Dokter als dominee
8 reactiesHet is welhaast een cliché dat de dokter de plaats van de priester, de dominee, de geestelijk begeleider zou hebben ingenomen. Wat doen of deden die drie? Idealiter vertegenwoordigden zij het besef dat de mens in een of andere weldadige orde is opgenomen. Een orde die alles overstijgt, die zelfs de dood een plaats weet te wijzen.
Maar wij artsen hebben die plaats helemaal niet overgenomen. Wij zijn in een begrijpelijk misverstand het toneel opgeduwd in die kennelijk vacante rol van kosmisch duider.
De verklaring is dat de oude duiders het niet meer weten en dat artsen er altijd zo wijsneuzerig bij staan als er iets ergs gebeurt in een mensenleven. Het misverstand is veel dieper dan de meesten beseffen, want in plaats van kosmische duiding hebben wij ter verklaring van alle ellende alleen maar biochemie, waarbinnen we de moleculen min of meer begrijpen, maar waar niets te vinden is over de aard van het menselijk lot.
De leegte achter dit misverstand is nergens zo duidelijk als bij een overlijden. Ik was laatst bij een niet zo ingewikkelde euthanasie betrokken. Het ging om een leeftijdgenoot (ik ben 70,6). Zijn zus en zwager waren aanwezig bij de laatste momenten. Het ging allemaal goed, zeg je dan. Intraveneus, schouwarts gauw ter plekke, even napraten met de zus en de zwager.
Wat doen wij om dit draaglijk te maken? Er is geen liturgie, geen rite
Halverwege het napraten liep ik nog even terug naar de achterkamer waar meneer nu erg dood in de stoel zat. Ik schrok van hem. Hij zat daar zo weerloos. Zo verlaten. Ik dacht: ‘Doen we dit wel goed? Weten we wel wat we eigenlijk doen?’ Hier werd iemand voorgoed buiten het leven geplaatst en wat doen wij om dit te beseffen en om het draaglijk te maken? Er is geen liturgie, geen rite. Ik kom uit het katholicisme waar de priester rond het lijk muziek had, gewaden, teksten, wierook, wijwater, allemaal middelen om de aanblik van een dode verteerbaar te maken. Ik weet wel, dat werkt niet meer. Maar wat hebben we nu? Het enige wat ik ceremonieel te bieden heb is een schoon vers gestreken overhemd, nette broek, dichte zwarte schoenen, gepoetst. En in plaats van wijwater, muziek of wierook heb ik injectiespuiten, infuusnaalden of een drankje in een apothekersflesje.
Ik denk weleens dat veel euthanasieangst bij artsen voortkomt uit een ernstige verlegenheid over hoe je te gedragen tegenover de stervende en vervolgens dode man of vrouw en diens geliefden.
Terug aan de tafel nam ik graag nog een keer koffie. De zus zuchtte diep en zei half huilend, half vragend: ‘Nou, dat was het dan?’
Haar broer was fan van de Rolling Stones, ik had daar met hem over gepraat en ze vertelde nu dat hij voor zijn dood een Stones-T-shirt had aangetrokken, bij wijze van dankbare groet aan mij. Maar ik was zo druk met mijn barbituraten, ik had het niet gezien.
Marjolein Rikmenspoel
, Deventer
De column van Bert Keizer is mij uit het hart gegrepen.
Wellicht is hij ook in staat daadwerkelijk verandering te bevorderen zodat er meer rituele begeleiding (kerkelijk of niet-kerkelijk) aan het euthanasie sterfbed komt?
Intramuraal is het altij...d mogelijk, en wat mij betreft wenselijk, een geestelijk verzorger te betrekken bij een zelfgekozen levenseinde, mits betrokkene hiervoor open staat.
Het is niet vanzelfsprekend dat een geestelijk verzorger wordt geïnformeerd, laat staan betrokken.
Het is betreurenswaardig dat inroepen van geestelijke bijstand (voor patiënt, familie en arts!) in de eerstelijn minder makkelijk is vanwege het ontbreken van een duidelijke financiële ondergrond en dat de Levenseindekliniek op dit vlak geen voortrekkersrol vervult.
Graag verwijs ik naar mijn eerder verschenen artikel in MC 2016/37 waarin ik pleit voor een multidisciplinaire benadering nav een advies in het rapport van de Commissie Schnabel.
> Overigens ben ik geen voorstander van een (mede-)toetsende rol van de geestelijk verzorger, hooguit een adviserende.
Dr Ch.H. de Beus
huisarts ,cardioloog i.r,
Een mens die uitzichtloos lijdt en voor euthanasie kiest bevindt zich in een erbarmelijke situatie, waarbij zijn naasten en de dokter zich hulpeloos en daarom ook schuldig kunnen voelen
Het enige wat de arts te bieden schijnt te hebben is biochemie ...in het artikel van Bert Keizer
Bij calamiteiten wordt meestal direct psychische hulp voor de slachtoffers ingeroepen om het leven verder dragelijk te maken.
Hoeft dit dan niet bij hen die kiezen voor het beëindigen ervan.
Keizer mist, heel invoelbaar, het ritueel van de priester rond het lijk, maar noemt niet het bedienen voor de dood, voor velen in het verleden ,maar ook nu nog essentieel bij het geven van troost en rust voor de ziel.
De auteur maakt in het artikel de geestelijk verzorger bij voorbaat al monddood.
Een arts moet echter beseffen dat ook de geest aandacht en hulp verdient en is daarom gehouden te bemiddelen en te verwijzen
Misschien kan hij het zelf, maar anders zal hij in overleg met de persoon en de familie hulp kunnen inroepen. Zeker als de betrokkenen machteloos en sprakeloos zijn.
De keuze zal kunnen zijn, de pastoor ,de dominee of een humanistisch hulpverlener.
Natuurlijk kan ook een goede vriend worden opgeroepen om bijstand te verlenen.
Ook als betrokkene afziet van deze hulp geeft dit toch aan de familie en aan de dokter het gevoel dat het einde een menswaardige vorm kreeg.
Conclusie is dat de dokter meer moet bieden dan alleen de dodelijke spuit ,maar ook oog moet hebben voor een mogelijk bestaande geestelijke hulpvraag.
Jeannette van Andel
arts, Zeist (eerder huisarts en SCEN-arts)
Graag wil ik reageren op de column van Bert Keizer: 'dokter als dominee'.
Hij beschrijft de verlegenheid van de arts bij een overlijden van een patiënt. Artsen hebben geen rituelen en de dominee en de priester zijn er niet meer of de rituelen werken... niet meer, kort gezegd.
Beide wil ik nuanceren.
Niet iedere arts is verlegen met het omgaan met sterven en dood. Er komt in de opleiding steeds meer aandacht voor maar er zijn ook veel artsen die er een meerwaarde in zien niet alleen technisch bezig te zijn bij het stervensproces. Ik zelf heb in mijn huisartsenjaren altijd veel tijd gestoken in begeleiding van ernstig zieken en hun naasten. Die tijdsinvestering wordt dubbel en dwars terug verdiend doordat je zoveel terugkrijgt van de patiënt, in het omgaan met ziekte, sterven en dood.
Vanuit die verlegenheid die Bert Keizer beschrijft heb ik ook ooit een ritueel gebruikt voordat ik iemand euthanasie verleende. Dat voelt als een verrijking van de hulpverlening.
De dominee, de priester en de geestelijk begeleider zijn er nog steeds, maar worden vaak over het hoofd gezien door veel artsen. Het zou goed zijn hen veel vaker te betrekken bij deze processen, je kunt elkaar namelijk prima aanvullen. Niet voor niets bieden steeds meer geestelijk begeleiders zich aan als zzp-er, omdat er veel vraag naar is. Niet iedereen is bij een kerk of parochie aangesloten, dat hoeft ook niet. Ook dan kan er een beroep op een geestelijk begeleider worden gedaan.
In Zeist is een initiatief genomen tot oprichting van een stichting 'geestelijke verzorging bij palliatieve zorg thuis', naar het voorbeeld van Nijmegen (GVPZ). Daar is de mogelijkheid om een beroep te doen op een geestelijk verzorger ( van allerlei achtergronden) voor begeleiding van ongeneeslijk zieken thuis, mensen die niemand beschikbaar hebben. Hopelijk gaat dit lukken.
En nu nog de artsen oog laten krijgen voor de bijzondere bijdrage van de geestelijk verzorgers.
peter p m t hermans
rustend huisarts, Savaneta
Ja dat was het dan Bert,
Maar besef dat het gaat om de gesprekken vooraf aan die euthanasie.
Het spuitje etc is ook een ritueel. Geen wijwater maar Curare.
Overigens ben ik het geheel met je eens.
Antoinette Quiel Koopman
Specialist ouderengeneeskunde niet praktizerend , Amsterdam
De geestelijk verzorger is een mens die in staat is om te luisteren naar de mens in nood....de juiste vragen stellen en vooral laten weten dat iemand niet alleen en eenzaam is maar de moeite waard....dan komt de weg naar het antwoord vaak uit iemand ...zelf.
Als we de weg naar de dood willen verkorten is het liefdevol en zinvol om niet te vergeten om tijd te nemen voor het afscheid. Niet iedere mens neemt daar de tijd voor in deze jachtige tijd is mijn ervaring.
Geke den Otter
Arts, Purmerend
Toen ik als jonge, naïeve maar enthousiaste medisch studente eens sprak met een theologische huisgenoot, was ik maar wat blij dat ik geen antwoord hoefde te geven op 'al die waarom vragen'. Nu ouder en gepokt/gemazeld ben, merk ik steeds meer dat in ...de wirwar van die levensvragen voor mij juist de essentie ligt. Datgene wat je mens maakt en uniek. Gezien. En zo kom ik toch weer uit bij een opleiding in de geestelijke verzorging.
menno oosterhoff
psychiater, Thesinge
Dit blog gaat ook over het verschil tussen arts en geestelijke
https://www.medischcontact.nl/opinie/blogs-columns/blog/eu-angelium.htm
menno oosterhoff
psychiater, Thesinge
Helemaal eens met Bert Keijzer. Dokters zijn geen geestelijke. Ook de psychiater niet. Dat is een ziele-arts, maar op het terrein van levensbeschouwing geen professional. Het gat wat de secularisatie achterlaat kunnen wij niet vullen.