‘Een antibioticumkuur moet altijd worden afgemaakt

 ’Er zijn slogans die je bijna niet kunt vergeten, al zou je dat willen. De oude leermeesters, te beginnen bij Hippocrates, wisten dat kennelijk. Zij goten veel van hun lessen in spreuken of adagia en het is wonderlijk te merken hoe resistent die literaire vorm is tegen de erosie van het vergeten. Sommige oudere en nieuwere wijsheden over infectiebestrijding leven zo voort en ook de volgende voorbeelden blijken als het ware in het geheugen gehamerd: ‘Ubi pus ibi evacua’, ‘Nooit bacteriostatisch middel combineren met bactericide’, et cetera.

Op de geldigheid van deze voorbeelden wil ik niets afdingen. In hun algemeenheid gaan ze nog altijd op. Of bijna altijd. Want het adagium dat zegt dat je een antibioticumkuur altijd moet afmaken, schept ook verwarring.

Herhaaldelijk kom ik artsen tegen die veronderstellen dat een antibioticumkuur moet worden afgemaakt omdat anders resistentie zou kunnen ontstaan. Zij gaan er daarbij van uit dat die wijsheid altijd opgaat, dus ook wanneer de indicatie is vervallen.

Dat laatste is een misvatting.

Kuur afmaken’ wordt of werd door de apotheek vermeld op iedere afgeleverde antibioticumkuur. Het aantal dagen berust meestal op een combinatie van vergelijkend onderzoek en persoonlijke inschatting van de arts. De kuur dient om een infectie te bestrijden, maar de patiënt neemt alleen symptomen waar. Bij een deel van veelvoorkomende infecties, bijvoorbeeld urineweginfecties, verdwijnen de klachten vaak al na één of enkele giften. Dan stoppen zou ertoe kunnen leiden dat nog niet gedode (vaak: de resistentere) bacteriën zich weer gaan vermenigvuldigen. Om die reden moet de patiënt worden gewaarschuwd niet te vroeg te stoppen en dat is de zin van het advies aan de patiënt.

Maar, al is de vorm bedrieglijk, dit adagium heeft geen algemene geldigheid. De waarschuwing is alleen bedoeld voor de patiënt, niet voor de arts. Wanneer uit aanvullende informatie blijkt dat er helemaal geen bacteriële infectie is, dan is er niets op tegen een kuur af te breken. Integendeel, iedere dag dat een antibioticum zonder indicatie wordt gecontinueerd is een dag te veel. Dat geldt uit het oogpunt van bijwerkingen bij de patiënt, maar het geldt zo mogelijk nog sterker voor het behoud van het antibioticum. Want, ongeacht of bacteriën op de huid zitten, in de darm of in het milieu, hoe vaker ze aan een antibioticum worden blootgesteld hoe eerder ze erin slagen resistentie op te bouwen en die kennis door te geven aan andere bacteriën.

Anders gezegd en om niet meer te vergeten: ‘Antibiotics: the more you use them, the sooner you loose them’.