familie in Nigeria raadt haar af om terug te komen. ‘Ik kom uit het noordelijke deel van Nigeria dat geteisterd wordt door islamitisch terrorisme. Terugkeren naar huis is geen goed idee, mijn familie is christelijk. Ze leven in angst.’ Ook is haar artsendiploma in Nigeria niet geldig, om dezelfde reden als Ezekwu en Nnekachi aangeven.

Ze heeft contact gezocht met vluchtelingenorganisatie UAF, ‘maar ze kunnen niets voor mij doen. Ik kan wel aan een taal­cursus beginnen om B1-niveau te krijgen, maar Nederlands is best lastig en ik weet niet zeker of het zin heeft. Mag ik hier ­blijven? Moet ik dan opnieuw, drie jaar geneeskunde gaan studeren?’

Het zou makkelijker zijn, zegt ze, als ze een vooruitzicht zou hebben. ‘Zoals ik het bekijk, heeft het met bureaucratie te maken. Het is moeilijk door het systeem te navigeren, zeker als je als buitenlander in de Nederlandse medische wereld wilt werken.’

Hoe verder? ‘Dat is de moeilijkste vraag. Ik heb meer beperkingen dan opties. Ik had een plan om naar de VS te gaan, maar dingen zijn allemaal onzeker. Mijn droom is kindergeneeskunde, ik ben dol op kinderen. Ik hoop dat geneeskunde nog altijd mijn toekomst is.’

Nigeriaans nee tegen artsendiploma

Dat ze alle vier uit Nigeria komen, is toeval, maar niet helemaal. Aan de Oekraïense medische opleidingen studeerden veel studenten uit lagelonenlanden in Afrika, het Midden-Oosten en Azië, zoals Ghana, Nigeria, Marokko en India.

Luka Delak, voorzitter van de Europese organisatie van geneeskundestudenten European Medical Students’ Association (EMSA) erkent dat ‘heel wat’ studenten uit Afrikaanse en Aziatische landen naar Oekraïne gingen om er hun diploma geneeskunde te halen. ‘Oekraïne heeft van de Europese landen relatief goedkope collegegelden voor internationale medische studenten.’

Voor de oorlog waren er ruim 80 duizend buitenlandse studenten in Oekraïne (cijfers 2019) – voornamelijk uit India (18 duizend), maar ook 4300 Nigerianen. Bijna één op de drie studeerde geneeskunde. Veel van de internationale studenten zijn na de inval teruggekeerd. Nigeria accepteert het in Oekraïne – online – behaalde doktersdiploma echter niet. Dat maakte het in juni bekend. De Nigeriaanse medical board vindt het in Oekraïne behaalde doktersdiploma niet volwaardig, zegt Ezekwu, ‘vanwege het aandeel onlinelessen’. De Nigeriaanse jonge artsen betwijfelen die reden en vermoeden corruptie. Het zou betekenen dat ze in Nigeria hun opleiding gedeeltelijk opnieuw moeten doen. ‘Zouden we terugkomen, dan moeten we misschien wel drie jaar opnieuw doen. Dat weiger ik.’ Los daarvan, zien ze geen toekomst voor zichzelf in Nigeria, vanwege de gebrekkige kansen om zich te ontwikkelen.

Zomercursus UMC Utrecht

Zes vluchteling-studenten geneeskunde deden afgelopen zomer in Utrecht mee aan een Engels­talig onderwijsprogramma, een initiatief van universitair docent Global Health Joyce Browne en Iris Homan van het International Office. Doel van de pilot was om geneeskundestudenten te ondersteunen die hun studie noodgedwongen moesten staken, ten gevolge van de oorlog in Oekraïne. Het programma was niet specifiek bedoeld voor de groep ‘derdelanders’, zegt Browne. ‘Het was gericht op vluchtelingen, zonder onderscheid. Vorig jaar verspreidde de boodschap zich met name bij de derdelanders, en per toeval kwamen er alleen Nigerianen door de selectie.’ Twee van de deelnemers waren Zinai Gandu en Precious Ezekwu.

‘Het is een heel veerkrachtige groep mensen’, zegt Browne, ‘verloren in een conflict met geopolitieke belangen waarmee ze niets van doen hebben. Een aantal van hen heeft een diploma behaald. Er zijn ook geneeskundestudenten die geen diploma hebben, die nog niet zover waren in hun studie toen ze vluchtten en nog echt klinisch onderwijs nodig hebben. Zij zijn helemaal de pineut.’

De vorm van de zomercursus was een zogenoemde ‘observatory’: een soort coschappen, maar minder handelen aan het bed, in verband met de taalbarrière. Zij keken zes weken mee in de kliniek bij de afdelingen Chirurgie, Kindergeneeskunde en Gynaecologie. Ook kregen ze een gevarieerd lesprogramma over het medische vak, maar ook ethiek en medische antropologie.

De evaluatie was positief, en de universiteit Utrecht gaat komende zomer opnieuw een dergelijke zomercursus organiseren voor vluchtelingen. ‘Het zal iets meer gestructureerd worden. Opnieuw zal het kleinschalig van opzet zijn, want de belasting voor de afdelingen is beperkt. Dat is bottleneck; de behoefte is groter dan het aanbod.’

Wat haar betreft is dat een ‘call to action’ voor collega’s en zorginstellingen: ‘Er is zoveel behoefte, laat vooral van je horen als je wil meedoen, ik ben bereikbaar voor advies.’