Bij ZonMw-subsidies vaak schijn van belangenverstrengeling

Van de bijna 9700 subsidieaanvragen die tussen 2010 en 2015 zijn ingediend bij ZonMw, werden er 144 beoordeeld door commissies waarvan één van de commissieleden zelf de subsidie had aangevraagd en die dus direct betrokken was bij het onderzoeksproject. 72 aanvragen werden gehonoreerd, waarmee een bedrag van 25 miljoen euro was gemoeid.

Daarnaast waren er 1063 subsidieaanvragen waarbij sprake was van indirecte betrokkenheid van commissieleden omdat het commissielid bijvoorbeeld een werk-, persoonlijke of economische relatie met de aanvrager heeft. Van deze aanvragen werden er 412 gehonoreerd. Daarbij ging het om 130 miljoen euro (18,3% van het totale budget van 710 miljoen euro).

Dat blijkt uit een intern onderzoek van ZonMw, dat werd gehouden na een uitzending van Argos over het op onwettige wijze toekennen van subsidiegeld aan medische wetenschappers. Hugo de Jonge, minister van VWS reageert in een brief aan de Tweede Kamer op het onderzoek van ZonMw en stelt dat de schijn van belangenverstrengeling niet uitgesloten is. Toch wil hij daar niet de conclusie aan verbinden dat er ook daadwerkelijk sprake is geweest van belangenverstrengeling.

Ook ZonMw-directeur Henk Smid zegt dat de schijn van belangenverstrengeling bestaat. Smid: ‘Maar wij bestrijden dat er daadwerkelijk belangenverstrengeling heeft plaatsgevonden. Als ik terugkijk naar de periode 2010-2015 vind ik dat wij naar eer en geweten én zorgvuldig hebben gehandeld. Ik sta nog steeds achter elk onderzoek dat we hebben gesubsidieerd. Al onze subsidies zijn naar prachtig wetenschappelijk onderzoek gegaan, waar een heleboel artsen als onderzoeker bij betrokken waren. Maar ik vind óók dat we elke schíjn van belangenverstrengeling moeten tegengaan.’

Tot eind 2015 kon het voorkomen dat een commissielid bij ZonMw subsidie aanvroeg voor onderzoek waar hij zelf aan werkte. Dit commissielid was dan volgens de Gedragscode Belangenverstrengeling direct betrokken bij de aanvraag, maar er bestond een uitzonderingsclausule, waarbij de directeur – Henk Smid zelf dus – toestemming gaf voor een uitzondering. Smid: ‘Die commissieleden waren nooit betrokken bij het besluit dat ik daarover nam en zij verlieten de commissievergadering als hun aanvraag werd besproken. Een argument voor uitzondering op de reglementen was bijvoorbeeld dat de commissies specifieke deskundigheid wilden behouden. Nadat in 2015 bezwaar werd gemaakt tegen de uitzonderingsclausule, is hier geen gebruik meer van gemaakt. Het gevolg is wél dat de programmacommissies meer moeite hebben met het behouden en aantrekken van commissieleden. Doordat veel medische wetenschappers elkaar kennen uit allerlei netwerken, zijn er niet veel die geen schijn van belangenverstrengeling hebben.’

Hoewel de uitzonderingsclausule na 2015 niet meer werd toegepast, wijst de analyse van ZonMw uit dat er in 2016, door een fout, tóch een subsidieaanvraag is gedaan, waar een commissielid direct bij betrokken was; die aanvraag is afgewezen. Ook werden in 2016 286 aanvragen beoordeeld, waarbij een van de commissieleden indirect betrokken was. 98 werden er gehonoreerd en dat kostte 41 miljoen euro (29,9% van het budget van 137 miljoen euro).

In 2017 was er tot 1 oktober bij 208 aanvragen sprake van indirecte betrokkenheid, waarbij 92 aanvragen werden gehonoreerd en waarmee 25 miljoen euro was gemoeid. (29,4% van het totale budget van 85 miljoen euro.