Discussie over nut griepprik houdt aan

Sluitend bewijs dat influenzavaccinatie gezonde ouderen beschermt tegen ziekenhuisopnames en sterfte door griep, is er niet. Maar er zijn genoeg aanwijzingen dat het wel zo is, dus blijf alle 60-plussers de griepprik aanbieden, adviseert de Gezondheidsraad. Critici zijn niet overtuigd.

Dick Bijl, hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin: 'Het is van belang dat zo'n onderzoek er komt.'

Over de zin en onzin van influenzavaccinatie voor verschillende doelgroepen is al jaren discussie, in binnen- en buitenland. Met enige regelmaat wijzen voor- en tegenstanders allebei op andere deskundigen die het met hun standpunten eens zijn. De minister van VWS vroeg aan de Gezondheidsraad (GR) om de huidige stand van zaken in kaart te brengen. Dat resulteerde in het advies ‘Grip op griep’. Daarin richt de raad zich op twee kwesties: moeten gezonde zwangeren een griepprik krijgen, en is het zinvol om gezonde ouderen te vaccineren.

Om met het minst heikele punt te beginnen: voor de gezonde zwangeren ziet de GR geen indicatie. De ziektelast is laag voor hen. Voor kinderen jonger dan zes maanden is die ziektelast wel aanzienlijk, maar er zijn te weinig aanwijzingen dat vaccinatie van de moeder hen goed beschermt tegen een gecompliceerd beloop van de griep.

Maar dan de gezonde ouderen. De raad gaat in haar advies in op de controverse over het nut van griepvaccinatie van deze groep. De bezwaren zijn bekend: er is vooral veel observationeel onderzoek waaruit blijkt dat vaccinatie beschermt tegen een ernstig beloop van de ziekte. Observationeel onderzoek heeft als nadeel dat de kans op verstorende factoren – zoals het feit dat vooral de gezondste mensen zich laten prikken – groot is, waardoor de waarde van een interventie niet goed valt te bepalen.

Op de gerandomiseerde trials die zijn uitgevoerd is ook kritiek. De conclusie van een recente Cochrane-analyse over dit onderwerp was dan ook dat er geen harde uitspraken mogelijk zijn. Maar de raad wijst erop dat diezelfde data opnieuw zijn geanalyseerd, en dat daaruit blijkt dat vaccinatie wel degelijk effectief is in seizoenen waarin sprake is van ‘significante viruscirculatie’.

Dick Bijl, hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin, schreef eind 2011 een stuk dat veel stof deed opwaaien. De boodschap: er is geen bewijs dat de griepprik werkt. Verandert dit advies iets aan zijn mening? ‘Er is sindsdien geen hard bewijs bijgekomen, dus nee. Maar het is al heel wat dat de Gezondheidsraad erkent dat er iets schort aan het bewijs.’ Het verbaast hem niet dat de raad op grond van dezelfde data tot een andere conclusie komt dan hij zelf: ‘Afhankelijk van de invalshoek wordt bewijs beoordeeld.’

De raad haalt er nog een andere aanwijzing bij om tot een oordeel te komen: de gestaag dalende incidentie van influenza-achtige ziektebeelden sinds er tegen griep wordt gevaccineerd. Wederom geen bewijs, wel een aanwijzing, zo zegt de raad. Daarbij opgeteld een gunstig uitpakkende kosteneffectiviteit, en een goed werkende infrastructuur die van nut kan zijn op het moment dat betere vaccins op de markt zouden komen, leidt dit tot het advies om gezonde ouderen te blijven vaccineren. Eert Schoten, secretaris van de GR: ‘In jaren waarin de griepepidemie mild verloopt, komt de vraag op: was het nu nuttig om hier bijna 60 miljoen euro aan te besteden? Maar we zeggen ook niet over het Deltaplan: we hebben al geen jaren een overstroming gehad, dus stop ermee.’

Maar laten we vooral goed onderzoek blijven doen naar de effectiviteit en doelmatigheid, adviseert de raad. Waarbij zij opmerkt dat een grote RCT niet haalbaar lijkt. Waarom niet, als het een eind zou maken aan de discussie? Schoten: ‘Theoretisch is het mogelijk, maar er zijn praktische en morele bezwaren tegen. Praktisch is het bijvoorbeeld lastig dat de mensen die niet zouden worden gevaccineerd indirect beschermd zouden zijn door wel-gevaccineerden. Ethisch is het moeilijk, omdat er genoeg aanwijzingen zijn dat vaccinatie werkt, en we geen ander werkzaam medicijn tegen de griep hebben.’ Dick Bijl denkt dat een RCT wel degelijk mogelijk is: ‘Er zijn zoveel onderzoekers, artsen en patiënten die wél bereid zijn om hieraan mee te werken, ik vraag me echt af wie die ethici zijn die het niet mogelijk achten, en wat hun belangen zijn.’

Sophie Broersen

Het advies 'Grip op griep'

Lees ook:

• Gezondheidsraad: griepprik 60-plus terecht 
• De overbodige griepprik - Zembla 
• Cardiale voordelen griepprik ter discussie 
• ‘Nut griepprik niet aangetoond’