Laatste nieuws
Achter het nieuws

‘Een dokter weet niks van gedrag’

Dan Ariely, eerste bekleder Joep Lange-leerstoel

7 reacties
Rebke Klokke
Rebke Klokke

Wat kunnen artsen leren van gedragswetenschappers over therapietrouw en een gezonde leefstijl? Gedragseconoom Dan Ariely, eerste bekleder van de Joep Lange-leerstoel van het AMC, roept medici op hun adviezen te laten aansluiten bij de details in de dagelijkse routine van de patiënt.

Op de dag dat republikein Donald Trump de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen, verwelkomt Ariely zijn gehoor met de opmerking: ‘Het enige goede aan vandaag is dat niemand meer kan volhouden dat mensen rationele keuzes maken of handelen met de lange termijn voor ogen.’ De Amerikaans-Israëlische gedragswetenschapper publiceert al jaren over irrationaliteit in menselijk handelen. Gezond eten, niet roken, voldoende bewegen en je pillen innemen. Iedereen weet wat goed voor hem is, maar doen we dat ook? 60 procent van de patiënten met cardiovasculaire aandoeningen slikt niet trouw zijn medicatie. Op uitnodiging van het Joep Lange Instituut brainstormde een groepje artsen – internisten, cardiologen, huisartsen – afgelopen week met Dan Ariely in een workshop. Aansluitend hield de hoogleraar een lezing in het AMC voor artsen en studenten over de rol van de arts bij gedragsveranderingen van de patiënt.

Dan Ariely (New York, 1967)

Dan Ariely is hoogleraar psychologie en gedragseconomie aan de Amerikaanse Duke University. Hij heeft daar ook een benoeming aan de geneeskundefaculteit en aan het Envolve Center for Health Behavior Change. Afgelopen week ontving hij daarnaast een eredoctoraat aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ariely werkt op het kruispunt van sociale wetenschappen, technologie en gezondheidszorg. In het Nederlands vertaalde boeken van Ariely zijn onder andere Volmaakt onvoorspelbaar, Heerlijk oneerlijk en Ariely weet raad. Ariely raakte als tiener ernstig verbrand en verbleef jaren in ziekenhuizen. Ariely: ‘Mijn interesse in de sociale wetenschappen ontstond omdat de verpleegkundigen mijn verbanden er snel aftrokken, terwijl ik wilde dat ze het langzaam deden. Ik ging experimenten doen en toonde aan dat zij ernaast zaten.’

Bedreigend

Artsen bemoeien zich niet met therapietrouw uit angst voor paternalisme, door gebrek aan tijd en vanuit de overtuiging dat dit geen dokterstaak is, stelde een spreker tijdens de workshop. Patiënten slikken hun pillen niet, omdat het ze ontbreekt aan informatie en motivatie of omdat ze er te weinig baat bij hebben en te veel last van bijwerkingen. ‘Het gekke is dat sommige patiënten erg bezorgd zijn over hun cholesterol, maar wel gewoon doorroken’, stelt een internist. Mensen zijn geneigd te kijken naar haalbare doelen, aldus Ariely en stoppen met roken behoort daar blijkbaar niet toe. ‘Artsen praten over risicofactoren, maar daar houden patiënten niet van want die zijn bedreigend en onoverzichtelijk. We denken altijd dat mensen worden bewogen door grote doelen, maar wat blijkt? Ze raken gemotiveerd door behapbare details. Daar moet je als arts bij aansluiten. Hoe eet iemand, ligt er fruit of snoep voor het grijpen in de keuken, hoe slaap je? We moeten de focus verleggen van uitkomsten naar het proces. Als je een kleine stap zet op een dag, voel je je succesvol. Maar 15 kilo afvallen voelt als onmogelijkheid.’

Weegschaal

In de zoektocht naar wat mensen motiveert tot gezond gedrag deed Ariely onderzoek naar patiënten die dagelijks hun gewicht meten. Ariely: ‘Gewicht fluctueert en negatieve feedback van de weegschaal demotiveert mensen erger dan een positief bericht motiveert om door te gaan met op je gewicht letten.’ De onderzoekers besloten een weegschaal zonder display te maken, die alleen een melding gaf van afwijkingen buiten de standaarddeviatie. Ariely: ‘Bedenk dat reguliere weegschalen een momentopname van het lichaams­gewicht weergeven in decimalen. Wij moeten zoeken naar de juiste weergave en eenheid die motivatie bij mensen creëert.’ We besteden nu veel geld en tijd, zegt Ariely, aan motiverende gesprekken, maar die blijken vaak nul effect te hebben. ‘De effectiefste interventies sluiten aan bij de kleine details uit het dagelijks leven. Plaats de pillendoos naast de tandenborstel, activeer een wekker met taken op je telefoon, help de patiënt om een gezonde boodschappenlijst op te stellen.’

Kijk naar wat mensen doen, niet naar wat ze zeggen

Paternalisme

Ariely pleit daarbij voor ‘paternalisme’ in de omgang met patiënten. Daar zijn twee goede redenen voor, vindt hij. Allereerst heeft de patiënt te weinig kennis en geen ervaring in het nemen van gezondheidsbeslissingen. En ten tweede is de last van het nemen van zulke beslissingen, ook het op tijd innemen van medicatie, een zware verantwoordelijkheid. Bovendien, zegt Ariely ‘nemen artsen in de operatiekamer wel alle beslissingen. Merkwaardig toch dat we het toelaten dat artsen ons opensnijden en dan alles goed vinden en we, zodra we weer tegenover elkaar zitten, weer willen meedenken? Het samen-beslissen-framework is te extreem. We denken dat we mensen respecteren, maar gezondheid is te complex en de arts is de specialist. Waarom moeten patiënten gezondheidsexperts zijn? We zijn allemaal druk, en patiënten hebben het extra druk. Het is respectvol om naar je patiënt te luisteren. Maar wat probeer je te maximaliseren, de medische uitkomsten of respect voor de patiënt?’

Joep Lange-leerstoel

Professor Ariely is de eerste bekleder van de Joep Lange-leerstoel van het Department of Global Health van het AMC, en betaald door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook Mark Dybul, medicus en hoofd van het Global Fund to fight AIDS, Tuberculosis and Malaria, heeft een Joep Lange-leerstoel. AMC-hoogleraar infectieziekten en leider van het Department of Global Health Joep Lange kwam in juli 2014 om met vlucht MH17. Na zijn dood werd geld ingezameld om in het Joep Lange Instituut zijn werk voort te zetten.

Verleidingen

Ik heb misschien een wat somber mensbeeld, zegt Ariely, maar ons gedrag ontstijgt dat van kinderen niet. ‘Je moet kijken naar wat mensen doen, niet naar wat ze zeggen, en ze handelen vaak niet met doelen voor ogen, zoals we doorgaans denken. Iedereen heeft voornemens, in de toekomst zijn we allemaal fantastische mensen. Maar in de werkelijkheid worden mensen voortdurend verleid tot ongezond gedrag. Verleidingen zijn de grootste hindernissen voor gezondheid en ze doden ons gewoon.’ En juist van het gebied waarop de grootste gezondheidswinst valt te halen, weten artsen weinig af. Ariely: ‘Mijn observatie is dat artsen vaak bezig zijn met informeren en doelen stellen voor patiënten, maar weinig details kennen uit hun dagelijks leven. Er is gewoon helemaal geen bewijs voor dat mensen hun gedrag veranderen als ze weten dat iets niet gezond is. Het gaat erom dat je de omgeving zo ontwerpt dat de gemakkelijke keuze de gezonde is.’ Artsen hoeven geen gedragsexperts te worden, maar moeten zich wel de basics van het vak eigen maken. ‘Artsen weten veel te weinig van gedragsveranderingen. Het is makkelijk om geneesmiddelen voor te schrijven, maar het werk is pas af als de patiënt de pil neemt op het juiste moment.’ Uiteindelijk zal de technologie uitkomst brengen, verwacht Ariely. ‘We zullen gedrag beter kunnen zien en controleren. Je telefoon kan meten en beïnvloeden. Ik zie nu soms al succesvolle apps, die bijvoorbeeld beweging tot een gewoonte maken.’

De website van Dan Ariely

Meer over het Joep Lange Instituut

zie ook

Achter het nieuws
  • Eva Nyst

    Eva Nyst werd geboren in Australië en groeide op in Middelburg. Ze studeerde filosofie en theologie aan de Universiteit van Amsterdam en werkte twee jaar als journalist bij De Volkskrant. Van 2001 tot 2022 was ze in dienst bij Medisch Contact. Sindsdien is zij werkzaam bij de KNMG als beleidsadviseur.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Hans Rode- Psychiater

    Voor Medici- voor artsen in topvorm, Utrecht

    Vanuit de bemoeizorg zie ik wel waar Ariel naartoe wil: wij mensen moeten verleid worden om in beweging te komen. Ik zie nogal wat artsen als patiënt en bij hen en bij mezelf zie ik precies hetzelfde: je verandert pas iets als de nood hoog is, of als... je tevoren haalbare overwinningspunten kan behalen. Door een klein haalbaar doel te koppelen aan een fijne en zinvolle activiteit of beloning, kunnen we veranderingen vaak beter volhouden. Artsen die zelf het goede voorbeeld daarin geven, hebben ook betere uitkomsten in de patientenzorg, waarschijnlijk nemen de patiënten dit gedrag over. www.voormedici.nl

  • G K Mitrasing

    Vogelvrije Huisarts, Tilburg

    Zo'n geïmporteerde professor mag stage komen lopen in Nederland om zijn Amerikaanse veren en ervaringen los te laten en deze te projecteren. Zo'n algemeen betoog slaat gewoon nergens op...

  • Kees Geelen

    Bedrijfsarts-adviseur, Heerenveen

    Over de kop kun je twisten. Hij valt in ieder geval op en dat is meestal het doel van een journalist. Met de aandacht voor het gedrag van onze patiënt/ cliënt ben ik erg blij. Natuurlijk doe je vele collega's onrecht door het over de vaardigheden va...n "de dokter" te hebben. Natuurlijk houden wij ons binnen het ene vakgebied meer met gedrag bezig dan binnen het andere. Ik onderschrijf echter dat wij gemiddeld genomen nog veel kunnen verbeteren.

  • bas van de Weg

    Revalidatiearts, Goes

    Okay, het staat tussen aanhalingstekens en is journalistiek gezien een mooie trekker, deze kop.

    Maar ik vind het ook een beetje beledigende stellingname voor mij en al mijn betrokken collega's - ongeacht hun specialisatie- die dag in dag uit alle b...oeiende facetten van het grillige menselijke gedrag (weleens van het ICF model gehoord, meneer Ariely?) zorgvuldig meewegen in onze behandeladviezen.

  • W.J. Duits

    Bedrijfsarts, HOUTEN Nederland

    En dan te denken dat psychologie eigenlijk een soort afsplitsing is van de Geneeskunde.
    Wat ook een leuke is, daar worden we als bedrijfsartsen continu mee doodgeslagen "ziekte is gedrag".
    Als we dit combineren met bovenstaand, dan wordt het voortb...estaan van de artsenpopulatie helemaal bedreigd.

  • Wim van der Pol

    Counselor, Delft

    Daarom niet getreurd, u kunt altijd nog op een onverkiesbare plaats gaan staan van een van de vele politieke partijen

  • Jan Keppel Hesselink

    arts-pijnbehandelaar, Bosch en Duin

    Het is toch altijd weer boeiend om te lezen dat een psycholoog meent dat ‘Een dokter niks van gedrag weet' en dat deze uitspraak dan de kop van een artikel wordt. Als we dan ons tezamen druk maken over afkalvend vertrouwen van patiënten in het doen e...n laten van de arts, in dit postmoderne tijdsgewricht, dan helpen deze kopen goed en enorm mee.

    Als je de afgelopen Medisch Contacten op een dag zou lezen, lijkt het wel of een dokter helemaal niets meer kan, ze kunnen geen Q koorts diagnosticeren, ze weten niets van gedrag en antikanker middelen werken ook niet. Ook is boeiend te turven hoe vaak in stukjes staat wat dokters allemaal zouden 'moeten'. Ook in dit artikel moet er weer van alles. En de psycholoog observeert wat af lees ik ook, met name "dat artsen vaak bezig zijn met informeren en doelen stellen voor patiënten, maar weinig details kennen uit hun dagelijks leven."

    Ik weet het ook niet, maar apothekers vinden al dat dokters foute recepten indienen, specialisten menen dat huisartsen slechte verwijsbrieven schrijven, en gelukkig weten psychologen nu, dat artsen ook niets weten van het dagelijks leven van hun patiënten en niets van gedrag weten.

    En dan doen wij moeilijke analyses om het patiënten vertrouwen in de 21ste eeuw weer op peil te proberen te brengen. Het lijkt toch op water naar de zee dragen. Dit soort koppen zou ik persoonlijk als redactie van Medisch Contact niet meer plaatsen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.