Een echte dokter op het witte doek

Daar is hij medical director van het centrum voor oncologie, waar u niet verbaasd moet opkijken als er ineens een tango-optreden plaatsvindt op de gang of Bach over de afdeling klinkt. In de aangrijpende Franstalige film De son vivant (in Nederland op 3 maart in première) leren we dokter Sara kennen als de empathische en aimabele oncoloog dr. Eddé die dramadocent Benjamin (gespeeld door Benoît Magimel) behandelt. We volgen Benjamin, en zijn wat bemoeizuchtige moeder (een prachtige rol van Catherine Deneuve) in de laatste vier seizoenen van zijn leven. Alvleesklierkanker doet hem de das om.

Ik spreek Gabriel Sara via Zoom vanaf zijn vakantieadres in Italië. Hoewel we ook over onze gemeenschappelijke Libanese wortels hebben gesproken, beperken we het hier tot zijn filmrol.

Hoe komt een oncoloog in een film terecht met Catherine Deneuve?

Sara: ‘Ja, dat is wel een mooi verhaal. Jaren geleden was ik met mijn vrouw bij een film­festival in New York en daar zagen we de film La tête haute, geregisseerd door Emmanuelle Bercot. Een absolute aanrader! In die film staat een jeugdige delinquent centraal en de emoties spatten van het doek. Dat kwam enorm bij mij binnen. Nadien was er een vraaggesprek met de regisseur. Ik was al onder de indruk van de film, maar nog meer van haar uitingen tijdens die vragen­ronde. Ze had zich zo ingeleefd in de materie en ik dacht: als iemand kan begrijpen hoe ik denk over oncologie en geneeskunde, dan is zij het. Dus toen ik een kans kreeg om een vraag te stellen, zei ik: “Wat zou u ervan vinden om echt naar de loopgraven van kanker te gaan?” Na een ongemakkelijke stilte vulde ik snel aan dat ik als oncoloog werkte in het ziekenhuis praktisch om de hoek en dat ik het haar graag wilde laten zien. Ze was zo vriendelijk om mijn contact­gegevens aan te nemen, maar pas na een jaar kreeg ik een mailtje van haar. “Verrassing, ik kom naar je ziekenhuis om het te ervaren.”

‘Ik zei: “Wat zou u ervan vinden om echt naar de loopgraven van kanker te gaan?”’

Tijdens een bezoek van vijf dagen heeft ze gezien en gevoeld hoe het eraan toegaat, inclusief een tangosessie op de afdeling, die je ook in de film ziet. Ook aan de support­bijeenkomst met de verpleegkundigen nam ze deel en tijdens die dagen bouwden we een mooie vriendschap op. Een paar maanden later kwam er opnieuw een mailtje: “Ik ga de film maken over het werk op jouw afdeling!” Dat was natuurlijk al fantastisch, maar de echte verrassing kwam weer een aantal weken later toen ze me mailde dat ze alleen nog iemand voor de doktersrol zocht en ze dacht dat ik dat wel zou kunnen worden.’

Heeft u getwijfeld of u het wel moest doen?

‘Ja natuurlijk, want ik moest nog een castingsessie ondergaan om te kijken hoe ik op de camera zou reageren en ik moest onderhandelen met het zieken­huis om twee maanden vrij te krijgen. Gelukkig zei mijn baas dat het een unieke kans was die ik niet moest laten lopen; dat is het mooie aan de Amerikaanse mentaliteit. De drie dagen casting in Parijs waren ook voldoende om de investeerders van de film te overtuigen. Ik denk dat het voorbestemd was; pas na de première van de film in Cannes hoorde ik van Emmanuelle dat ze al eerder plannen had om een film te maken waarin Catherine Deneuve de moeder speelt van een zieke Benoît Magimel.’

Gabriel Sara

Gabriel Sara is Libanees van origine en startte met zijn geneeskundeopleiding in 1973 aan de French Medical School in Beiroet. Door de burgeroorlog week hij voor een gedeelte van de opleiding uit naar Parijs, waarna hij in New York werd opgeleid tot internist en later een fellowship hematologie en medische oncologie deed. Hij kreeg diverse malen het predicaat Best Doctor van New York Magazine en werd in 2016 in The Wall Street Journal geprezen om zijn trainingen aan artsen om beter met hun gevoel om te gaan. Hij is de oprichter van de filantropische Helen Sawaya-stichting, waarmee hij het leven van kanker­patiënten door middel van kunst, muziek en reizen wil verbeteren.

Nu de film zo is gebaseerd op wat u in het dagelijks leven doet, kijken we dan feitelijk niet naar een documentaire? Is dr. Eddé – een fraaie fonetische woordspeling op het werkwoord voor helpen – niet eigenlijk gewoon dr. Sara?

‘Het is bedoeld als film, maar onder de streep is het een getrouwe weergave van mijn dagelijks leven. Ik zie er zo natuurlijk uit omdat de cast zo vriendelijk en geduldig was, ook als door mij een scène weer eens opnieuw geschoten moest worden. Ook het geweldige acteerwerk van Cécile de France hielp enorm. Het voelde alsof ze écht mijn vaste verpleegkundige was die naast me zat tijdens de consulten.’

Is er een overlap tussen acteren en een spreekuur draaien? Dokters kunnen ook een slechte dag hebben, maar moeten dan toch empathie en geduld tonen; dat is misschien ook een soort acteren.

‘Dat weet ik niet zo goed. Als je een slechte dag hebt, kun je volgens mij niet acteren dat je empathisch of vriendelijk bent. Patiënten voelen dat aan.

Ik heb uiteraard ook dat soort dagen en jij kent het ongetwijfeld ook, maar dan moet je toch een vacuüm in je brein kunnen creëren en je eigen problemen even vergeten. Pas dan kun je volledig aanwezig zijn en lukt het om te focussen op het luisteren. Dat vereist training van je geest, zoals je in de sportschool je lichaam traint.’

In 2014 bent u verkozen tot Listener of the Year door de International Listening Association. Denkt u dat luisteren de belangrijkste vaardigheid is van een dokter?

‘Er is wat mij betreft niet één ding het aller­belangrijkste, maar luisteren is absoluut heilig in de geneeskunde. Ik zie de patiënt als een grote doos vol informatie, maar die informatie komt er niet zomaar uit. Daar is werk voor nodig, daarvoor moet je luisteren met al je sensoren. Dat is luisteren op een ander niveau dan jij en ik normaal doen. Als ik soms na een wat minder ervaren dokter bij een patiënt binnenga, hoor ik vaak nog een aanvullend verhaal dat de diagnose rond kan maken. Dat is soms wel frustrerend voor die jonge dokter, haha. Helaas is het gemiddeld erg slecht gesteld met het luisterend vermogen van artsen en moet er veel meer aandacht voor komen in de opleiding.’

Zou de twintig jaar jongere versie van u deze rol hebben kunnen spelen?

Gabriel Sara, lachend: ‘Nee, ik denk het niet. Ik ben nu 67 en zit ruim veertig jaar in het vak, maar voor mijn gevoel rijp ik iedere dag nog wat verder. Natuurlijk vind ik het fantastisch dat ik het meegemaakt hebt, maar het is nooit mijn ambitie geweest om zelf in een film te spelen.’

Bijna tien jaar geleden schreef u al mee aan een boek over de pijnstillende effecten van muziek. In De son vivant spelen muziek en dans een grote rol op de afdeling; hoe is dat in uw dagelijkse praktijk?

‘Zoals je in de film ziet. Muziektherapie is een groeiend vak; er is inmiddels zelfs een jaarlijkse conferentie over muziek en geneeskunde. De muziektherapeuten op mijn afdeling hebben een master in psychotherapie. Er is groeiend bewijs dat muziek symptomen als misselijkheid en pijn vermindert, maar dan moet je wel de juiste muziek inzetten. Als een patiënt daags na de diagnose op onze afdeling komt, zitten ze na een vaak doorwaakte nacht met een vol hoofd tegenover je. Dan moet je niet met Chopin of Bach aankomen, maar met iets ritmisch. Onze muziektherapeuten voelen dit vaak goed aan en ook verpleegkundigen ervaren de voordelen van muziek op de afdeling.’

‘Er is groeiend bewijs dat muziek symptomen als misselijkheid en pijn vermindert’

Als er één boodschap is die u met de film wilt overbrengen, wat zou dat dan zijn?

‘Dat zijn er meerdere. Hopelijk draagt de film bij aan meer aandacht voor de helende werking van muziek en kunst tijdens een ziekte. Ook het belang van familie tijdens een oncologisch traject vind ik groot; naasten moeten dezelfde informatie op hetzelfde moment krijgen. Maak geen notities maar neem een gesprek op. Dat kan soms jaren later weer van pas komen.’

En voor de dokters?

‘Vertel altijd de waarheid aan je patiënt; dat wordt zelfs in de VS nog niet altijd gedaan. Geef de patiënt altijd het gevoel dat je alle tijd hebt, zelfs als je tijdsdruk ervaart. Blijf empathie en compassie tonen. Accepteer dat patiënten het met je oneens kunnen zijn en zeg nooit dat je niets meer voor ze kunt betekenen.

Soms moet je de kanker vergeten en alleen nog maar kwaliteit proberen toe te voegen. Dat is de taak van een oncoloog, maar dat lukt alleen als je oprecht betrokken bent.’ 

Bekijk de trailer van De son vivant hier.