Echografie is een vak

OPLEIDING

Echo’s maken buiten de radiologiepraktijk vergt gedegen opleiding

Steeds meer huisartsen – en ook specialisten die geen radioloog zijn – maken in hun praktijk gebruik van echografie. Dat vraagt om gedegen training en opleiding. De Nederlandse Echografie Academie (NEAc) voorziet hierin.

Echografie is een eenvoudig in te zetten diagnosticum voor een zeer breed indicatiegebied en heeft van oudsher een centrale rol in de radiologische praktijk. Een aantal indicatiegebieden en toepassingen van echografie is echter goed te gebruiken in de eerste lijn. Op dit moment zijn er zo’n tweehonderd officieel door het CHBB (College voor Huisartsen met Bijzondere Bekwaamheden) erkende huisartsen-echografisten.
De verzekeraars zijn vooralsnog terughoudend met het vergoeden van echografie in de eerste lijn, waardoor deze vorm van onderzoek hier nog niet uitgebreid wordt toegepast. De patiënt krijgt daarom nogal eens onnodig een verwijzing naar het ziekenhuis. Niet alleen verspilling van tijd en moeite voor de patiënt – en soms ook nog verlies van eigen risico – maar bovendien leidt dit tot hogere zorgkosten.
In de tweede lijn wordt echografie behalve door de radioloog ook al door verschillende andere specialismen in hun dagelijkse praktijkvoering toegepast als hulpmiddel bij het lichamelijk onderzoek. Alleen al in de abdominale diagnostiek vervangt het steeds vaker de stethoscoop.
De industrie ontwikkelt in toenemende mate echografieapparatuur met groot gebruiksgemak en goede kwaliteit, bijvoorbeeld in de vorm van een tablet-echografieapparaat. Nu is het zaak dat de medisch specialist niet-radioloog of huisarts die echografie wil inzetten in zijn praktijk voldoende kennis heeft om dit zorgvuldig te kunnen doen.

• Opleiding
Allereerst zijn er gecertificeerde en geaccrediteerde opleidingen nodig; training door diegenen die het meest bedreven zijn in het uitvoeren van echografisch onderzoek. In de opleiding moeten de huisarts en medisch specialist niet-radioloog leren wat hun specifieke indicatie-gebied is en, belangrijker nog, wat hun beperkingen zijn. Dit moet de basis zijn van een echografieopleiding en dient in de bij- en nascholing geborgd te worden. De abdominale indicaties in de huisartsenpraktijk zijn bijvoorbeeld het aantonen van galstenen, het screenen op of uitsluiten van een aneurysma aortae abdominalis, het aantonen van dilatatie van het urineverzamelsysteem of ascites, maar niet de analyse van een acute buik of onbegrepen koorts. Voor de huisarts moet duidelijk zijn wanneer een afwijking bij een patiënt nadere analyse in de tweede lijn behoeft.

• Certificering
Verder is het van belang dat er kwaliteitsnormen komen voor de uitvoerend medisch specialist of huisarts. Deze moeten niet alleen eisen stellen aan de initiële training, maar ook aan de minimale aantallen uitgevoerde onderzoeken, de technische kwalificaties van het echoapparaat, de logistiek rond de uitvoering in de praktijk, hygiëne, training van de praktijkondersteuning, opslag en documentatie. Radiologen hebben hier ruime ervaring mee en kunnen bijdragen aan het opstellen van deze normen. Certificering dient alleen te worden verstrekt als voldaan wordt aan de voorwaarden opgesteld in samenspraak met de betreffende beroepsgroep. Cyclische hercertificering moet worden getoetst aan deze voorwaarden. Een terugkerende toets kan onderdeel zijn. Het niet succesvol voltooien hiervan zal dan tot een aanvullend bij- en nascholingsaanbod moeten leiden met, bij herhaaldelijk onvoldoende resultaat, het verwijderen uit het certificatieregister, waarmee de bevoegdheid vervalt.

• Bij- en nascholing
Niet alleen een goede initiële opleiding is belangrijk, ook het up-to-date houden van kennis en vaardigheden door in GAIA geaccrediteerde cursussen. Daarnaast kan uitbreiding van het gehanteerde palet wenselijk zijn. De Nederlandse Echografie Academie (NEAc) organiseert naast de basiscursus abdominale echografie ook vervolgcursussen zoals een advanced course abdominale echografie, een cursus small parts-echografie, waar bijvoorbeeld echografie van lipomen en atheromen aan bod komt, en er zijn meerdere aanbieders van cursussen voor musculoskeletale echografie en echografie voor spoedhulp.

• Feedback en peerreview
De huisarts en medisch specialist niet-radioloog moeten een consultatiemogelijkheid hebben. Dat kan feedback van een radioloog zijn, bij voorkeur in de eigen regio of in het eigen ziekenhuis, aan de hand van de afbeeldingen en het verslag. Hierdoor zal de consultatie het karakter krijgen van samenwerking en kan een verwijzing voor een vervolgonderzoek gerichter plaatsvinden, zonder dat het onderzoek nodeloos moet worden herhaald.
Daarnaast kunnen collegiale toetsing en intervisie de kwaliteit van echografie buiten de radiologiepraktijk optimaliseren.

• Opslag en documentatie
Elke echografist heeft een dossierplicht met een opslagtermijn van de beelden tot vijftien jaar. Bij het uitvoeren van echografie hoort dat de bevindingen op gestandaardiseerde en reproduceerbare wijze worden vastgelegd. Bovendien moet elk onderzoek zijn voorzien van een verslag met een conclusie.

NEAc
In de Nederlandse Echografie Academie hebben radiologen, huisartsen en andere medisch specialisten zich georganiseerd om kwalitatief hoogstaande opleidingen in combinatie met het bewaken van kwaliteit van de uitvoering van echografie aan te bieden. In samenspraak met de Vereniging voor Huisarts-Echografisten (VvHE) heeft de NEAc kwaliteitsnormen opgesteld die noodzakelijk zijn voor de uitvoering van echografie in de huisartsenpraktijk. Inmiddels organiseert de NEAc een door het CHBB gecertificeerde basisopleiding voor huisartsen en geaccrediteerde nascholingscursussen en specifieke trainingen voor huisartsen en medisch specialisten, zoals hands-on echografie van de schouder.
Voor elke training worden de competenties en einddoelen bepaald. Als voorbeeld zijn in tabel 1 de competenties en einddoelen van het echografisch onderzoek van de nieren en urinewegen weergegeven. De indicaties en beperkingen staan in tabel 2. Zo is voor elke module vastgesteld wat de kennis en kunde dient te zijn van de echografist om de module met succes af te ronden. (De tabellen geven een indruk van de parameters en uitkomsten waarmee de opleiding is opgebouwd en zijn niet als volledig te beschouwen.)

Niet te stoppen
Het inzetten van echografie door huisartsen of medisch specialisten niet-radiologen als hulpmiddel bij lichamelijk onderzoek, of om korte klinische vragen te beantwoorden, is een niet te stoppen ontwikkeling binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Het succes van deze ontwikkeling valt of staat met de ernst waarmee de opleiding van deze artsen-echografisten ter hand wordt genomen. Samenwerking tussen betrokken disciplines, zoals huisartsen-echografisten en radiologen, om opleiding en bijscholing te organiseren is een van de belangrijkste stappen.

auteurs

Oscar Jansen
radioloog, lid commissie van advies van de Nederlandse Echografie Academie (NEAc)

Stephan Konijnenberg
huisarts, voorzitter Vereniging voor Huisarts-Echografisten

Constantijn Pleiter
radioloog, lid commissie van advies van de NEAc

contact

info@neac.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Twee van de auteurs zijn lid van de commissie van advies van de NEAc.

referenties 

- Echo hoort ook in huisartspraktijk; J.A.G. van Bemmel en K. Vrijmoet, huisarts. Medisch Contact 25 maart 2010.

- USEFUL: Ultrasound Exam for Underlying Lesions Incorporated into Physical Exam; Jon Steller, MD Bianca Russell, MD, Western Journal of Emergency Medicine 2014.

- Ultrasoundscanning by general practitioners: is it worthwhile? S. Wordsworth, A Scott, J. of Public Health Medicine 2002.

- Uitvoeringsregeling houdende de eisen voor het instellen van registers en voor de inschrijving en hernieuwing van de inschrijving van huisartsen met bijzonder aanbod of specifieke taken in een van registers van het College voor Huisartsen met Bijzondere Bekwaamheden (CHBB) 2005.