Artsen worstelen met euthanasie bij gevorderde dementie
10 reacties
De discussie over euthanasie bij wilsonbekwame demente patiënten raakte de afgelopen weken in een stroomversnelling nadat de regionale toetsingscommissie een casus als onzorgvuldig beoordeelde. Psychiater Boudewijn Chabot en een groep artsen verzetten zich tegen ‘het doden van weerloze patiënten’.
December 2015 stuurde minister Schippers de handreiking ‘Schriftelijke wilsverklaring bij euthanasie’ naar de Tweede Kamer. Een werkgroep met leden van VWS, Veiligheid en Justitie en artsenfederatie KNMG stelde die op nadat in 2013 onrust was ontstaan over de waarde van de wilsbeschikking. ‘Met de handreiking willen de ministers een einde maken aan de maatschappelijke onduidelijkheid over de (on)mogelijkheden van euthanasie bij onder andere dementie’, lichtte de KNMG destijds op haar website toe.
Maar de onduidelijkheid is de wereld nog niet uit. De Volkskrant en Medisch Contact publiceerden vorige maand casussen van euthanasie bij gevorderde dementie. Nabestaanden vertelden aan de Volkskrant dat hun vader eerst appelmoes met Dormicum kreeg en daarna slapend naar huis is vervoerd, waar de arts het dodelijke spuitje gaf. De zaak kreeg het oordeel ‘zorgvuldig’ van de Regionale Toetsingscommissie Euthanasie (RTE), maar bleef niet onbesproken. Columnisten, ethici en artsen zetten vraagtekens bij de levensbeëindiging van een wilsonbekwame patiënt of juichten dat juist toe – waarbij opviel dat artsen vaker terughoudendheid bepleitten. Dit verschil in steun bleek vorig jaar al uit een enquête van onder meer EenVandaag, waarin 87 procent van de 33.000 ondervraagden zei voor euthanasie bij dementie met schriftelijke wilsverklaring te zijn, terwijl 60 procent van de huisartsen zich ertegen uitsprak.
Weerloze patiënten
Gepensioneerd psychiater Boudewijn Chabot schreef onlangs het Volkskrant-artikel ‘Dood nooit weerloze die het niet beseft’, dat 33 artsen ondertekenden. Zij vrezen de pressie van familieleden en een klimaat waarin problemen in de zorg worden opgelost door makkelijker te praten over euthanasie bij weerloze patiënten. Chabot verwijt de RTE geen rekening te houden met de verwachting die patiënten en hun families krijgen als euthanasie op wilsonbekwamen zorgvuldig wordt geacht. De RTE loopt bovendien, volgens Chabot e.a., met haar eigen lezing van de wet ‘mijlen ver voor het veld van artsen uit en voelt zich in haar interpretatie van de wet door minister Schippers gesteund.’
Nog geen week later zette de RTE een oordeel online waarin euthanasie bij een wilsonbekwame patiënte voor het eerst als onzorgvuldig werd beoordeeld. Een specialist ouderengeneeskunde had een euthanasieverzoek ingewilligd van een vrouw met alzheimer. Ze had regelmatig met haar huisarts besproken dat ze euthanasie wilde als ze naar het verpleeghuis moest. Hoewel ze alles op schrift had gezet, bleef het expliciete, mondelinge verzoek uit. Ze werd opgenomen en oogde grote delen van de dag diepongelukkig. Dolend over de gangen riep ze soms dat ze dood wilde en soms van niet.
Ze leed volgens de commissie wel uitzichtloos en ondragelijk, en de arts heeft met die inschatting volgens de zorgvuldigheidseisen gewerkt. Maar de arts had niet ondubbelzinnig tot de overtuiging mogen komen dat er sprake was van een vrijwillig en weloverwogen verzoek, aldus de commissie. Bovendien heeft de arts ‘een grens overschreden’, aldus de toetsers – een arts, een jurist en een ethicus – ‘door toediening van Dormicum en door de uitvoering van de levensbeëindiging niet te staken toen patiënte negatief reageerde op het inbrengen van het infuus en de toediening van de euthanatica’. Ook in deze zaak kreeg de patiënt Dormicum, eerst in haar koffie, later subcutaan. Nadat een ambulancebroeder een infuus had ingebracht, spoot de arts thiopental in. Tot ieders schrik kwam de vrouw tijdens die handeling omhoog. Haar familie hield haar vast tot de arts klaar was.
Heel eerlijk
Slaapmiddel in de koffie of in de appelmoes, wat is het verschil? Eén onderscheid tussen beide zaken is dat de arts die nu het oordeel ‘onzorgvuldig’ kreeg, heeft verteld dat ze vooraf Dormicum in de koffie deed. De arts uit de appelmoes-zaak in de Volkskrant liet alleen weten dat de uitvoering volgens de richtlijn is verlopen, noemde de Dormicum niet en kreeg het oordeel ‘zorgvuldig’. In een toelichting heeft de vermaande arts volgens het RTE-oordeel ‘benadrukt dat zij over de manier waarop de levensbeëindiging verliep volkomen transparant heeft willen zijn, omdat in de toekomst euthanasie bij wilsonbekwame patiënten mogelijk vaker zal voorkomen.’
Als je met een spuit op ze afkomt, gaan ze op de loop
Dit inkijkje zal de discussie over euthanasie bij gevorderde dementie een stap verder brengen. Specialist ouderengeneeskunde Bert Keizer reageerde op Radio 1: ‘We hebben hier te maken met een dokter die op een heel eerlijke manier heeft verteld hoe dat dan gaat. Je moet namelijk iemand, die zo dement is en niet meer wilsbekwaam op het gebied van haar doodswens, die moet je stiekem doodmaken (…) Als je met een spuit op die mensen afkomt, dan gaan ze op de loop. Dan moet je ze vangen.’
Dat is niet direct het soort ‘bevestigend beschouwde, non-verbale communicatie, zoals knikken, handdrukken, gelaatsuitdrukkingen, klanken, gebaren of uitspraken’ waar artsen en toetsingscommissies belang aan hechten, zoals de Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek beschrijft. Keizer sprak over ‘een soort veterinaire situatie’, waarmee je je als arts erg ongemakkelijk voelt. Maar als het niet stiekem mag, dan gaat het niet, concludeert hij in Trouw, ‘omdat deze mensen (mensen?) zich zullen verzetten als je ze met open vizier, dat wil zeggen, met getrokken spuit, tegemoet treedt.’
Zandloper
Magere Hein gebruikt niet alleen een zeis maar ook een zandloper om te weten wanneer het moet gebeuren. Horen beide taken bij de dokter? De volgende stap ligt bij het Openbaar Ministerie (OM), stelt Keizer. Ook RTE-voorzitter Jacob Kohnstamm pleitte voor een rechtszaak tegen de arts om jurisprudentie uit te lokken. Keizer roept op tot een debat: ‘Ik zou graag zien dat KNMG, de rechter, de Tweede Kamer, alzheimerpatiëntenverenigingen, specialisten ouderengeneeskunde, ethici, toetsingscommissies, geriaters en desnoods talkshows zich op deze vraag storten: wanneer mag je ernstig dementen stiekem doodmaken?’
De vereniging van specialisten ouderengeneeskunde laat weten vaart te maken met een handreiking voor het omgaan met euthanasieverzoeken bij wilsonbekwamen. Verenso-voorzitter Nienke Nieuwenhuizen kent de specialist ouderengeneeskunde, die wellicht een rechtszaak boven het hoofd hangt, niet. Ze hoopt dat de arts zich meldt bij de artsenorganisatie.
Als het OM een rechtszaak start tegen de specialist ouderengeneeskunde, dan is ze de volgende in een rijtje medici tegen wie de staat vervolging instelde in een zaak over het levenseinde. In de jaren negentig waren dat psychiater Boudewijn Chabot en huisarts Flip Sutorius, beiden schuldig bevonden aan hulp bij zelfdoding zonder strafoplegging. In het nieuwe millennium werd een zaak aangespannen tegen huisarts Nico Tromp, die zich suïcideerde, en anesthesioloog in opleiding Peter Vencken. De laatste werd in 2004 vrijgesproken van de beschuldiging van moord nadat hij een stikkende patiënt morfine en Dormicum gaf. Hij zat zes dagen in hechtenis. Vencken volgt het nieuws vanuit het buitenland waar hij nu als huisarts werkt. Ook hij komt graag in contact met de arts die mogelijk een reeks van rechtszaken tegemoetziet. Vencken: ‘Indien deze dokter behoefte heeft aan steun, wil ik haar graag bijstaan. Het za voor deze dokter moeilijk zijn om in Nederland een lotgenoot te vinden.’
P.J.E. van Rijn
huisarts niet-praktiserend, Rheden
Door zijn handtekening te zetten onder het Manifest tegen stiekeme euthanasie op dementen heb ik tot mijn schande moeten inzien dat de in dit artikel geciteerde , uit hun verband gerukte citaten van Bert Keizer door hem slechts allegorisch en ironisc...h bedoeld zijn . Mijn welgemeende excuses hiervoor en ...chapeau voor zijn goed-katholieke opvoeding ! Dit neemt niet weg , dat de overige 50.000 artsen ,die volgens Petra de Jong ,ex-directeur van de NVVE [ Nova 09/02/2017 ] , allen vòòr het ombrengen van deze nietsvermoedende dementen zouden zijn , zich daardoor automatisch schuldig maken aan de door Hannah Ahrendt geschetste banaliteit van het kwaad. Peter van Rijn, Rheden.
Jaap Schuurmans
huisarts en kaderarts palliatieve zorg, Groesbeek
Beste collega,
Ik wil jullie graag op de hoogte brengen van een initiatief om aandacht te vragen voor de moeite die wij als artsen hebben met de wijze waarop de euthanasiepraktijk in Nederland zich dreigt te ontwikkelen. Jullie hebben ongetwijfeld ...de discussie gevolgd over recente casuïstiek, waarbij euthanasieprocedures plaatsvonden terwijl de betreffende dementiepatiënten volledig wilsonbekwaam waren. Dat dat gebeurde is schokkend te noemen. En dat geldt zeker ook voor het ‘stiekem' toedienen van medicatie om de patiënt opdat de patiënt geen protest te tonen of weerstand te bieden.
Wij kunnen dat nog wel. De tijd dringt om die weerstand kenbaar te maken. Vandaar dat ik jullie oproep om een advertentietekst die daarover is opgesteld te ondertekenen. Als ruim 100 collegae in de komende dagen aangeven bereid te zijn deze tekst te onderschrijven en de kosten van de advertentie met elkaar te delen dan zal deze paginagroot verschijnen op 10 februari. ’s Ochtends in nrc.next en ’s middags in NRC Handelsblad. De tekst luidt:
Een dodelijke injectie geven aan een patiënt met vergevorderde dementie op grond van een wilsverklaring ?
Aan iemand die niet kan bevestigen dat hij dood wil?
Nee, dat gaan wij niet doen.
Onze morele weerzin om het leven te beëindigen van een weerloos mens is te groot.
Als je mee wilt doen ga dan a.s. zaterdag naar http://nietstiekembijdementie.nl en vul daar je gegevens in. We hopen minimaal 100 collegae te vinden die de advertentie willen ondertekenen en meefinancieren. De benodigde gift van € 100 per ondertekenaar liefst via elektronisch bankverkeer overmaken. Je aanmelding en je gift moeten uiterlijk op 8 februari 17.00 uur zijn overgemaakt. Dan wordt je naam in de advertentie opgenomen. Mochten we het benodigde geld (kosten advertentie : € 10.890,- niet bijeen krijgen, dan wordt je bijdrage door ons teruggestort. Als we met deze oproep meer geld genereren dan kan de advertentie (eventueel in kleiner formaat) alsnog in meerdere dagblade
P.J.E.van Rijn
huisarts niet -praktiserend, Rheden
Met stomme verbazing lees ik dat artsen worstelen met euthanasie bij gevorderde dementie .Terwijl hier niets te worstelen valt , omdat doden bij wilsonbekwaamheid gelijk staat aan moord .Enige citaten van Bert Keizer, naar ik meen toch goed-katholie...k opgevoed, deden me meteen aan een nog niet zo lang voorbij verleden denken `Je moet namelijk iemand [ .....] die niet meer wilsbekwaam is op gebied van haar doodswens , die moet je stiekem doodmaken. [....] Als je met een spuit op die mensen afkomt , dan gaan ze op de loop .Dan moet je ze vangen .`[ .... ] ` Maar als het niet stiekem mag dan gaat het niet, omdat deze mensen [ mensen ? ] zich zullen verzetten als je ze met open vizier ,dat wil zeggen met getrokken spuit , tegemoet treedt. ` Citaten die zomaar weggelopen kunnen zijn uit de z.g.n . Wannsee Conferenz in 1942 .Kortom, Mengeliaanse banaliteit van het kwaad in optima forma . Uiteindelijk heeft de afglijdende schaal van het euthanasiedebat dan nu tóch zijn diepste punt bereikt . Namelijk de Coccygis van het` Inferno `van Dante , waar de allergrootste zondaars zitten , de verraders . In dit geval de verraders van hun patiënten . Peter van Rijn , Rheden
P.J.E.van Rijn
huisarts niet -praktiserend, Rheden
Met stomme verbazing lees ik dat artsen worstelen met euthanasie bij gevorderde dementie .Terwijl hier niets te worstelen valt , omdat doden bij wilsonbekwaamheid gelijk staat aan moord .Enige citaten van Bert Keizer, naar ik meen toch goed-katholie...k opgevoed, deden me meteen aan een nog niet zo lang voorbij verleden denken `Je moet namelijk iemand [ .....] die niet meer wilsbekwaam is op gebied van haar doodswens , die moet je stiekem doodmaken. [....] Als je met een spuit op die mensen afkomt , dan gaan ze op de loop .Dan moet je ze vangen .`[ .... ] ` Maar als het niet stiekem mag dan gaat het niet, omdat deze mensen [ mensen ? ] zich zullen verzetten als je ze met open vizier ,dat wil zeggen met getrokken spuit , tegemoet treedt. ` Citaten die zomaar weggelopen kunnen zijn uit de z.g.n . Wannsee Conferenz in 1942 .Kortom, Mengeliaanse banaliteit van het kwaad in optima forma . Uiteindelijk heeft de afglijdende schaal van het euthanasiedebat dan nu tóch zijn diepste punt bereikt . Namelijk de Coccygis van het` Inferno `van Dante , waar de allergrootste zondaars zitten , de verraders . In dit geval de verraders van hun patiënten . Peter van Rijn , Rheden
Constance de Vries-Ekkers
huisarts, SCEN arts , ook werkzaam voor de levenseindekliniek, Munstergeleen
De nadruk komt in de media te veel te liggen bij het terugtrekken van de arm. Dat was ook zo in de zaak uit 2011. Het is een vals argument want het hoeft niet te betekenen dat ze het niet wil maar kan reactie zijn op de hypertone vloeistof van de ...Thiopental. En het koffie versus appelmoes argument is van geen waarde. Maar er was nog een andere reden waarom de RTE in de meest recente casus vond dat het niet aan alle zorgvuldigheidseisen voldeed. Dat willen de tegenstanders graag vergeten . Een rechter laten oordelen over deze euthanasie zou ik betreuren. De beroepsgroep moet daar zelf uit kunnen komen! En laten we de individuele lijdende patient met een compleet en zorgvuldig opgebouwd dossier wel de kans geven , ook al is hij wilsonbekwaam geworden, te ontsnappen uit zijn of haar lijden. Het blijven uitzonderingssituaties.
De collega die mogelijk een proces boven het hoofd hangt zou ik graag kennen om haar te steunen. Met deze euthanasie heeft ze ongetwijfeld geworsteld.
Ton Vink
Filosofisch consulent, Velp
Er is sprake van ‘moedige artsen’. Klopt, zij hielden woord aan hun patiënt. Toch ontspoort dit. Waarom? Hebben wij soms een thanasie-wet, en geen eu-thanasie-wet? Deze patiënten stierven geen goede dood. De eerste casus die de aandacht trok – ‘De vr...ouw die niet meer wist dat zij dood wilde’ (NRC) – is illustratief. Ook hier werd stiekem slaapmedicatie toegediend en de familie mocht niet aanwezig zijn bij de feitelijke levensbeëindiging. Waarom? Omdat de arts die woord hield wist dat het geen fraai gezicht zou zijn. De oplossing is misschien al heel oud: ‘Bene autem mori est effugere male vivendi periculum’, ‘Goed sterven betekent toch ontkomen aan het gevaar van slecht leven’. Aldus Seneca in zijn Brieven aan Lucillius, 70. Voor dat ontkomen en goede sterven draagt het individu zelf de verantwoordelijkheid, al dan niet bijgestaan door de arts. Bij gevorderde dementie is dat niet meer mogelijk. Maar dat kan momenteel met een schriftelijke wilsverklaring letterlijk weggeschreven worden, naar het bordje van de arts. Dat mag nu juridisch kloppen, fout is het. En dus – we kennen nog altijd een scheiding der machten – is eigenlijk de wetgever aan zet.
Bart Bruijn
Huisarts, Streefkerk
Ik heb moeite met het idee van een dilemma.
M.i. mag een patiënt, die om euthanasie heeft verzocht zonder opgaaf van reden van gedachten veranderen en het niet meer willen. Daarover hoeft geen verantwoording te worden afgelegd. Het behoeft geen bet...oog dat als iemand van mening verandert en geen euthanasie wil, die euthanasie niet mag worden toegepast. Net als elke andere medische handeling.
Als een patiënt op het moment suprême, als de naald er al inzit als het ware en als de dokter de spuit heeft aangesloten en gaat spuiten, als de patiënt op dat moment niet meer wil, dan is dat weigeren van de euthanasie volledig legitiem. Het is m.i. aan niemand, onder geen enkele voorwaarde om daar vraagtekens bij te zetten en toch te euthanaseren, bijvoorbeeld omdat de patiënt dat ooit wel wilde.
Weigeren is weigeren, hoe dan ook en om welke reden dan ook.
Als mensen zozeer veranderen dat ze blijkbaar stiekem moeten worden gesedeerd om ze nog te kunnen euthanaseren zonder worsteling, want ze verzetten zich anders, dan zijn ze m.i. van mening veranderd. Ook als de dementie spreekt, is de patiënt van mening veranderd. Simpel. En dan mág het niet! Nooit! Daarover behoeft door de patiënt geen verantwoording te worden afgelegd.
Wat is nu het dilemma?
Nu, in mijn huidige levensfase, denk ik dat ik diepe dementie en verlies van waardigheid ondragelijk lijden vind. Nu, nu het nog niet zover is. Ik geloof sterk in de huidige euthanasiepraktijk. Maar bescherm in elk geval mij ook voor het beslissen door anderen over mijn wens tot euthanasie, als ik aangeef dat ik het op dát moment niet meer wil, ook als ik diep dement ben.
Rob Jonquiere, NL
gepensioneerd directeur NVVE, Amsterdam
Laten we niet vergeten dat de euthanasie praktijk in Nederland zich ontwikkelde naar aanleiding van de jurisprudentie door vervolgingen van moedige artsen (Postma, Schoonheim, Chabot, Sutorius), een praktijk die in 2002 werd gecodificeerd in de WTL. ...Onze wet omvat vooral een kader waarbinnen een arts (met de verzoeker) dient te blijven bij het toepassen van levensbeëindiging op verzoek om niet te worden vervolgd. De criteria binnen dat kader vragen om interpretatie, eerst van de arts, dan van de SCEN-arts en vervolgens van de RTE. Het is dus niet zo gek als na de melding "onzorgvuldig" door de RTE, de rechter zich uitspreekt over de juiste interpretatie en zodoende bijdraagt aan de verdere ontwikkeling van een norm in situaties als in het artikel genoemd. In deze situatie lijkt ook de gesuggereerde vervolging (het OM kan nog steeds besluiten dat niet te doen) vooral de normontwikkeling ten doel te hebben en niet het straffen van deze moedige specialiste ouderengeneeskunde
Jeannine Jaski
Specialist ouderengeneeskunde, Amersfoort
De minister wil het aan 'het veld' overlaten (o.a. de RTE's) om te bepalen wat zorgvuldig is. Al langer is duidelijk dat euthanasie bij gevorderde dementie een mijnenveld is, voor alle betrokkenen. Het lijkt me duidelijk dat de politiek hier de grens... moet trekken: eerst met het veld heldere richtlijnen, tot die tijd: geen euthanasie bij gevorderde dementie tenzij ook vooraf, en niet achteraf (procedureel) zoals nu gebeurt door de RTE's, juridische toetsing op inhoud. Het feit dat nu een collega mogelijk vervolgd gaat worden omwille van een zeer onduidelijke grens, is achrijnend en niet de manier waarop richtlijnen tot stand horen te komen.
Dennis van Spanje
Specialist ouderengeneeskunde, Huis ter Heide
Wel weer fascinerend hoe men denkt dat de rechter hier duidelijkheid moet verschaffen. Het lijkt me toch echt aan de wetgevende macht om hier het voortouw te nemen en niet aan de ongekozen rechter.