Laatste nieuws
Achter het nieuws

De eerste lessen van de corona-epidemie

Dit hebben we geleerd van een halfjaar corona

10 reacties

Hoe heeft Nederland de coronacrisis aangepakt? Wat ging goed, wat kan anders of moet beter? Een groot en divers gezelschap van experts geeft de minister advies. Een paar rode lijnen.

Ongeveer honderd experts – zorgverleners, patiëntvertegenwoordigers, bestuurders, hoogleraren – hebben de afgelopen weken de minister van VWS geadviseerd over de aanpak van de covid-19-pandemie. Een bont pakket ‘lessons learned’ is het resultaat. Dat levert nauwelijks verrassingen op als het gaat om de bekende regels: thuisblijven bij klachten als griep, verkoudheid en keelpijn en plotseling verlies van smaak en reuk, laat je testen bij deze klachten, werk zoveel mogelijk thuis, was regelmatig je handen, houd 1,5 meter afstand en vermijd drukte. Soms ook duiken er adviezen op met een wat algemene, waarschuwende strekking. Zoals: zet niet alle kaarten op een vaccin volgend jaar, dat kon nog wel eens tegenvallen. En zet evenmin alle kaarten op nieuwe, digitale vormen van zorg. Zeker in de ouderenzorg, moet de meerwaarde nog maar bewezen worden, en leiden die nieuwe vormen van zorg niet tot meer efficiëntie, in de zin dat er minder tijd nodig is per patiënt.

Een greep uit de meer concrete adviezen leert verder dat – onder meer – de regionale aanpak preciezer kan, dat de communicatie duidelijker kan, dat de streeklaboratoria terug moeten komen en dat data actueler kunnen.

Regionale aanpak

Vast staat dat het bekende dashboard wordt uitgebreid met lokale en regionale informatie zoals rioolwaterdata, het percentage positieve testen en nalevingsgegevens van de maatregelen. Het moet daardoor een earlywarningsysteem worden met drie niveaus van urgentie. ‘Waakzaam’ als de toestand beheersbaar is, ‘zorgelijk’ als besmettingen toenemen, het bron- en contactonderzoek ineffectief dreigt te worden en beperkende maatregelen onvoldoende worden nageleefd en ‘ernstig’ als het aantal nieuwe besmettingen zeer snel toeneemt, bron- en contactonderzoek niet meer effectief is en het zicht op verspreiding van het virus afneemt. Hard ingrijpen (lokale lockdown) is dan noodzakelijk. Wat daarbij goed kan helpen, is de inzet van een ‘coronasurveillance-instrument’ dat binnen postcodegebieden risicogedrag en mogelijke covid-19 symptomen in kaart brengt. Hoogleraar huisartsgeneeskunde Niels Chavannes wijst op de Covid Radar-app die op deze manier werkt, en waarmee hij en zijn team konden voorspellen dat de eerste demonstratie in Amsterdam waarschijnlijk niet een opleving van corona zou geven. Volgens Chavannes zou je dit soort informatie kunnen aanvullen met trends in mobiliteitsdata. Dat kan een goede risico-inschatting van lokale opflakkeringen opleveren.

Elders – in Finland en Zuid-Korea bijvoorbeeld – bestaat een beter en betrouwbaarder zicht op actuele ontwikkelingen van de pandemie dan hier, omdat daar een ‘samenhangende en geïntegreerde data-infrastructuur in de zorg’ bestaat, aldus hoogleraar sociale geneeskunde Niek Klazinga. ‘In Nederland zijn de rapportages van het RIVM grotendeels gebaseerd op door koepelorganisaties en wetenschappelijke verenigingen gerapporteerde cijfers. Data uit administratieve databases hebben door hun langere doorlooptijd, maar een beperkte waarde voor het signaleren van acute ontwikkelingen in de zorg.’

Oversterfte is bijvoorbeeld pas laat opgemerkt omdat Nederland geen landelijk dekkende registratie van sterfte aan covid-19-infecties in verpleeghuizen heeft, aldus hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp. Ook nu nog baseert het dashboard haar cijfers op basis van de onvolledige testgegevens van het RIVM. Volgens hem is ‘een landelijke dekkende elektronische registratie van mensen in de langdurige zorg een noodzakelijke voorwaarde om (komende) epidemieën van infectie vroeg te kunnen signaleren en bestrijden.’ Volgens Klazinga is nu het moment om versneld toe te werken naar een data-infrastructuur die niet alleen infectierisico’s continu monitort, maar ook op geleide daarvan gericht cruciale zorgfuncties kan op- en afschalen.

Streeklaboratoria

De Nederlandse aanpak en met name het werk van de GGD’s staat of valt met voldoende testcapaciteit en een snelle doorlooptijd. Punt is nu dat laboratoria te veel werk hebben en te weinig materiaal, en dat de opschaling naar zeventigduizend dagelijkse tests dit najaar onzeker is. Een van de oorzaken is dat de streeklaboratoria zijn verdwenen. Epidemioloog Arnold Bosman en hoogleraar infectieziektebestrijding Christian Hoebe pleiten er daarom voor dit netwerk weer in het leven te roepen.

Communicatie

De communicatie door de overheid kan beter, maar de meningen over het hoe lopen nogal uiteen. Grosso modo luidt de – weinig verrassende – boodschap: zet in op begrijpelijke communicatie met meer zichtbare uitingen in de openbare ruimte en communicatie gericht op verschillende doelgroepen. Dat gaat ook gebeuren, bijvoorbeeld via TikTok en Spotify. Wees ook eenduidig, luidt een van de adviezen. Dus niet ‘Bij klachten, blijf zoveel mogelijk thuis’ maar ‘Bij klachten blijf je binnen’. En vermijd frases als ‘wij zetten in op maximaal controleren’, maar maak het meetbaar, bijvoorbeeld ‘wij streven naar nul infecties’.

Verder valt de modieuze term ‘narratief’: volgens sommige deskundigen moet er voor de komende periode een aanvullend ‘centraal verhaal’ komen over de gevaren en de aanpak van het virus, afgestemd op groepen als jongeren, werklozen, ouderen en kwetsbaren, mensen met een immigratieachtergrond en laaggeletterden.

Anderen benadrukken toch vooral en zoveel mogelijk met één mond te spreken. Experts doen soms vrij stellige uitspraken die aantoonbaar niet gestoeld zijn op wetenschappelijke kennis of die ver buiten de eigen expertise liggen. Die uitspraken gaan een eigen rol spelen in de publieke opinie en zijn moeilijk te corrigeren als het wetenschappelijk inzicht van het tegendeel groeit.

Testen

Diverse landen zetten in op testen van mensen zonder klachten, maar die wel een groot risico hebben gelopen, en ondersteunen mensen in thuisisolatie. Neem Denemarken: grootschalig testen, ook van mensen zonder klachten, is daar al sinds april mogelijk, en wordt bovendien centraal georganiseerd door een hiervoor opgericht landelijk orgaan.

Over hoe zinvol het is om asymptomatische mensen te testen verschillen de Nederlandse experts van mening. Sommigen benadrukken dat het economisch gezien altijd meerwaarde heeft, terwijl anderen juist waarschuwen voor het gevaar van te veel foutnegatieve uitslagen, en het doet een groot beroep op testcapaciteit en materialen. Momenteel vindt onderzoek plaats naar de meerwaarde van zulke tests bij groepen die een verhoogd risico hebben gelopen. Arts-microbioloog Marc Bonten waarschuwt alvast terughoudend te zijn met het testen van mensen zonder klachten in een omgeving waar de prevalentie laag is. ‘Bij asymptomatisch testen is de trefkans nogal klein, gelet op de kans van 1 op 1000 dat je met deze teststrategie besmette personen kunt traceren. Daarnaast neem je ook nog het risico dat mensen met een negatieve uitslag die een aantal dagen later alsnog klachten ontwikkelen denken: “Het zal zo’n vaart niet lopen, ik ga niet opnieuw een test doen”.’

Ic-capaciteit

Voor de reguliere zorg moet voldoende capaciteit worden gereserveerd, bijvoorbeeld op ic’s. Ziekenhuizen krijgen een ‘inspanningsverplichting’ opgelegd. Internist en CEO van de Londense University College-ziekenhuizen Marcel Levi suggereert een groot aantal ‘high dependency unit’-bedden beschikbaar te hebben die normaliter kunnen worden gebruikt voor de meer intensieve postoperatieve patiënten of acuut opgenomen patiënten, maar in geval van meer behoefte aan intensieve zorg flexibel en snel kunnen worden omgezet naar intensive care. Verder is in Londen een grootschalig programma gestart om een zeer grote groep medisch en verpleegkundig personeel bij te scholen voor de zorg van ernstig zieke patiënten en hen hierbij tenminste 1-2 maanden per jaar in te zetten om de kennis en vaardigheden op peil te houden.

Minister De Jonge heeft een wervingscampagne voor meer verplegend personeel aangekondigd.

Bescherming

Op nationaal niveau wordt onderzocht hoe het risico van tekorten in persoonlijke beschermingsmiddelen beter kan worden beheerst. Een ‘ijzeren’ voorraad persoonlijke beschermingsmiddelen kan hierbij een rol spelen. Maar het risico van tekorten wordt hierdoor niet volledig ingedamd, zeggen de experts, want de mondiale markt voor deze middelen is nogal ‘dynamisch’. Snel kunnen schakelen is daarom essentieel. Daarom is het goed te zoeken naar mogelijkheden om zelf meer beschermingsmiddelen te produceren. De minister neemt dat advies over.

lees ook
Achter het nieuws covid-19
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • R. Doler-Verdwaald

    Arts. , Utrecht


    De vorige week zag ik een collega op tv tijdens een van de vele late night shows. Een collega die ik altijd zeer hoog had zitten. Manager op en top, fantastisch. Maar ook dokter en daar is hij toch iets gedaald in mijn achting. Maar ach, dat zal he...m aan zijn anus oxideren.

    Hij zat daar met droge ogen te beweren dat er een veilig en effectief vaccin beschikbaar zal zijn voor het grote publiek, voor het einde van dit jaar. Welk dan? Nou, heel veel vaccins, in elk geval voor het Nederlandse publiek het Oxford- en het Janssen vaccin en nog net hoorbaar tussen neus en lippen door: ook nog een eigen vaccin van het St George's (dacht ik, was nauwelijks hoorbaar). Zelf was hij al gevaccineerd en kan dus weer onbevreesd de IC op of de kroeg in of iets dergelijks. Veelbelovend allemaal en heel goede resultaten, heel goed. Het leken wel ‘Trumpiaanse’ uitspraken die heen en weer over de tafel vlogen met betrekking tot al deze vaccins.

  • R. Doler-Verdwaald

    Arts., Utrecht

    In mijn complotdenken is er ergens een grote, wellicht mondiale politieke beweging, die naast allerlei landelijke politieke leiders, ook invloedrijke artsen en wetenschappers mee heeft gekregen om een einde te maken aan hun draconische maatregelen va...n begin dit jaar. Zonder afbreuk te doen aan diezelfde maatregelen uiteraard, want het blijft tenslotte allemaal noodzakelijk en we doen nog steeds ons uiterste best tegen dit levensgevaarlijke virus (voor 1-2 op de 1000 geïnfecteerden dan, gemiddeld genomen over alle leeftijden). Kortom, het is maar dat je het weet: deze maatregelen hebben ons allen gered. Oh ja, samen met alle helden in de zorg natuurlijk....

    Dus de volgende die ons gaat redden is een vaccin dat op de markt gebracht wordt, waarbij alle veiligheidsstudies volledig overboord gegooid worden. Volgens een recent verschenen RIVM rapport (2018, jazeker, lang voordat Sars-CoV 2 in beeld kwam): https://rijksvaccinatieprogramma.nl/sites/default/files/2018-04/Van%20vaccinproductie%20tot%20vaccinatie%20-%20Leslie%20Isken_0.pdf , is 6 jaar wel zo'n beetje de wereldrecordtijd waarmee een verantwoord vaccin op de markt gebracht kan worden. Nou weet ik wel dat de huidige Sars-CoV 2 vaccins grotendeels geënt zijn op bestaande vaccin-lijnen, maar toch worden de fase II- en III- studies even gereduceerd van 4 jaar naar 4 maanden zo het zich laat aanzien.

    Het een en ander geeft mij een associatie met een gebeurtenis in de jaren 80. Tijdens een mazelenuitbraak (dacht in Canada) bleek dat een aantal in het verleden gevaccineerde kinderen, die tijdens de uitbraak geïnfecteerd raakten door een wild-type mazelen, ernstige complicaties kregen. Hier hoorde tevens een pneumonitis-achtig beeld bij waarmee deze kinderen op de IC belandden. Het cellulair immuunsysteem 'over-reageerde' was de immunologische verklaring. De term cytokine-storm bestond nog niet.

  • R. Doler-Verdwaald

    Arts., Utrecht

    Ik heb me suf gezocht op pubmed tijdens mijn 'administratie'-dag vandaag, maar kon na twee uur zoeken nog steeds geen publicatie hierover vinden. Was het een wandelgang-myth geweest door een aantal deelnemers mee terug gebracht uit Canada, waar desti...jds een virologie congres plaatsvond en hier verspreid? Zijn studies hierna later door de vaccin industrie in de doofpot gestopt? Of ben ik behoorlijk cognitief achteruit aan het gaan en schakelen een aantal van mijn neuronen niet meer al te best, en worden feiten en fictie door elkaar gehaald? Dat laatste zal het dan wel zijn.

    Een vaccin kan de eerder genoemde 1 tot 2 op de duizend geïnfecteerde mensen mogelijk het leven redden. Mogelijk, want wat als een genetisch foutje bij deze mensen de cytokine-storm in gang zet, die hoe dan ook getriggerd zou worden door bijv een epitoop op dit virus? Hierbij zal de deelname en inzet van het humorale immuunsysteem geen enkele bijdrage meer leveren om dit proces te voorkomen. De collega's van het cellulaire afweersysteem zijn namelijk zo volledig over de zeik en overreageren op een dreiging, die in werkelijkheid lang niet zo bedreigend is. (Hmmm, deze situatie komt me bekend voor met betrekking tot collega's.) En wat als vaccinatie met een subunit vaccin die overreactie bij deze mensen ook zou kunnen triggeren, of nog erger deze mensen als het ware zou kunnen 'primen'. Met andere woorden als het wild-type of wat voor pathogeen met die epitoop dan ook langs komt, zou het meteen en in een veel eerder stadium serieuze problemen kunnen geven. Dit zal wel weer een al te simplistische voorstelling van zaken zijn. Iedereen is tenslotte deskundig in deze tijden.

  • R. Doler-Verdwaald

    Arts, Utrecht

    Hoe dan ook, de eerste golf is voorbij. De tweede golf lijkt tot nog toe minder hoog, mogelijk door iets meer verantwoordelijk gedrag onder de geïnfecteerde mensen of door een (partieel) verlies van de bewuste cytokine-storm inducerende epitoop op/in... het virus. Hoe dan ook het leidt vooralsnog nog niet tot een stormloop op de SEHs. Immers we kunnen ons elders laten testen en die mensen sturen ons gewoon terug naar huis, terwijl er een half jaar geleden de nodige mensen in de rij voor de SEH stonden met een snotneus.

    Daarom gaat dit vaccin, effectief of niet, ons allen redden van dit virus en de wereld redden van de ondergang. De huisartsen en de GGDs zullen massaal gaan vaccineren. Lange rijen zullen voor de RAI, de Jaarbeurs, Ahoy en elders in de provincies voor dit soort grote evenementenhallen staan. Let wel, eerst zullen al onze über-helden gevaccineerd worden. Binnen een week draaien we er zo 17 miljoen vaccins doorheen. De ene Ab wrijft weer in zijn handjes met de dollartekens in zijn ogen: missie volbracht en niemand komt er ook dit keer achter, die andere Ab heeft nachtmerries, herbeleving en een forse terugval in zijn PTSS. En dan is het grote moment aangebroken. Vier weken nadat iedereen gevaccineerd is, gooien we alle maatregelen overboord, de kroegen gaan weer open en de restaurants serveren weer uit. We gaan een feestje vieren in die horecagelegenheden die nog bestaan dan. Iedereen gaat weer op vakantie en het thuis-'werken' is (helaas voor velen) weer voorbij. Hup, iedereen wieder an die Arbeit.

  • R. Doler-Verdwaald

    Arts. , Utrecht

    Iedereen, behalve een kleine half miljoen mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt, de duizenden die zich mogen laten uitserveren door de voedselbank en degenen die heel lang op vakantie mogen onder de brug in een kartonnen doos.

    Mijn oprecht medele...ven aan de duizenden nabestaanden van de dodelijke slachtoffers die COVID-19 niet overleefd hebben en degene die dit nog te wachten staat. Want het virus is nog niet klaar met ons, daarvan ben ik overtuigd. Niets kwaads over de rug van de slachtoffers.

    Ook mijn medeleven voor de nabestaanden in ons land van onze wekelijkse 3000 dodelijke slachtoffers (gemiddeld) van alle leeftijden, overleden aan ziektes van verschillende aard, ongelukken, alcohol, mishandeling etc.

    Maar wat hebben we het 'met zijn allen' goed gedaan zeg. Vooral al die 'helden' die menigeen een angststoornis, fobie of depressie hebben bezorgd met al hun tv-optredens, shock-docs vanaf de IC en Dag des Oordeels scenario's. Bedankt.

  • E. van Veen

    huisarts

    Dit hebben we geleerd van een half jaar corona?

    Mijn lessen zijn heel anders. Mijn belangrijkste les is dat corona niet het killervirus is waar we met z'n allen bang voor waren in maart j.l. Verreweg de meeste mensen worden er nauwelijks ziek van....

    En verder is mijn conclusie dat het RIVM niet onafhankelijk is van het ministerie van VWS en dat dat gevaarlijk is voor de volksgezondheid. En verder dat het ook levensgevaarlijk is om gezondheid boven alle andere domeinen te stellen. Kijk naar wat er in het onderwijs is gebeurd. De cultuursector. Het vervoer (lege treinen, mensen weer in de auto). De horeca. De toename van psychische klachten zoals eenzaamheid, angst, depressie, wanhoop...

    Er is inderdaad met een kanon op een mug geschoten (collega Keppel Hesselink) en het kanon blijft vuren. Ik vraag me echt af wie het kanon uit kan zetten. Van de 'experts' moeten we het kennelijk niet hebben.

  • Jan keppel hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    Het zal wel aan mij liggen, maar ik meen dat een van de heetste discussie punten gaat over de effectiviteit van de maatregelen en de balans tussen die maatregelen en de secundaire schade (medisch zowel als economisch) - de vraag naar de balans tussen... werking en bijwerking dus.

    Het is die discussie die ik steeds zie opvlammen, en de essentie is dat de wereld met een kanon op een mug schiet. Ik heb geen kritische positie, maar volgens mij moet de overheid deze discussie niet uit de weg gaan, en ik kan me moeilijk voorstellen dat die hoogleraren dit probleem niet aangekaart hebben.

  • W.J.Duits

    Bedrijfsarts, Houten

    Het komt er dus op neer: Vertel waarom je maatregelen treft. Laat zien in simpele filmpjes hoe je besmet wordt, die zijn er, laat die regelmatig zien. En laat zien wat er door de mensen zelf aan gedaan kan worden om besmetting te voorkomen. Ontken ni...et dat het moeilijk is om afstand te houden, maar geef advies waardoor mensen wel bij kwetsbaren op bezoek kunnen gaan. En wanneer je dus geen afstand hoeft te houden, als je allebei het virus niet draagt, waarom dan afstand houden? Maak regels simpel en voor het hele land hetzelfde. Bijvoorbeeld: We houden 1,5 meter afstand van elkaar (het virus heeft dan voldoende ruimte om zich te verdunnen, waardoor we niet snel besmet kunnen raken), kunnen we geen afstand houden, draag dan een mondkapje (als we dat allemaal doen, dan beschermen we elkaar). Zorg voor schone handen, veel je handen wassen ( want ook door aanraking van besmette oppervlakten kan het virus op je hand komen en als je dan je gezicht aanraakt kun je besmet worden), hoest in je elleboogsplooi (het virus kan zich dan niet over een afstand verspreiden waardoor je anderen kan besmetten). Zorg dat je goed ventileert (goed luchten), (het virus wordt dan snel verdund en kan je niet besmetten). Dit is met picto's te ondersteunen en voor iedereen te begrijpen. Leg uit het principe van de "infectious load", de hoeveelheid virusdeeltjes die nodig is om besmet te raken, dat verklaart dan ook waarom we die afstand moeten houden en waarom we moeten ventileren en waarom mondkapjes een alternatief zijn. Leg het uit en besef dat een groot deel van Nederland laaggeletterd is, gebruik begrijpelijke taal voor iedereen. Stop met dreiging van straffen, dat roept alleen maar weerstand op, maar handhaaf wel de regels door mensen aan te spreken. Maar als het begrijpelijk waarom je iets doet, misschien kunnen we dan echt spreken van een intelligente lock-down.

  • Wim van der Pol

    Apotheker n.p., delft

    Ik ben een (gemiddelde) risicopatient. Ik heb me voorgenomen om de maatregelen in acht te nemen en bij drukte in winkels of op straat een mondkapje voor te doen. Ik luister niet meer naar die talk shows en lees geen covid artikelen meer uit de krant.... Het is mij duidelijk. Het is een kwestie van volhouden, rundum Hause bleiben, en het uitgaansleven op zero stellen. Volhouden omdat het virus moet uitwoeden. dat heeft tijd nodig, evenveel als het jaarlijkse griepvirus. Hoe strikter, hoe beter. Het is niet anders. Lessen leren, onderzoek, experimenteren etc is toch een beetje jezelf voor de gek houden.

  • L.Filippini

    Kinderarts, Den Haag

    Goede ‘ Lessons learned’. Vooral dat het met het vaccin wel eens langer kan gaan duren dan verwacht. COVID blijft misschien nog jaren een steeds terugkerende ziekte. Daarom zouden ‘lessons learned’ over de behandeling van ziekte en complicaties waa...rdoor minder mensen op de IC terechtkomen ook meegewogen moeten worden en op basis daarvan een nieuwe maatschappelijke risicoanalyse van COVID-19. Misschien minder inzetten op het beheersen van het virus maar meer op de behandeling ervan.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.