Cardiale stamceltherapie niet bewezen effectief

Stamceltherapie, het lijkt de uitkomst voor veel verschillende ziektebeelden. Of het ook een plaats heeft in de behandeling van cardiale aandoeningen is de vraag, want ondanks het voorzichtige optimisme dat spreekt uit een recente Cochrane-review staat de effectiviteit niet onomstotelijk vast. ‘Het belangrijkste wat we de afgelopen jaren geleerd hebben, is dat het hart over zelf herstellend vermogen beschikt’, zegt cardioloog en stamcelonderzoeker professor Pieter Doevendans van het UMC Utrecht.

Door injectie van stamcellen in de coronairen of direct in het myocard, kan de functie van beschadigd hartspierweefsel deels worden hersteld. Waarschijnlijk wordt dat veroorzaakt doordat mesenchymale stamcellen de vorming van nieuwe bloedvaten stimuleren en niet vanwege de aanmaak van nieuw spierweefsel. Door de verbeterde bloedtoevoer sterven de beschadigde cellen niet af, maar kunnen ze hun functie hervatten.

De laatste jaren zijn er vooral RCT’s verricht naar de effectiviteit en veiligheid van stamceltherapie. En dan met name naar de behandeling met mononucleaire cellen uit beenmerg, bij chronisch hartfalen en na een acuut myocardinfarct. Eind vorige maand publiceerde The Cochrane een review, waarin 23 RCT’s, met in totaal 1255 hartpatiënten, zijn geanalyseerd. In alle studies werd stamceltherapie, al dan niet in combinatie met aanvullende behandelingen zoals chirurgie of dotteren, vergeleken met een controlegroep. In de controlegroep kregen patiënten dezelfde behandeling als in de interventiegroep, maar dan zonder stamceltherapie of was stamceltherapie vervangen door een placebobehandeling. Op basis van deze vergelijking concluderen de onderzoekers dat er matig bewijs is dat beenmergcellen de pompfunctie van het hart verbeteren. Daarnaast is bij de patiënten met chronisch hartfalen die behandeld zijn met stamcellen, sprake van verlaagde mortaliteit en minder ziekenhuisopnames op de lange termijn. Het bewijs hiervoor is echter zwak. De resultaten laten zien dat de ejectiefractie van het linkerventrikel (LVEF) significant hoger is bij patiënten die behandeld zijn met stamcellen. Vanwege de kleine verschillen – maximaal 5,3 procent – is de behandeling vooral geschikt voor mensen die aan ernstig hartfalen lijden en al een lage LVEF hebben.

Voor patiënten met angina pectoris-klachten, bij wie andere behandelingen geen optie zijn of onvoldoende werken, is stamceltherapie bewezen effectief. Als behandeling na een acuut myocardinfarct, hebben stamcellen uit beenmerg geen aantoonbare meerwaarde. ‘Dat komt onder andere omdat dotteren en bypassoperaties al zo effectief zijn, dat het lastig is om de resultaten daarvan te overtreffen’, zegt cardioloog Pieter Doevendans (UMCU).

Hij heeft nog een andere verklaring waarom het onderzoek nog geen onomstotelijk bewijs voor effectiviteit heeft opgeleverd: ‘We zijn om de tuin geleid doordat met de verkeerde soort stamcellen is gewerkt. Inmiddels weten we dat niet de beenmergcellen, maar de stamcellen uit het hart zelf, de meeste potentie hebben.’ Jarenlang werken met niet-optimale stamcellen heeft ervoor gezorgd dat de ontwikkelingen op het gebied van stamceltherapie voor cardiale aandoeningen tegenvallen. Maar we hebben wel iets essentieels ontdekt, zegt Doevendans: ‘In tegenstelling tot wat we eerder dachten, weten we nu dat cardiale stamcellen een herstellend vermogen hebben. Het gaat langzaam, maar het hart is daardoor in staat zichzelf te regenereren. We moeten nu wetenschappelijk voortborduren op deze belangrijke ontdekking.’

Opvallend is dat er geen nadelige effecten van stamceltherapie worden gemeld. Zelfs als je allologe stamcellen injecteert, blijkt er nauwelijks sprake van afstoting. Complicaties die optreden zijn gerelateerd aan de procedure van een hartkatheterisatie. ‘De druk in het ballonnetje bij het inbrengen van de stamcellen is lager dan de druk die nodig is voor het plaatsen van een stent. Het complicatierisico is daardoor lager dan bij een dotterbehandeling’ vertelt Doevendans.

Doevendans hoopt dat in de toekomst cardiale stamcellen ter plaatse gestimuleerd kunnen worden, zodat kweken niet meer nodig is. ‘Dat zou ideaal zijn.’

Els Oosterhout

• The Cochrane Library: Stem cell therapy for chronic ischaemic heart disease and congestive heart failure

Lees ook:

• Heelmeesters voor het hart
• Onderzoekers claimen primeur in stamcelonderzoek
• Stamcel wordt geen hartspiercel
• Wisselende resultaten met stamcellen na hartinfarct
• Tussen hoop en hype