De Mechanische Turk

In 2011 zag ik op een microbiologiecongres een robot die bacteriekolonies kon oppikken om ze te testen op resistentie. Dat is secuur werk dat analisten niet per se heel leuk vinden, dus net als veel van mijn collega’s was ik uitermate geïnteresseerd. Volgens de vertegenwoordiger die ernaast stond zouden we het een jaar later al kunnen bestellen. Dat jaar ging voorbij, en nog een, en nog veel meer, maar van die robot geen spoor.

Een nog grotere teleurstelling is de Effie, een smalle doos waar tot twaalf verkreukelde overhemden tegelijk in verdwijnen om er perfect gestreken weer uit te komen. Hoe graag ik hem ook zou willen hebben, hij bestaat niet. Wel zijn er filmpjes van – al vier jaar precies dezelfde.

Demonstraties met niet-bestaande machines staan in een lange traditie. Zo werd in 1770 de wereld verrast door de allereerste schaakmachine: een grote tafel met een schaakbord en daarachter een pop die de zetten deed. Die pop droeg een Ottomaanse tulband en werd daarom de ‘Mechanische Turk’ genoemd. Hij schaakte zeventig jaar lang over de hele wereld, onder andere tegen Napoleon (die vergeefs probeerde vals te spelen). Het bleek uiteindelijk oplichterij: binnenin zat een kleine man die via hendels de stukken verplaatste.

En het afgelopen decennium kwam de Edison van de firma Theranos. Dit apparaat was fantastisch. In de eerste plaats spoorde het in bloed allemaal ziektes op, zo vroeg dat ze nog behandelbaar waren. Welke ziektes werden gedetecteerd en met welke biomarkers was onduidelijk, maar de suggestie was: allerlei dodelijke maligniteiten. In de tweede plaats konden tot tientallen tests worden verricht met één vingerprik aan bloed; dat is tussen 40 en 100 microliter. Ter vergelijking: bij de meeste klinische analyzers is voor slechts één test honderd microliter al vaak de ondergrens. Ten slotte zou de Edison niet groter zijn dan een luxe airfryer. Drie revolutionaire innovaties die samen nogal onmogelijk klonken, en dat waren ze dus ook.

Demonstraties met niet-bestaande machines staan in een lange traditie

Elizabeth Holmes, de oprichter van Theranos, verkocht investeerders geen technologie maar een idee, of eigenlijk: een droom. De 900 miljoen dollar die ze binnenharkte aan investeringen verdampte aan mislukte prototypes, rechtszaken en schadebetalingen voor de foute uit­­slagen die de prototypes genereerden. De tests die wél klopten, waren stiekem verricht op apparaten van concurrenten.

Ik had deze column willen eindigen verwijzend naar de robot van het congres uit 2011 en melden dat die ook nog steeds niet bestaat. Google verraste me echter: het eerste model blijkt toevallig vorige maand goedgekeurd door de FDA. Sommige dromen zijn toch haalbaar als ze iets bescheidener worden gesteld, en je er tien keer zoveel tijd en geld in steekt (de ontwikkelaar werd intussen overgenomen door een honderdmaal groter bedrijf). Of we zo’n robot ooit gaan gebruiken in ons lab weet ik niet, maar ik ben blij dat het ze is gelukt, want wellicht kunnen dezelfde technici nu tien jaar gaan werken aan de volautomatische strijkdoos.