Laatste nieuws
Achter het nieuws

Artsen worstelen met euthanasie bij gevorderde dementie

10 reacties
getty images
getty images

De discussie over euthanasie bij wilsonbekwame demente patiënten raakte de afgelopen weken in een stroomversnelling nadat de regionale toetsingscommissie een casus als onzorgvuldig beoordeelde. Psychiater Boudewijn Chabot en een groep artsen verzetten zich tegen ‘het doden van weerloze patiënten’.

December 2015 stuurde minister Schippers de handreiking ‘Schriftelijke wilsverklaring bij euthanasie’ naar de Tweede Kamer. Een werkgroep met leden van VWS, Veiligheid en Justitie en artsenfederatie KNMG stelde die op nadat in 2013 onrust was ontstaan over de waarde van de wilsbeschikking. ‘Met de handreiking willen de ministers een einde maken aan de maatschappelijke onduidelijkheid over de (on)mogelijkheden van euthanasie bij onder andere dementie’, lichtte de KNMG destijds op haar website toe.

Maar de onduidelijkheid is de wereld nog niet uit. De Volkskrant en Medisch Contact publiceerden vorige maand casussen van euthanasie bij gevorderde dementie. Nabestaanden vertelden aan de Volkskrant dat hun vader eerst appelmoes met Dormicum kreeg en daarna slapend naar huis is vervoerd, waar de arts het dodelijke spuitje gaf. De zaak kreeg het oordeel ‘zorgvuldig’ van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie (RTE), maar bleef niet onbesproken. Columnisten, ethici en artsen zetten vraagtekens bij de levensbeëindiging van een wilsonbekwame patiënt of juichten dat juist toe – waarbij opviel dat artsen vaker terughoudendheid bepleitten. Dit verschil in steun bleek vorig jaar al uit een enquête van onder meer EenVandaag, waarin 87 procent van de 33.000 ondervraagden zei voor euthanasie bij dementie met schriftelijke wilsverklaring te zijn, terwijl 60 procent van de huisartsen zich ertegen uitsprak.

Weerloze patiënten

Gepensioneerd psychiater Boudewijn Chabot schreef onlangs het Volkskrant-artikel ‘Dood nooit weerloze die het niet beseft’, dat 33 artsen ondertekenden. Zij vrezen de pressie van familieleden en een klimaat waarin problemen in de zorg worden opgelost door makkelijker te praten over euthanasie bij weerloze patiënten. Chabot verwijt de RTE geen rekening te houden met de verwachting die patiënten en hun families krijgen als euthanasie op wilsonbekwamen zorgvuldig wordt geacht. De RTE loopt bovendien, volgens Chabot e.a., met haar eigen lezing van de wet ‘mijlen ver voor het veld van artsen uit en voelt zich in haar interpretatie van de wet door minister Schippers gesteund.’

Nog geen week later zette de RTE een oordeel online waarin euthanasie bij een wilsonbekwame patiënte voor het eerst als onzorgvuldig werd beoordeeld. Een specialist ouderengeneeskunde had een euthanasieverzoek ingewilligd van een vrouw met alzheimer. Ze had regelmatig met haar huisarts besproken dat ze euthanasie wilde als ze naar het verpleeghuis moest. Hoewel ze alles op schrift had gezet, bleef het expliciete, mondelinge verzoek uit. Ze werd opgenomen en oogde grote delen van de dag diepongelukkig. Dolend over de gangen riep ze soms dat ze dood wilde en soms van niet.

Ze leed volgens de commissie wel uitzichtloos en ondragelijk, en de arts heeft met die inschatting volgens de zorgvuldigheidseisen gewerkt. Maar de arts had niet ondubbelzinnig tot de overtuiging mogen komen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek, aldus de commissie. Bovendien heeft de arts ‘een grens overschreden’, aldus de toetsers – een arts, een jurist en een ethicus – ‘door toediening van Dormicum en door de uitvoering van de levensbeëindiging niet te staken toen patiënte negatief reageerde op het inbrengen van het infuus en de toediening van de euthanatica’. Ook in deze zaak kreeg de patiënt Dormicum, eerst in haar koffie, later subcutaan. Nadat een ambulancebroeder een infuus had ingebracht, spoot de arts thiopental in. Tot ieders schrik kwam de vrouw tijdens die handeling omhoog. Haar familie hield haar vast tot de arts klaar was.

Heel eerlijk

Slaapmiddel in de koffie of in de appelmoes, wat is het verschil? Eén onderscheid tussen beide zaken is dat de arts die nu het oordeel ‘onzorgvuldig’ kreeg, heeft verteld dat ze vooraf Dormicum in de koffie deed. De arts uit de appelmoes-zaak in de Volkskrant liet alleen weten dat de uitvoering volgens de richtlijn is verlopen, noemde de Dormicum niet en kreeg het oordeel ‘zorgvuldig’. In een toelichting heeft de vermaande arts volgens het RTE-oordeel ‘benadrukt dat zij over de manier waarop de levensbeëindiging verliep volkomen transparant heeft willen zijn, omdat in de toekomst euthanasie bij wilsonbekwame patiënten mogelijk vaker zal voorkomen.’

Als je met een spuit op ze afkomt, gaan ze op de loop

Dit inkijkje zal de discussie over euthanasie bij gevorderde dementie een stap verder brengen. Specialist ouderengeneeskunde Bert Keizer reageerde op Radio 1: ‘We hebben hier te maken met een dokter die op een heel eerlijke manier heeft verteld hoe dat dan gaat. Je moet namelijk iemand, die zo dement is en niet meer wilsbekwaam op het gebied van haar doodswens, die moet je stiekem doodmaken (…) Als je met een spuit op die mensen afkomt, dan gaan ze op de loop. Dan moet je ze vangen.’

Dat is niet direct het soort ‘bevestigend beschouwde, non-verbale communicatie, zoals knikken, handdrukken, gelaatsuitdrukkingen, klanken, gebaren of uitspraken’ waar artsen en toetsingscommissies belang aan hechten, zoals de Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek beschrijft. Keizer sprak over ‘een soort veterinaire situatie’, waarmee je je als arts erg ongemakkelijk voelt. Maar als het niet stiekem mag, dan gaat het niet, concludeert hij in Trouw, ‘omdat deze mensen (mensen?) zich zullen verzetten als je ze met open vizier, dat wil zeggen, met getrokken spuit, tegemoet treedt.’

Zandloper

Magere Hein gebruikt niet alleen een zeis maar ook een zandloper om te weten wanneer het moet gebeuren. Horen beide taken bij de dokter? De volgende stap ligt bij het Openbaar Ministerie (OM), stelt Keizer. Ook RTE-voorzitter Jacob Kohnstamm pleitte voor een rechtszaak tegen de arts om jurisprudentie uit te lokken. Keizer roept op tot een debat: ‘Ik zou graag zien dat KNMG, de rechter, de Tweede Kamer, alzheimerpatiëntenverenigingen, specialisten ouderengeneeskunde, ethici, toetsingscommissies, geriaters en desnoods talkshows zich op deze vraag storten: wanneer mag je ernstig dementen stiekem doodmaken?’

De vereniging van specialisten ouderengeneeskunde laat weten vaart te maken met een handreiking voor het omgaan met euthanasieverzoeken bij wilsonbekwamen. Verenso-voorzitter Nienke Nieuwenhuizen kent de specialist ouderengeneeskunde, die wellicht een rechtszaak boven het hoofd hangt, niet. Ze hoopt dat de arts zich meldt bij de artsenorganisatie.

Als het OM een rechtszaak start tegen de specialist ouderengeneeskunde, dan is ze de volgende in een rijtje medici tegen wie de staat vervolging instelde in een zaak over het levenseinde. In de jaren negentig waren dat psychiater Boudewijn Chabot en huisarts Flip Sutorius, beiden schuldig bevonden aan hulp bij zelfdoding zonder strafoplegging. In het nieuwe millennium werd een zaak aangespannen tegen huisarts Nico Tromp, die zich suïcideerde, en anesthesioloog in opleiding Peter Vencken. De laatste werd in 2004 vrijgesproken van de beschuldiging van moord nadat hij een stikkende patiënt morfine en Dormicum gaf. Hij zat zes dagen in hechtenis. Vencken volgt het nieuws vanuit het buitenland waar hij nu als huisarts werkt. Ook hij komt graag in contact met de arts die mogelijk een reeks van rechtszaken tegemoetziet. Vencken: ‘Indien deze dokter behoefte heeft aan steun, wil ik haar graag bijstaan. Het za voor deze dokter moeilijk zijn om in Nederland een lotgenoot te vinden.’

Achter het nieuws euthanasie dementie ouderengeneeskunde
  • Eva Nyst

    Eva Nyst werd geboren in Australië en groeide op in Middelburg. Ze studeerde filosofie en theologie aan de Universiteit van Amsterdam en werkte twee jaar als journalist bij De Volkskrant. Van 2001 tot 2022 was ze in dienst bij Medisch Contact. Sindsdien is zij werkzaam bij de KNMG als beleidsadviseur.  

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.