Een dokter van formaat

    In het boek

Een dokter van formaat. Gerard van Swieten, lijfarts van keizerin Maria Theresia

probeert J.K. van der Korst een genuanceerd beeld te schetsen van de Nederlandse arts en apotheker Gerard van Swieten (1700-1772), die het bracht tot lijfarts van de Oostenrijkse keizerin Maria Theresia.

Volgens Van der Korst wordt Van Swieten te vaak genoemd als louter een adept van de grote Boerhaave. Zijn belang zou alleen daaruit bestaan dat hij diens ideeën door middel van het vijfdelige

Commentaria

heeft doorgegeven aan het nageslacht. In soms ietwat archaïsche bewoordingen slaagt Van der Korst erin duidelijk te maken dat Van Swieten meer was dan dat, al doet zijn poging aan het eind van het boek wat geforceerd aan om hem meer te maken dan een katholiek conservatief wiens ideeën meer die van de zestiende en zeventiende dan die van de verlichte achttiende eeuw weergaven. Dat Van Swieten tolerant was tegenover protestanten is daarvoor gewoon te weinig bewijs. Hij kende er immers velen, gezien zijn jeugd in Leiden. Zijn intolerantie tegenover niet-christenen spreekt toch luider. Wellicht heeft dit te maken met het manco waaraan veel biografieën lijden: tenzij men met alom erkende schurken te maken heeft, wordt de neiging om te relativeren en te bagatelliseren soms te groot. Al geeft Van der Korst onomwonden toe dat Van Swieten zich zeer autoritair kon opstellen.

Verder echter niets dan goeds over dit boek, waarin veel origineel materiaal is verwerkt. De literatuur over Van Swieten wordt prima weergegeven en indien nodig van commentaar voorzien. De lezer wordt van meet af aan beeldend door het leven van de hoofdpersoon gevoerd. Hij ziet diens wederwaardigheden bij wijze van spreken aan zich voorbijtrekken: zijn jeugd en werk te Leiden, het werken aan de

Commentaria

, zijn vertrek naar Wenen en de vele - ook niet-medische - bezigheden daar. Soms lijkt het dat men nu wel heel ver van de arts en zijn omgeving wordt weggevoerd - bijvoorbeeld bij de uitweidingen over Van Swietens grote plaaggeest Albrecht von Haller - maar dan wordt na verloop van tijd het belang van de uitweiding weer duidelijk. Toch blijft één vraag knagen. Zeker, Van Swieten was meer dan Boerhaaves doorgeefluik, maar wat nu echt zijn grote belang is geweest, blijft toch enigszins duister. Van der Korst bewijst dat hij als lijfarts van de keizerin de juiste man op de juiste plek was. Maar was hij dat omdat zonder hem allerlei noodzakelijke, medische hervormingen in het Oostenrijk van de Habsburgers nooit zouden hebben plaatsgehad of omdat hij de veranderingen die anders ook wel zouden hebben plaatsgehad en deels al waren ingezet, in goede banen heeft geleid? Het geijkte antwoord is dan: van beide een beetje. <<

Leo van Bergen, medisch historicus

J.K. van der Korst, Een dokter van formaat. Gerard van Swieten, lijfarts van keizerin Maria Theresia, Bert Bakker, ISBN 90-351-2619 X, 354 blz., 22,50 euro.