‘De psychiatrie staat te weinig open voor mensen die “anders” zijn’

Dat activisme begon al nadat Helberg, die opgroeide op Curaçao, in 1972 als 17-jarige in Utrecht ging wonen om geneeskunde te studeren. ‘Ik ben altijd openlijk homoseksueel geweest. Dat speelde vaak een rol in wat ik deed. Ik werd actief bij het COC. en begeleidde vanaf mijn 18de homoseksuele en lesbische studenten. Toen ik er met een lesbische studiegenote voor koos samen kinderen te krijgen, kregen we wat bekendheid. Ik wilde me niet in het hokje laten plaatsen dat ik als homoseksueel geen kinderwens zou kunnen of mogen hebben. Wij waren bijna de eersten die openlijk kinderen kregen, dat was in die jaren – onze kinderen zijn geboren in 1986 en 1990 – een bijzonderheid. Door dat soort stappen beginnen mensen je te kennen.’

De kerk

In het bijzonder zette Helberg zich in voor de positie van lhbtiqa+’en in het Caribisch gebied. ‘Na mijn juniorcoschappen keerde ik terug naar Curaçao en heb daar de Grupo Homofilia Antilliano medeopgericht, zoiets als het COC hier. Het is voor veel mensen in het Caribisch gebied lastiger om openlijk lhbtiqa+ te zijn. Wie minder afhankelijk is van de rooms-katholieke kerk of de pinkstergemeente heeft wat dit betreft meer mogelijkheden. Nog steeds houden de kerken en de politiek in de Caribische gebiedsdelen emanciperende wetten tegen. Ik heb ondanks mijn religieuze opvoeding zelf altijd in een vooruitstrevende bubbel gezeten waarin mensen vrij kunnen leven.’

‘In de psychiatrie zou bij uitstek alles “normaal” moeten zijn’

Helberg maakte rond 2005 de bewuste keuze buiten de spreekkamer actief te strijden tegen discriminatie. ‘Ik wilde mijn kennis met de maatschappij delen en de samenleving en de geestelijke gezondheidszorg rijp maken voor diversiteit. Om dat te bereiken ben ik lid geworden van allerlei gremia. Zo heb ik op gemeentelijk niveau meegepraat, maar ook de overheid geadviseerd, bijvoorbeeld als lid van de raad van advies van het College voor de Rechten van de Mens en als voorzitter van OCAN (een belangenorganisatie voor Antillianen, red.). Sinds 2020 ben ik niet meer geregistreerd als psychiater en geef ik geen verzekerde zorg meer. Ik ben nog wel volop bezig als adviseur en coach, en geef allerlei trainingen.’

Witte psychiaters

‘De psychiatrie bijvoorbeeld staat te weinig open voor mensen die “anders” zijn, terwijl daar bij uitstek alles “normaal” zou moeten zijn. Maar veel mensen van kleur en lhbtiqa+’en ervaren de psychiatrie als te hoogdrempelig. Dat komt doordat de psychiatrie steeds meer een medische benadering heeft gekregen. Als een patiënt dan thema’s als discriminatie of racisme – die niet in de DSM-5 staan – wil aansnijden, zeggen veel witte psychiaters al snel “dáár heb ik geen verstand van”. Ik vind dat de psychiatrie een instrument is geworden van de normaliteit, van wat de maatschappíj “normaal” vindt. Patiënten worstelen echter vaak vooral met bijvoorbeeld hun (gender)identiteit omdat ánderen het niet normaal vinden. Omdat de maatschappij het niet begrijpt en het tot iets medisch maakt. Maar als de maatschappij het zou accepteren en zou normaliseren hoe iemand zich voelt en wie iemand is, zou diegene zich ook beter voelen.’

In het publieke debat hoor je geregeld dat de toename van geslachtveranderende behandelingen te maken heeft met een hype, met meer positieve media-aandacht voor het onderwerp. Daar is Helberg het niet mee eens: ‘De vraag is toegenomen doordat er tegenwoordig gelukkig veel meer onder ogen wordt gezien, doordat deze gevoelens niet meer worden onderdrukt en de wetenschappelijke kennis toeneemt. Het is een duidelijk patroon; eerder vroeg men zich ook af of er niet veel meer homoseksuelen zouden komen als zij openlijk te zien zouden zijn, omdat mensen het zouden kunnen afkijken. Maar menselijk gedrag, menselijke seksualiteit is zoveel complexer dan dat.’

Bubbel

Dat heteroseksueel en cisgender en wit nog altijd de norm is in de geneeskunde, komt volgens Helberg doordat veel geneeskundestudenten en jonge artsen opgegroeid zijn in een bubbel en zich daarin blijven begeven. ‘Tijdens hun studie komen artsen over het algemeen weinig in aanraking met diversiteit, met de maatschappij in de breedte. Onbewust vormen ze oordelen en vooroordelen over groepen mensen, bijvoorbeeld door wat ze van een opleider te horen krijgen over mensen uit een groep. Daardoor is de boodschap van artsen vaak niet neutraal, ook al denken ze zelf misschien dat dat wel zo is. Woordgebruik is belangrijk, omdat onhandige woordkeuze ervoor kan zorgen dat een patiënt zich niet begrepen voelt. Een term als “bij jullie” bijvoorbeeld impliceert dat de arts al denkt te weten met wie hij te maken heeft. Maar de patiënt hoeft zich helemaal niet te identificeren met de groep waartoe de arts denkt dat de patiënt behoort. Ook in wetenschappelijk onderzoek wordt nog te veel uitgegaan van huidskleur bij het includeren van groepen en wordt verondersteld dat het dan een homogene groep is.’

Hard praten

Helberg ervaart zelf ook dat hij op basis van kleur tot een groep wordt gerekend, vertelt hij. ‘Bijna tien maanden geleden brak ik mijn knie. De collega op de gipsafdeling die me voor het eerst zag, begon heel hard tegen me te praten – alsof hij veronderstelde dat ik geen Nederlands sprak en hem wel zou begrijpen als hij maar heel hard zou praten. Gaandeweg in het gesprek liet ik hem merken dat hij verkeerd bezig was en veranderde de toon, en nog meer toen hij doorkreeg dat ik een collega was. Als arts heb ik een privilege dat ik er iets tegenover kan zetten; anderen hebben dat niet, die voelen zich in een hoekje gedrukt. Het gaat allemaal om interactie. Nog te vaak zijn artsen zich niet bewust van wat ze bewerkstelligen met hun interactie. We moeten eigenlijk als artsen allemaal interactiespecialist zijn en niet degenen die júíst stress veroorzaken bij de patiënt.’