De erfenis van ondervoeding

Epigenetica is fascinerend. Ongunstige omstandigheden in de baarmoeder kunnen de expressie van genen veranderen en leiden tot veranderingen in vorm en functie van organen. Want omgevingsinvloeden kunnen de ‘schakelaars’ van de genen blijvend beïnvloeden. ‘Alsof het DNA een volumeknop heeft’, schrijven medisch bioloog Tessa Roseboom en journalist Ronald van de Krol in hun Baby’s van de Hongerwinter.

Wat ze bedoelen is dat het, in tegenstelling tot wat de evolutieleer impliceert, denkbaar is dat tijdens het leven verworven eigenschappen aan de volgende generatie worden doorgegeven. Dat was tot voor kort vloeken in de kerk, maar onder andere het onderzoek bij kinderen die tijdens de Hongerwinter in 1944/45 zijn verwekt en hun nakomelingen, duidt erop dat moleculair biologische mechanismen zoals methylering van het DNA dat mogelijk maken.

In het AMC loopt al sinds 1994 onderzoek naar deze Hongerwinterbaby’s. Mede dankzij de
uitkomsten daarvan weten we dat ondervoeding tijdens de zwangerschap een verhoogde kans geeft op chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten en diabetes bij nakomelingen van de eerste generatie, en mogelijk ook van de tweede. Roseboom en Van de Krol beschrijven in Baby’s van de Hongerwinter de uitkomsten daarvan.

De nadelige effecten van ondervoeding blijken afhankelijk van de timing tijdens de zwangerschap, en van de organen die op dat ogenblik in ontwikkeling en dus kwetsbaar zijn. In het begin van de zwangerschap ontwikkelen hersenen, hart, bloedvaten en lever zich. Ondervoeding op dat moment leidt op latere leeftijd vaker tot hart- en vaatziekten, psychische klachten, verhoging van het cholesterolgehalte en verstoring van de bloedstolling. In het midden van de zwangerschap groeien de luchtwegen en worden de nefronen aangelegd. Ondervoeding tijdens die episode geeft vaker long- en nierziekten. En aan het eind van de zwangerschap zijn alle organen aangelegd en treden groei en differentiatie op, zoals de vorming van de eilandjes van Langerhans. Niet vreemd dus dat ondervoeding dan een verhoogd risico op diabetes tot gevolg heeft.

Roseboom en Van de Krol wisselen in hun boek wetenschappelijke uiteenzettingen en persoonlijke verhalen mooi af. Acht voormalige Hongerwinterbaby’s laten ze aan het woord. Deze ruime zestigers vertellen over hun leven, hun medische geschiedenis en hun connectie met de oorlog. Het levert al bij al een zeer informatief boek op, dat bovendien leest als een trein. HM

Naar de rubriek Scoop