De wet van de grote systemen

Het nieuwe actieplan ‘personeelstekort in de zorg’ van VWS is bedoeld om personeel in de zorg te werven en te behouden omdat er in 2022 een tekort van 100 tot 125 duizend medewerkers dreigt. Het gaat vooral om verzorgenden en verpleegkundigen, specialisten ouderengeneeskunde, psychiaters en huisartsen.

Meer handen aan het bed, minder tijdverspilling door administratieve rompslomp en ‘voldoende goed uitgeruste en tevreden medewerkers’. Hoe kun je het niet eens zijn met dit loffelijke streven van VWS? Enthousiast scrolde ik alvast naar de introductiepagina voor nieuwe medewerkers in ons ziekenhuis om te kijken wat de nieuwkomers te wachten staat. Een workshop over de waarden van het ziekenhuis, een College Tour met de raad van bestuur, diverse netwerklunches en een rondwandeling door het ziekenhuis. Een recentelijk aangenomen verpleegkundige verzuchtte dat ze allerlei trainingen over kwaliteit en veiligheid moest ondergaan en tien modules moest doorploegen om gewoon toegang tot haar account en het patiëntendossier te krijgen. ‘Het regelen van inlogcodes heeft me bijna een week gekost!’

Leidt het actieplan van VWS daadwerkelijk tot het ledigen van de nood of komt het in de praktijk neer op het voeden van de complexiteit van het bestaande systeem dat de menselijke maat heeft verloren? Helaas geldt ook in de zorg de wetmatigheid dat hoe groter het systeem, hoe meer negatieve menselijke eigenschappen gaan domineren: wantrouwen, achterdocht, het rigide afbakenen van eigen grensjes, elkaar niks gunnen en gebrek aan verantwoordelijkheid.

In zijn boek De puinhopen van acht jaar Paars fulmineerde Pim Fortuyn al tegen de verantwoordelijkheid mijdende structuur van ons favoriete poldermodel: ‘Een soort moesjawara-systeem waarin men net zo lang met elkaar praat totdat men het min of meer eens is en verantwoordelijkheden zijn verdampt. Daarna hebben we het ‘met z’n allen’ gedaan en is niemand meer aan te spreken op de resultaten daarvan en dus ook niet op falend beleid. Die ‘z’n allen’ zijn natuurlijk niet de gewone burgers, maar de politieke en maatschappelijke elites; aan ons gewone mensen heeft het poldermodel slechts op grote afstand een boodschap.’

‘Het regelen van inlogcodes heeft me bijna een week gekost!’

Die gewone mens wordt met kafkaiaanse situaties geconfronteerd: je moet wel tig evaluatieformulieren invullen als je bloed wordt geprikt, maar cash je kopje koffie afrekenen is niet mogelijk. De bekendste uitspraak van Sartre luidt ‘de hel, dat zijn de anderen’. Paul Verhaeghe, hoogleraar psychoanalyse in Gent, formuleert een scherpe en moderne variant, namelijk ‘het systeem, dat zijn wij allemaal’. Als psychoanalyticus rekent hij af met de manier waarop wij ons economisch systeem hebben vormgegeven met een neoliberale invulling. Efficiëntiestreven is het hoogste doel geworden en de nieuwe morele norm is ‘effectiviteit’. Waarbij we eigenlijk ‘winst’ bedoelen, niet zozeer beter, maar vooral ‘meer’. We moeten voldoen aan outputtargets die top-down gedefinieerd worden. De werknemer heeft daar nauwelijks iets over te zeggen, oftewel verantwoordelijkheid zonder macht. Autonomie en creativiteit vallen weg, contracten en regels vervangen intrinsieke ethiek en uiteindelijk vervreemden we van onze arbeid.

Geen wonder dat jaarlijks meer dan 80.000 mensen hun baan verlaten in de zorgsector. Voor de duidelijkheid: het accent ligt op mensen!